لیبل‌هایی با مضامین فریبکارانه

توصیف غیرشفاف، آب را هم کدر می‌کند!

بطری آب حلال؛ تخم‌مرغی که آزاد می‌زید، گاوی که تنها علف طبیعی خورده است

به تازگی روندی جنون‌آمیز در عرصه لیبل‌های غذایی و شعارهای تبلیغاتی چاپ شده روی آن‌ها به چشم می‌خورد. به عنوان مثال به تازگی روی لیبل‌های بطری‌های آب با برند Premium عبارت «عاری از مواد مهندسی شده ژنتیکی، (GMO)، گلوتن و هورمون» درج می‌شود. قیمت این بطری‌های آب نیز چند برابر بطری آب‌های معمولی است. روی برخی از این بطری‌ها حتی عبارات کوشر (kosher یا مواد غذایی حلال برای یهودیان) و مواد ارگانیک نیز درج شده است. در حالی‌که تمام این بطری‌ها حاوی آب آشامیدنی معمولی است و هیچ تغییر ویژه‌ای روی آن انجام نشده است.
در حقیقت این یک ترفند تبلیغاتی و بازاریابی است تا خریداران را متقاعد کند پول بیشتری برای یک بطری آب آشامیدنی معمولی پرداخت کنند. در عین حال اطلاعاتی که می‌تواند مفید باشد (مثل منبع این آب‌های معدنی و ذرات درون آن وجود ندارد. این آب‌ها نه تنها تضمینی بابت سلامت خریداران نیستند بلکه با هزینه بیشتری که روی دست مصرف کننده می‌گذارند، می‌توانند برای سلامت آن‌ها مضر هم باشند.

سوء استفاده از ناآگاهی مردم
تا قبل از دهه ۶۰ مردم اطلاعات اندکی درباره محتویات موادغذایی که می‌خریدند، داشتند.
رشد سریع و حیرت‌انگیز غذاهای فراوری شده باعث شد تا اطلاعات مربوط به موادغذایی روی لیبل‌ها درج شود. و مردم در مورد ارتباط سلامت با غذایی که می‌ خورند، بیشتر کنجکاو شوند.
چاپ اطلاعات کامل درباره محتویات موادغذایی روی لیبل‌ها در سال ۱۹۹۰ در آمریکا و به تدریج در دیگر کشورهای جهان به قانون تبدیل شد. از آن زمان، تب استفاده از لیبل‌هایی که اطلاعات کامل و بعضاً عجیب و غریب روی آن‌ها درج شده، بالا گرفته است. به عنوان مثال «ارگانیک» یا «طبیعی». تخم‌مرغی که روی لیبل آن طبیعی نوشته شده، بیانگر این واقعیت است (البته به ادعای تولیدکننده) که مرغی که این تخم را گذاشته، درون قفس نبوده و در مزرعه آزاد بوده است. و یا شیری که روی لیبل آن نوشته شده باشد Free range از گاوی دوشیده شده که تنها علف طبیعی خورده و هیچ ماده هورمون‌داری به او داده نشده است.
در حقیقت تولیدکنندگان موادغذایی برای پاسخگویی به نیاز مصرف‌کنندگان، انواع و اقسام اطلاعات عجیب و غریب و در بسیاری مواد غیرقابل اثبات را روی لیبل‌ها چاپ می‌کنند.
ویژگی‌های یک محصول
برای درک این‌که چگونه این لیبل‌ها رفنار مصرف‌کنندگان را شکل می‌دهند. باید سراغ علم اقتصاد برویم.
کِوِین ـ لانکاستر اقتصاددان معروف می‌گوید آن‌چه مصرف کنندگان را خوشحال می‌کند، خود محصول نیست، بلکه خاصیت و ویژگی‌های آن است.
به عنوان مثال وقتی یک اتومبیل می‌خرید، ویژگی‌های آن از جمله رنگ، برند، ابعاد، قیمت، میزان مصرف بنزین است که شما را تشویق می‌کند آن را بخرید، با جستجو در اینترنت و با در نظر گرفتن این ویژگی‌ها می توانیم نتایج جستجو را تا حد زیادی محدود کنیم: برخی از این ویژگی‌ها مثل ابعاد و رنگ، قبل ار خرید قابل مشاهده هستند، در حالی که میزان مصرف بنزین را نمی‌توان تا پس از خرید ماشین عملاً محک زد.
به عبارت دیگر شرکت سازنده بیشتر از شما می‌دانند. برخی از اقتصاددانان این اطلاعات را، اطلاعات نامتقارن می‌نامند. جورج آکرلوف اقتصاددان معروف بخاطر پژوهش‌هایش روی اطلاعات نامتقارن و این‌که چگونه این اطلاعات نتایجی وحشتناک در بازار به بار می‌آورد، برنده جایزه نوبل شده است. در مورد غذا هم برخی از ویژگی‌های آن تنها پس از مصرف مشخصی می‌شود. شما می‌توانید یک سیب را بردارید و به آن نگاه بیندازید تا ببینید آیا لک یا کرم‌خوردگی دارد یا نه. ولی تا آن را نخورید، نمی‌توانید مزه‌اش را بچشید و نمی‌توانید بدانید چند کالری پس از خوردن آن دریافت کرده‌اید. این جا است که لیبل می‌تواند به شما کمک کند.

این محصول فاقد چیزی است که نباید باشد
متاسفانه مشکل اطلاعات نامتقارن را نمی‌توان به طور کامل از میان برداشت و مصرف‌کنندگان هرگز نخواهند توانست تمام اطلاعاتی را که مایلند، قبل از خرید یک محصول به‌دست آورند.
قانون‌های اجرا شده در زمینه لیبل این شکاف را تا حد زیادی کم کرده است به ویژه هنگامی که اطلاعات اضافی باعث بهبود سلامت مصرف کننده می‌شود، اطلاعاتی چون میزان کالری یک غذا و یا میزان ویتامین و پروتئین آن.
با این حال برخی از شرکت‌ها از ناآگاهی مصرف‌کنندگان و نگرانی آن‌ها در مورد برخی از مواد و فرایندها سوء استفاده می‌کنند تا پول و سهم بیشتری از بازار برای خود به‌دست آورند.
یکی از این روش‌ها ارایه شفافیت جعلی از طریق لیبل‌های غایب (absence label) است. یعنی اینکه در روی لیبل عبارتی مثل «این محصول فاقد …. است» استفاده می‌کنند. این روش اکنون طرفداران فراوانی پیدا کرده است.
لیبل‌های بطری آبی که بیشتر در این مقاله به آن اشاره شد، بهترین نمونه از این ترفند تبلیغاتی به شمار می‌آیند، از آن جا که طبق قوانین فدرال استفاده از هورمون در خوک و طیور ممنوع است، چاپ عبارت فاقد هورمون روی بسته بندی گوشت مرغ، امری زاید است و هیچ نفعی ندارد. ولی چاپ این عبارت تولید کننده را قادر می‌سازد تا پول، بیشتری بابت تولید خود دریافت کرده و او را از رقبا متمایز کند.
تمام این اطلاعات زاید و بی‌فایده‌اند و سودی برای مصرف کننده ندارند، بلکه باعث سود بیشتر برای تولید کننده هم می‌شوند.