نویسنده: آلبرت پورتر / ترجمه از: حمید لباف
بالانس آب و مرکب، اساس چاپ افست است. مرز بین مناطق چاپ‌شونده و چاپ نشونده و نیز دقت و تمیزی فرم چاپ‌شده، به برکت فیلم نازکی از آب است که به‌طور یکنواخت روی سطح بدون‌چاپ پلیت، می‌نشیند. بنابراین کیفیت آب، میزان املاح، دما و رطوبت و درجه اسیدی و سایر فاکتورهای آب تاثیری چشمگیر بر کیفیت چاپ افست و سرعت تولید آن دارد.
مشکلات آب، یکی، دوتا نیست. آب از این شهر تا آن شهر و حتی از این محله به محله دیگر، ممکن است، خواص متفاوتی داشته باشد.بنابراین باید استاندارد آب برای ماشین افست را به‌درستی بشناسیم. و با نصب سیستم فیلتراسیون و منبع آب کنترل شده، آب مناسب برای ماشین‌های چاپ افست را همیشه در وضعیت مناسب قرار دهیم. در این زمینه شناخت خواص داروها و افزودنی‌های سیستم آب نیز بسیار اهمیت دارد.
تعویض مرکب هم ممکن است تغییراتی در تنظیم سیستم آب را ایجاب کند.
چاپکار باتجربه معمولا درباره ویژگی‌های مرکب‌های جدید از فروشنده یا همکاران، پرس‌و جو میکند، همچنین مشخصات فنی مرکب و نیز داروها و افزودنی‌های سیستم آب را مطالعه میکند. تامین آب مناسب نه تنها به کیفیت و سرعت تولید کمک میکند، بلکه از خرابی‌های قطعات و اجزای ماشین نیز جلوگیری میکند.
با این توضیحات می‌توان گفت یکی از نشانه‌های بارز استاد‌کاران و چاپکاران افست، مهارت آنها را در تنظیم سیستم آب و حفظ آن در طول چاپ است.
آب-محلول مرطوب کننده ( Fountain solution)
یکی از اصول اولیه چاپ افست جلوگیری از مرکب‌گیری در قسمت‌های بدون چاپ زینک (یعنی غیر حساس نگه‌داشتن قسمت‌های بدون چاپ زینک در خلال چاپ) است. یعنی باید مطمئن شد که این قسمت‌ها با حداقل رطوبت ممکن که به آن تغذیه می شود، باعث دفع مرکب می‌شوند و لایه غیرحساس به‌صورتی حفظ می‌شود که لکه ناخواسته‌ای بر روی آن تشکیل نشود، یعنی وضعیتی مثل زمینه دادن ( Scum )، پدید نیاید. حفظ لایه غیر حساس زینک در خلال چاپ با افزودن موادی که باعث حفظ و تقویت این لایه می‌شوند لازم است. چون عوامل زیادی می‌توانند باعث شکسته شدن لایه غیر حساس زینک در خلال چاپ شوند، و به همین دلیل است که با اضافه کردن مواد افزودنی به آب، شرایط لازم را برای نگه‌داری این لایه در طول چاپ پدید می‌آوریم.
اگر تمام شرایط برای چاپ فراهم و ایده‌آل باشد، استفاده از آب خالص( آب معمولی) برای چاپ با تیراژ کم امکان‌پذیر است.اما در چاپ با تیراژ بالا و طولانی ممکن است اشکالاتی به وجود آید. به هرحال باید توجه داشت که آب لوله‌کشی شهری حاوی چه موادی است. هرچند که ممکن است در بیشتر مناطق این آب را برای آشامیدن مطلوب بدانند ولی برای چاپ نتیجه خوبی نداشته باشد. در این شرایط بهتر است از آب مقطر استفاده شود چون آب موجود در شیر ممکن است از نوع سخت با املاح زیاد) یا نرم باشد. در مناطقی که دارای آب سخت هستند، این آب ممکن است حاوی مقدار زیادی از کلسیم و نمک‌های آهن باشد. این شرایط می‌تواند آب را تا حد زیادی قلیایی کرده و شرایط جذب را فراهم سازد، در بیشتر موارد وجود درجه پ.هاش ۵/۵ برای محلول مرطوب‌کننده مناسب است. آب‌های سخت نیاز به مواد افزودنی بیشتری دارند تا پ.هاش آن را به حالت خنثی در آورد.
تنها برقراری پ.هاش مطلوب، برای محلول مرطوب‌کننده کافی نیست. محلول مرطوب‌کننده خوب باید محتوی مقدار لازم مواد نگهدارنده برای حفظ لایه غیر حساس زینک در طول چاپ می‌باشد و در عین حال شرایطی را فراهم سازد که لایه نازک و یکنواختی از آب را به زینک تغذیه شود.
موارد ذیل دلایل استفاده از محلول مرطوبت‌کننده را نشان می‌دهد:
۱- چاپ با تیراژ بالا باعث شکسته شدن قسمت‌های بدون چاپ زینک می‌شود.
۲- گرد و غبار کاغذ باعث سائیده‌شدن و شکسته شدن لایه غیر حساس زینک می‌شود.
۳- مرکب ممکن است بیش از حد چرب باشد.
۴- آب معمولی ممکن است از نوع آب سخت و یا نامناسب برای چاپ باشد.
۵- شرایط‌کاری سخت در ماشین وجود داشته باشد ( مثل: فشار بیش از حد بین نوردها و سیلندرها و یا اشکال در سیستم آب)
ویژگی‌های مایع مرطوب‌کننده
۱- پاکیزه نگه‌داشتن نقاط غیر قابل چاپ زینک با حداقل تغذیه رطوبت
۲- مایع مرطوب‌کننده نباید تاثیری بر‌روی خاصیت خشک شدن مرکب داشته باشد
۳- مایع مرطوب‌کننده نباید باعث ایجاد امولسیون اضافی شود
۴- مایع مرطوب‌کننده نباید باعث خوردگی سطح زینک شود
یک مایع مرطوب‌کننده باید حاوی مواد زیر باشد:
الف) مواد نگهدارنده برای حفظ لایه بدون چاپ زینک.
ب) مواد مرطوب‌کننده به‌منظور کاهش کشش سطحی.
ج) یک اسید برای تقویت عملکرد لایه بدون چاپ زینک.
د) یک ماده واسطه برای جلوگیری از خوردگی زینک و یا حفظ درجه پ.هاش.
ماده نگهدارنده لایه غیر حساس زینک می‌تواند صمغ عربی و یا ماده موثر دیگری باشد ( به عنوان مثال صمغ سلولزی) این ماده نباید بیشتر از یک اونس (۴/۲۸ سی‌سی) در یک گالن ۵/۴ لیتر آب باشد. صمغ اضافی باعث به وجود آمدن امولسیون اضافی و براق شدن و چسبندگی لاستیک می‌شود.
مواد مرطوب‌کننده مثل گلیسیرین یا مواد دیگر باعث کاهش کشش سطحی می‌شوند، مقدار این مواد باید بسیار کم باشد، چون اثر آنها بسیار زیاد است از الکل نیز به‌صورت گسترده به‌جای مواد مرطوب‌کننده در محلول آب استفاده می‌شود.
از اسیدها نیز برای بالا بردن کیفیت لایه آب غیر حساس زینک استفاده می‌شود. نوع اسید مصرفی در محلول مرطوب‌کننده بستگی به نوع جنس زینک دارد. در بعضی از مواد مرطوب‌کننده اسید فسفریک استفاده شده است که برای زینک‌های فلزی مناسب نیست.
از مواد نگهدارنده به‌منظور مقاومت دربرابر خوردگی ناشی از استفاده کردن اسید‌های خاص و یا تغییر پ.هاش محلول- که در نتیجه تجمع گرد و غبار کاغذ در خلال چاپ ایجاد می‌شود- در محلول‌های مرطوب‌کننده استفاده می‌شود. نیترات مس یکی از مواد نگهدارنده است که همیشه مورد مصرف ندارد.
درجه و اندازه‌گیری پ.هاش محلول برای بیشتر اپراتورهای ماشین افست شناخته شده‌است. توضیح کامل پ.هاش در این مطلب نمی‌گنجد اما به‌طور خلاصه باید گفت که درجه پ.هاش عددی است که نشان‌دهنده تجمع یون‌های هیدروژن در یک محلول است که به عنوان لگاریتم منفی نشان داده می‌شود. نکات مهمی که در مورد درجه پ.هاش وجود دارد به شرح ذیل است:
۱- درجه پ.هاش از عدد ۱۴ شروع شده (قلیایی شدید) و به عدد ۱ ( اسیدی شدید) ختم می‌شود. درجه پ.هاش ۷، نقطه خنثی یا آب خالص است.
۲- تفاوت بین دو عدد در درجه پ.هاش به‌صورت تصاعدی است، یعنی درجه پ.هاش ۴، ده برابر اسیدی‌تر از درجه پ.هاش ۵ است.
روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری پ.هاش وجود دارد. ساده‌ترین روش استفاده از نوارهای کاغذی است که با قرار دادن آن در محلول، تغییر رنگ یافته و با همین تغییر رنگ پ.هاش محلول شناسایی و اندازه‌گیری می‌شود. درمورد استفاده از نوارهای کاغذی برای اندازه‌گیری پ.هاش محلول، محدودیت‌هایی وجود دارد، به‌خصوص اگر محلول رنگی باشد، مشکلاتی را در اندازه‌گیری پ.هاش پدید می‌آورد. روش دیگر استفاده از لوله آزمایشگاهی است که مقداری از محلول را در آن قرار داده و با اضافه کردن چند قطره محلول معروف پ.هاش به آن رنگ محلول تغییر میکند. با مقایسه رنگ محلول بدست آمده با جدول اندازه‌گیری مربوطه می‌توان درجه پ.هاش را مشخص کرد، این روش کمی وقت‌گیر بوده و احتمال اشتباه در مقایسه رنگ‌ها وجود دارد، سریع‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای تعیین پ.هاش محلول، استفاده از پ.هاش سنج الکتریکی است. که البته گرانتر است و درمورد استفاده و نگه‌داری آن باید دقت لازم به‌عمل آید. وسایل اندازه‌گیری دیگری نیز وجود دارد که با نمودار دیجیتالی، درجه پ.هاش را نشان می‌دهد.
درمورد استفاده از الکل در سیستم آب ماشین‌های افست نکته‌های فراوانی می‌توان گفت. مهم‌ترین علت استفاده از الکل به جهت بالا‌بردن کیفیت رطوبت دهی و کاهش کشش سطحی مایع است که به این وسیله لایه نازک‌تری از رطوبت به قسمت‌های بدون تصویر زینک تغذیه می‌شود. وجود لایه نازک رطوبت باعث بالا رفتن کیفیت چاپ و شفاف‌تر شدن رنگ می‌شود.
مزیت‌های استفاده از الکل در محلول مرطوب‌کننده به‌شرح زیر است:
۱- ثابت ماندن سیستم رطوبت‌دهی و در نتیجه تغییر رنگ کمتر
۲- چاپ شدن تصویر با رنگ شفاف‌تر
۳- امولسیون کمتر
۴- بالانس شدن سریع آب و مرکب
۵- تغذیه کمتر آب به لاستیک و درنتیجه کاهش انتقال رطوبت به کاغذ
۶- حذف شدن انتقال ضایعات و گرد و غبار کاغذ از طریق نورد‌های آب به زینک
۷- کاهش دفعات شستشوی نوردها
موارد ۶ و ۷ در رابطه با سیستم‌هایی است که از پارچه نورد آب استفاده نمی‌کنند.
در رابطه با استفاده از الکل در ماشین‌های چاپ افست نظرات مختلفی وجود دارد و بعضی از مضرات آن هم کم وبیش گزارش می‌شود که یکی از آنها هزینه مربوط به آن است. البته هزینه استفاده از الکل در سیستم آب را می‌توان درمورد چاپ کار‌های رنگی و پرتیراژ جبران کرد، چون در صورت استفاده از الکل مقدار باطله و ضایعات‌کار در حد قابل توجهی کاهش پیدا میکند. در بعضی از موارد دیگر دیده می‌شود که استفاده از الکل باعث صدمه دیدن زینک شده‌است، بعضی اشکالات دیگر هم در رابطه با استفاده از کاغذ‌های گلاسه و پودر خشک‌کن مشاهده می‌شود.
یکی دیگر از اشکالات ذکر شده قدرت تبخیر سریع الکل است.البته این خود مزیت استفاده از الکل در سیستم است چون باعث می‌شود تا حداقل رطوبت با کاغذ تماس پیدا کند. اما در مواردی محیط‌‌کار از سیستم تهویه و هواکش مناسب برخوردار نباشد استفاده از الکل می‌تواند خطرناک و با ریسک همراه باشد.
استفاده از الکل در محل بستگی به میزان الکل دارد، معمولا ۲۵ درصد الکل را می‌توان به عنوان حد نهایت و ۱۰ تا ۱۵ درصد را به عنوان حد معمول مورد استفاده قرار دارد. اگر درجه حرارت آب در سیستم پایین باشد، می‌توان مقدار استفاده از الکل را حتی کمتر دارد.
کاهش درجه حرارت آب از ۲۳ درجه به ۱۵ درجه می‌تواند ۲۰ درصد صرفه‌جویی را در مصرف محلول مرطوب‌کننده به‌همراه داشته باشد.
در بعضی از ماشین‌ها از سیستم‌های خنک‌کننده مدار بسته استفاده می‌شود.
سیستم آب ماشین‌های قدیمی به‌صورت سینی باز است که به همین علت تبخیر مایع مرطوب‌کننده و تغییر خواص شیمیایی آن در خلال چاپ یا سرعت بیشتری انجام می‌شود. تبخیر مایع مرطوب‌کننده در یک‌طرف ماشین ممکن است بیشتر از طرف دیگر صورت گیرد چون درجه حرارت قسمت گیربکس و قسمت کارگر بین ۱ تا ۲ درجه با یکدیگر تفاوت دارد. برای رفع این مشکل معمولا سیستم‌های آب را به صورت بسته طراحی می‌کنند.
انواع مختلفی از الکل در چاپ استفاده می‌شود اما معمول‌ترین آن الکل بوده ایزوپروپیل است. فرموله کردن محلول مرطوب‌کننده با الکل نیاز به دقت و توجه خاص دارد. توصیه می‌شود که محلول مرطوب‌کننده را ابتدا با مواد نگهدارنده مورد نیاز مخلوط کرده، درجه پ.هاش آن را تنظیم و سپس الکل را به این محلول اضافه کنیم. پس از اضافه کردن الکل به مایع ممکن است درجه پ.هاش آن تغییر کند که در این صورت تنظیم مجدد درجه پ.هاش محلول آب، لازم می‌شود.
