تهران، قلب چاپ کتاب در ایران است
بررسی آمارهای خانه کتاب طی دوره فرودین تا پایان دی ماه حاوی اطلاعاتی برای علاقمندان به حوزه نشر است.
براساس این آمار طی ده ماهه سال جاری، تعداد ۷۹۱۴۳ عنوان کتاب در کل کشور به چاپ رسیده است. از این تعداد ۶۱۲۹۵ عنوان در تهران و ۱۷۸۴۸ عنوان در سایر شهرها بوده‌اند. یعنی ناشران تهرانی به تنهایی تقریباً ۵/۳ برار کل ناشران شهرهای ایران کتاب چاپ کرده‌اند.
قیمت کل پشت جلد این کتابها معادل ۲۴۰/۷۶۵/۲۷۲/۳۱ (هزار ریال) است. و ۸۴ درصد از کل قیمت پشت جلد کتاب‌های منتشر شده در ۱۰ ماه سال ۹۸ در کشور را شامل می‌شود که بهای میانگین هر کتاب را حدود ۲۷۱۷۲ تومان نشان می‌دهد.
کتاب‌های کودک و نوجوانان همچنان از نظر تیراژ درصدر قرار دارند که البته تیراژ متوسط آن از ۲۳۲۰ نسخه فراتر نمی‌رود.
اما از نظر حجم سرمایه در گردش به اعتبار قیمت کل، کتاب‌های کمک آموزشی صدرنشین‌اند. با رقم ۱۲۰۰۱۷۲۳۱۸۵ (هزار ریال) صدر نشین‌اند زیرا به تنهایی بیش از ۳۸ درصد از کل قیمت پشت جلد کتابها را به خود اختصاص می‌دهند.
معروف است که قم مرکز چاپ کتاب است. به خاطر قیمت نسبتا پایین‌تر از تهران و تراکم چاپخانه‌های افست و صحافی‌ها در این شهر، البته می‌توان قم را یکی از قطبهای چاپ انتشاراتی به حساب آورد، با این همه در هیچ زمینه‌ای از تهران جلوتر نیست. همان طور که انتظار می‌رود این شهر از نظر انتشار کتاب‌های دینی جایگاه ویژه‌ای دارد، اما در این زمینه هم ناشران تهرانی با ۲۹۴۳ عنوان کتاب در حوزه دین، از ۲۷۸۲ عنوان در قم در ردیف بالاتر قرار می‌گیرند. البته از نظر متوسط تیراژ کتاب‌های دینی، می‌توان گفت قم با میانگین تیراژ ۲۰۵۹ نسخه در کتاب‌های دینی، از تیراژ متوسط این رشته در تهران (۱۶۶۴) پیشی می‌گیرد. البته در شهر قم هم کتاب‌های کودکان با تیراژ میانگین ۳۰۰۰ نسخه، پر تیراژ تر از کتاب‌های دینی هستند. همچنین اغلب گفته می‌شد که قم حجم بالایی از کتاب‌های کمک آموزشی را به خود جلب می‌کند، مقایسه کل صفحات چاپ شده کتاب‌های کمک آموزشی در تهران (۷۳۶۹۳۷۸ (هزار) صفحه، با فاصله زیادی از این رقم در قم (یعنی ۸۲۲۰۵ (هزار) صفحه، جای می‌گیرد.
اگر کل صفحات چاپ شده را به عدد ۱۶ تقسیم کنیم، تعداد فرم‌های چاپی به دست می‌آید همچنین با تقسیم این رقم به ۳۲، تعداد فرم‌های صحافی معلوم می‌شود. حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون فرم سه ورقی و ۵/۴ ورقی چاپ، کل حجم چاپ کتاب در ایران را تشکیل می‌دهد. یعنی ۷۰۶ میلیون فرم سه ورقی و ۵/۴ ورقی به صحافی‌ها وارد می‌شود.
به همین روش می‌توان گفت یک میلیارد و صد و یازده میلیون فرم سه ورقی و ۵/۴ ورقی و یا بیش از ۵۵۵ میلیون فرم سه‌ورقی و ۵/۴ ورقی برای صحافی کتاب، در تهران تولید می‌شود. مقایسه خدمات چاپ و صحافی کتاب در تهران، قم و مشهد را در جدول A می‌توانید ببینید.
در بررسی موضوعی کتاب‌های منتشر شده می‌توان دیدی که سهم تهران از چاپ و انتشار کتاب‌های رشته هنر با ۲۱۰۷ عنوان از کل ۲۵۹۰ عنوان درکل کشور، معادل ۳/۸۱ درصد می‌شود. در حوزه کتاب کودک و نوجوان که بعد از کتاب‌های کمک درسی، بیشترین گردش مالی را در بین ده رشته مختلف شامل می‌شود، نیز تهران حدود ۸۳ درصد از چاپ کتابها را به خود اختصاص می‌دهد.
شهرهای دیگر از هر نظر فاصله زیادی با تهران و قم دارند. آمارهای جدول A وضعیت انتشارات در شهر مشهد را ـ که یکی دیگر از قطبهای چاپ کشور به شمار می‌آید ـ در مقایسه با این دو نشان می‌دهد.
اگر بخواهیم ببینیم گران‌ترین کتابها کدامند، باید میانگین بهای هر صفحه را در رشته‌های مختلف حساب کنیم. هر صفحه کتاب کودکان به طور میانگین ۴۳۴۲ ریال آب می‌خورد. بعد از آن کتاب‌های رشته هنر با میانگین قیمت هر صفحه ۲۵۰۲ ریال در جایگاه دوم قرار دارند.
گرانی نسبی قیمت این کتابها معمولاً به دلیل رنگی بودن و کیفیت چاپ و نوع کاغذ مصرفی برای آن‌هاست. کتاب‌های کودک و نوجون به خاطر قطع‌های خاص و نیز هزینه‌های تصویرگری و تمام رنگی بودن آن‌ها، طبیعی است که گران‌ترین باشند.
اما ارزان‌ترین کتابها کدامند؟
پاسخ را می‌توان حدس زد، کتاب‌های دینی، چرا؟ چون اغلب روی کاغذ تحریر و به صورت تک‌رنگ و معمولا در تیراژ بیشتر از میانگین بسیاری از کتابها چاپ می‌شوند. اما این تنها دلیل نیست. زیرا بسیاری از کتاب‌های دینی به نحوی از سوبسید دولتی یا منابع دیگر استفاده می‌کنند. بنابراین بهای هر صفحه تمام شده کتاب دینی در تهران ۱۳۳۰ ریال و در قم ۹۵۲ ریال نباید چندان ارزان قلمداد شود.
جدول A – مقایسه تعداد عناوین، حجم کار چاپی و قیمت کتاب‌های چاپ شده در کشور، تهران، قم و مشهد
