کاغذ، اين ماده اوليه مهم صنعت چاپ، دچار کشمکش زيادي است. بحث کاغذ دائماً در کشور ما بالا مي‌گيرد و هر کس هم از ظن خود آن را مورد گفتگو قرار مي‌دهد. کار همه آنها گير کاغذ است: يکي کاغذ مرغوب ارزان مي‌خواهد، يکي دنبال بازار براي توليد خودش است، يکي نگران اينکه سطح مصرف را چگونه مي‌توان کنترل کرد. بين اين گروه‌ها، آنکه سود مستقيمي از موضوع ندارد، نگران سود و زيان ملي در موضوع کاغذ است. نگراني بسياري اين است که چرا کشور ما نمي‌تواند از طريق بازيافت کاغذ مصرف خود را کنترل و منابع طبيعي‌اش را حفظ کند. در اين شماره، مطلب حاضر به موضوع بازيافت کاغذ و نقش آن در کنترل بازار کاغذ مي‌پردازد.
براي توليد هر تن کاغذ بايد ۱۷ اصله درخت را قطع کنيم که هر درخت به‌طور متوسط قادر است سالانه شش کيلوگرم دي‌اکسيدکربن را به اکسيژن تبديل کند، ولي با استفاده از بازيافت كاغذ، نياز به قطع درخت در حدود يک چهارم كاهش مي‌يابد. علاوه بر اين، در فرآيند توليد يک تن کاغذ از الياف گياهي درختان، ۴۰۰ هزار ليتر آب و ۴ هزار کيلووات برق، مصرف مي‌شود. بنابراين توليد يک تن کاغذ بکر، هزينه‌هاي زيست‌محيطي و اقتصادي زيادي دارد و مصرف درست و بهينه آن در گام نخست و استفاده مجدد از آن در گام بعد، ضرورت تام مي‌يابد. بازيافت در مفهوم رايج آن در مديريت مواد زائد، به معني استفاده مجدد از مواد دور ريختني پس از اعمال پردازش‌هاي خاص بر روي آنها است. امروزه اقلام متعددي از زباله‌هاي شهري که حجم قابل توجهي را شامل مي‌شوند، قابليت بازيافت دارند. کاغذ به‌عنوان يکي از محصولات طبيعت سرسبز و جنگل‌هاي طبيعي و انسان کاشت، امروزه سهم زيادي از کيسه‌هاي زباله خانگي و مراکز اداري و تجاري را به خود اختصاص مي‌دهد و يکي از اقلام با ارزش مواد زائد جامد است که «سلطان زائدات» لقب گرفته است. بازيافت اين ماده ارزشمند و استفاده مجدد از آن در برخي مصارف خاص نه تنها از قطع درختان، هزينه‌هاي تبديل الياف گياهي به کاغذ و ساير هزينه‌هاي توليد آن مي‌کاهد، بلکه از نظر اقتصادي نيز به دليل سودآوري و توليد اشتغال از اهميت خاصي برخوردار است. اهميت بازيافت کاغذ را مي‌توان به‌طور کلي از دو منظر «ضرورت بازيابي کاغذهاي باطله» و «کمک به حفظ محيط‌زيست و منافع اقتصادي حاصل از آن» مورد بررسي قرار داد. امروزه مواد سلولزي از قبيل کاغذ و مقوا درصد نسبتاً زيادي از ضايعات و زباله شهري را تشکيل مي‌دهند. به‌طور متوسط ۳۰ درصد زباله‌هاي شهري شامل مقوا، کاغذ و پلاستيک است که به‌عنوان زباله خشک مطرح است، ۱۲ درصد از اين مقدار به کاغذ اختصاص دارد. از نظر زيست‌محيطي بازيافت کاغذ موجب کاهش وابستگي به کاغذهاي بکر و در نهايت کاهش قطع درختان و بالا رفتن فرصت تجديد حيات عرصه‌هاي جنگلي عريان شده مي‌شود. يکي از نتايج مصرف دوباره کاغذهاي باطله کاستن از فشار وارده بر طبيعت است.
چوب محصول جنگل است و جنگل وديعه خداوند به طبيعت که بشر بايد در حفظ و حراست آن بکوشد و جنگل‌ها به‌عنوان منابع تجديد شونده مورد توجه هستند. امروزه در جهان نياز هر جامعه به چوب براساس درجه رشدي است که آن جامعه بدان رسيده است. براي کشورهايي که رشد نيافته‌اند چوب فقط براي سوخت و صنايع چوبي و تزئينات استفاده مي‌شود اما در کشورهاي پيشرفته مفهوم چوب خيلي فراتر از اينها است و مهم‌ترين استفاده آن کاغذ است. خصوصيت طبيعي بودن كاغذ و قابليت برگشت آن به طبيعت، سبب پر رونق شدن چرخه‌هاي استفاده از آن شده و در ساده‌ترين شكل از كاغذهاي باطله مي‌توان مقواي جعبه شيريني، مقواي جعبه‌هاي كفش و بسياري از محصولات كاغذي تهيه كرد. با اين اوصاف كاغذ مي‌تواند هم وقتي سفيد است مشتري داشته باشد و هم وقتي سياه. امروزه ديگر استفاده از درختان در صنايعي چون کاغذسازي مقرون به‌صرفه نيست، بلکه اين ضايعات سلولزي هستند که در اين صنعت به‌کار گرفته مي‌شوند. تفكر بازيافت كاغذ با اهداف كلي مثل جلوگيري از غارت بيرويه منابع طبيعي، كاهش در مصرف انرژي و تقليل ميزان زباله براي كاهش هزينه‌هاي دفع و تغيير الگوي مصرف به‌وجود آمد. از نظر زيست‌محيطي، بازيافت کاغذ موجب کاهش وابستگي و نياز به کاغذهاي بکر و در نهايت کاهش قطع درختان و بالا رفتن فرصت تجديد حيات عرصه‌هاي جنگلي عريان شده مي‌شود. کاغذ پنجمين صنعت بزرگ مصرف‌کننده انرژي در دنيا است که به ازاي هر تن محصول، انرژي بيشتري نسبت به يک تن محصول صنايع استيل و آهن مصرف مي‌کند، همچنين اين صنعت در دنيا نسبت به صنايع ديگر آب بيشتري به ازاي هر تن محصول مصرف مي‌کند و سطح بالايي از آلودگي آب و هوا را به‌وجود مي‌آورد.
براساس آمار به‌دست آمده در کشورهاي صنعتي هر شخصي به‌طور متوسط در يک سال ۱۶۴ کيلوگرم کاغذ و در کشورهاي در حال توسعه به‌طور متوسط ۱۸ کيلوگرم کاغذ در سال استفاده مي‌کند. مصرف کاغذ از ديرباز معيارهاي سنجش توسعه‌يافتگي جوامع بوده است. يکي از نتايج مصرف دوباره کاغذهاي باطله کاستن از فشار وارده بر طبيعت است، امروزه بهترين راه براي اينکه از نابودي جنگل‌ها براي توليد کاغذ جلوگيري شود بازيافت کاغذ است، کاغذهاي باطله اعم از کاغذهاي تحرير سفيد، کاغذ روزنامه، دفتر مشق، کاغذ دستگاه تکثير، مجله و مقوا و … براي بازيافت مناسب هستند.
چنانچه مدت زمان لازم براي رشد و تکامل مجدد پوشش‌هاي جنگلي استفاده شده براي توليد کاغذ را به‌همراه فرسايش خاک و محدود شدن قدرت باروري خاک، کاهش توليد اکسيژن و دفع دي‌اکسيدکربن را به‌علاوه چندين پيامد منفي ديگر در نظر بگيريم، توليد يک تن کاغذ خطرات متعددي را براي محيط‌زيست ايجاد مي‌کند؛ در حالي‌که توليد يک تن کاغذ بازيافتي سبب ۵۰ درصد صرفه‌جويي در مصرف آب، ۶۴ درصد صرفه‌جويي در مصرف انرژي و ۷۴ درصد کاهش آلودگي هوا شود و ۹۰ درصد کاهش آلودگي آب‌ها را نسبت به توليد آن از منابع اوليه درپي دارد، همچنين ايجاد شغل يکي ديگر از مزاياي اقتصادي بازيافت کاغذ است. به هر حال اين يک واقعيت پذيرفته شده است که فرآيند بازيافت، موجب حفظ و صيانت از منابع جنگلي و صرفه‌جويي در مصرف انرژي براي توليد خميرهاي مکانيکي مي‌شود. دامنه نرخ مصرف ملي کاغذهاي بازيافتي در سطح دنيا از ۵ درصد تا بيش از ۱۰۰ درصد گسترش دارد. بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد که در سطح دنيا نرخ مصرف کاغذهاي بازيافتي در توليد انواع کاغذ تا سال ۲۰۱۵ به حدود ۵۴ درصد خواهد رسيد. ميزان افزايش مصرف کاغذهاي بازيافتي ۱/۳ درصد خواهد بود که اين رقم از ميزان افزايش توليد کاغذ (۲/۲ درصد) بيشتر است. در جهان حدود ۸۶۶/۳ ميليارد هکتار جنگل وجود دارد که از اين مقدار ۹۵ درصد جنگل‌هاي طبيعي و ۵ درصد ديگر از اين جنگل‌ها به‌صورت دست کاشت هستند، طبق آمار به‌دست آمده در سال ۱۹۹۶، بر مبناي جمعيت جهان براي هر نفر تنها ۷/۰ درصد هکتار، پوشش جنگلي برآورد شده است که با رشد جمعيت و افزايش جنگل تراشي، اين نرخ ۴۶ درصد کاهش يافته است و طبق اين تخمين احتمال کاهش ۳۴ درصدي تا سال ۲۰۲۵ پيش‌بيني مي‌شود؛ يعني تقريباً در هر سال تخريب در جنگل‌هاي طبيعي ۴/۹ ميليون هکتار خواهد بود و جالب اينکه اين مقدار در سال از لحاظ وسعت دو برابر کشور سوئيس است. اما در کشور ايران سرانه هر فرد ۲ درصد هکتار سطح پوشش جنگل است. از ديگر پيامدهاي اين جنگل تراشي‌هاي بيرويه مي‌توان به تغييرات اقليمي، تغيير در الگوي بارندگي، تغيير درجه حرارت، فرسايش خاک، کاهش ظرفيت جذب خاک، تاثير بر چرخه کربن و اکسيژن و وقوع سيلاب‌هاي خطرناک، خشکسالي، افزايش سرعت باد، مهاجرت و فقر و … در سطح جهان اشاره کرد. امروزه در كشورهايي همچون هلند، سوئيس و ژاپن بيش از ۵۰ درصد كاغذهاي مصرفي مورد بازيافت قرار مي‌گيرد. استفاده از کاغذ باطله انرژي مورد نياز را براي توليد يك تن كاغذ به سه چهارم تقليل مي‌دهد. ۳۳ درصد الياف مورد استفاده در جهان بازيافتي است، توليد بعضي از فرآورده‌ها (از قبيل لايه کنگره‌اي مقوا)، مبتني بر کاغذهاي باطله است. در توليد کاغذ روزنامه، خواص مطلوبي از قبيل ضخامت کم، چگالي زياد و تاخوري خوب، ناشي از به‌کارگيري کاغذ باطله است. خواص کاغذهاي باطله، همانند هر ماده خام ديگري، اهميت زيادي دارد و بر کيفيت محصول حاصل و شرايط فرآورش محصول تاثير مي‌گذارد. در آمريكا شهروندان ۵۰ درصد كاغذهاي استفاده شده خود را جدا مي‌كنند. ۵۲۰ كارخانه كاغذ و مقواسازي در اين کشور كاغذهاي جدا شده را بازيافت مي‌كنند و كاغذهاي جدا شده، يك سوم فيبر كارخانه‌ها را تشكيل مي‌دهند.
تقريباً ۸۰ درصد كاغذهايي كه در منزل جدا مي‌شوند به‌طور قطع مي‌توانند بازيافت شوند. اما ۲۰ درصد بقيه را نمي‌توان در اين چرخه قرار داد. بيشتر بسته‌هاي كاغذي كه توسط مردم جمع مي‌شود همگي كاغذ نيستند، بلكه مواد زايدي مثل سيم، منگنه، گيره كاغذ و پلاستيك هستند كه بايد جدا شوند.
در بريتانيا به‌دليل محدوديت در منابع خام ليگنوسلولزي و مشكلات و محدوديت‌هاي زيست‌محيطي، استفاده از كاغذهاي باطله براي ساخت مجدد انواع كاغذ مقوا مورد توجه كارشناسان واقع شده است. به‌طوري كه اگر در يك سال مجموع اين كاغذها به ازاي هر نفر در نظر گرفته شود، معادل با قطع ۱۰۰ ميليون اصله درخت مي‌شود.
يك مشكل عمده، چگونگي جمع‌آوري و تفكيك كاغذهاي بازيافتي از زباله است. در كشورهاي جهان سوم عليرغم وجود دانش فني كافي، به‌دلايل گوناگون از جمله عدم‌وجود سازمان‌هاي نظم‌دهنده، مسئوليت‌ناپذيري صاحبان حرفه‌هاي مختلف در قبال مساله بازيافت، مشكلات دست و پاگير اداري و بعضاً ناآگاهي‌هاي عمومي مردم، معمولاً اين فرآيند دچار ناهنجاري‌هاي اساسي از جنبه‌هاي اقتصادي، بهداشتي و زيست‌محيطي مي‌شود. در كشور ما از اين بابت شرايط خاصي از جمله عدم‌توجه كافي به حفظ محيط‌زيست و منابع طبيعي وجود دارد كه لزوم توجه هر چه بيشتر به امر بازيافت را ضروري مي‌سازد. كاغذي كه از الياف Virgin (خمير بكر) تهيه مي‌شود، اين قابليت را دارد كه تا ۶ بار در فرآيند توليد قرار گرفته و بازيافت شود.
وضعيت بازيافت كاغذ در ايران و جهان:
به‌طور كلي جايگاه فرآيند بازيافت كاغذ در ايران با وضعيت آن در دنيا و حتي آسيا، فاصله و تفاوت چشمگيري دارد. آغاز فعاليت صنعتي بازيافت کاغذ در کشور به سال ۱۳۳۳ و تاسيس نخستين کارخانه مقواسازي باز مي‌گردد و پس از آن نيز تا سال ۱۳۳۶ دو کارخانه مقواسازي ديگر در تهران راه‌اندازي شدند.
توليد هر تن كاغذ بازيافتي مي‌تواند ۵ نفر كارگر را در روز دعوت به‌كار كند كه در اين‌صورت ۵۶۸۱ نفر مي‌توانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. بررسي‌ها در تهران درخصوص بازيافت كاغذ از زباله‌هاي شهري نشان مي‌دهد با توليد بيش از ۷۰۰۰ تن زباله در روز، هزينه بازيافت آن ۲۴۵۰۰۰ دلار و هزينه دفع آن ۵۶۰۰۰۰ دلار است؛ در نتيجه هزينه دفن زباله‌هاي قابل بازيافت مانند كاغذ و مقوا حدود ۳/۲ برابر بازيافت آن است و در صورت افزايش بازيافت كاغذ به ۵۰ درصد و ۷۵ درصد، به‌ترتيب سالانه از قطع ۲۱۷۱۷۵۰ و ۳۲۵۷۶۲۵ اصله درخت جلوگيري خواهد شد.
آمريکا ۳۰ درصد کل کاغذ جهان را مصرف مي‌کند و از کل ۵۲۱ کارخانه توليد کاغذ در آمريکا ۴۵۰ کارخانه از کاغذهاي باطله براي توليد کاغذ استفاده مي‌کنند و در مقياس جهاني هر ساله بيش از ۹۵ ميليون تن کاغذ باطله براي توليد کاغذ جديد بازيافت مي‌شود. نکته قابل توجه اينکه همه روزنامه‌هاي آمريکا از کاغذهاي باطله و بازيافتي است و مطبوعات اين کشور اجازه ندارند از کاغذ نو استفاده کنند و تمامي ادارات دولتي در آمريکا هم اکنون موظف‌اند ۶۰ درصد از کاغذ مورد نياز خود را از کاغذهاي بازيافتي خريداري کنند. در اين کشور ميزان توليد کاغذهاي بازيافتي به قدري است که درصدي از آن را به فروش مي‌رساند. ۵۰ درصد کاغذ مصرفي هند بازيافتي است. کشور ژاپن نيمي از ۳۰ ميليون تن کاغذ مصرفي خود را به روش‌هاي مختلف از زباله شهري جدا کرده و از درآمد حاصل از آن سالانه ۲ ميليارد دلار به هزينه جمع‌آوري و دفع زباله‌هاي خويش کمک مي‌کند. کشورهاي هلند و آلمان در سال ۲۰۰۱ نزديک به ۷۲ درصد کاغذ مصرفي خود را از بازيافت تامين کرده‌اند. به گزارش موسسه ديده‌بان جهان، کشورهاي ايالات متحده، چين، ژاپن، آلمان و انگلستان به‌ترتيب بيشترين مصرف کاغذ در جهان را دارند و بعد از آن کشورهاي فرانسه، ايتاليا، کانادا، برزيل و کره جنوبي قرار دارند که مجموع مصرف کاغذ آنها در سال بالغ بر ۲۵۰ ميليون تن است. اما هم اکنون نرخ بازيافت کاغذ در آلمان ۷۲ درصد، کره جنوبي ۶۶ درصد، سوئد ۵۵ درصد، آمريکا ۵۰ درصد، ژاپن ۵۳ درصد، فرانسه ۴۱ درصد، فنلاند ۳۵ درصد، ايتاليا ۳۱ درصد و چين ۲۷ درصد است. ميانگين نرخ بازيافت کاغذ در جهان نيز ۴۳ درصد تا سال ۱۹۹۷ اعلام شده است.
مزاياي استفاده از كاغذ بازيافتي:
براي يك تن كاغذ جديد بايد ۱۷ درخت تنومند را قطع كرد ولي در حالت بازيافت اين ميزان به يك چهارم كاهش مي‌يابد و ميزان انرژي و آب مورد نياز نيز كاهش مي‌يابد. از جمله مزاياي استفاده از کاغذهاي بازيافتي مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:
-جانشين كردن آسان كاغذ بازيافت شده بدون افت كيفيت نسبت به كاغذ تازه
-عدم تفاوت آنها با كاغذهاي سفيد از نظر بهداشتي
-كاهش آلودگي زيست‌محيطي توليد كاغذ، از طريق كم كردن مصرف مواد شيميايي
-كاهش حجم و وزن زباله شهري و در پي آن كاهش نياز به زمين و امكانات جمع‌آوري و حمل و دفع زباله
هر تن كاغذ برابر با قطع ۳ هكتار جنگل در روز است و در سراسر ايران بيش از اين مقدار كاغذ باطله داريم که با بازيافت صحيح آن مقدار قابل توجهي پول به چرخه اقتصادي كشور برگشت داده مي‌شود و از قطع درختان نيز كاسته خواهد شد. اگر بازيافت کاغذ از زباله‌هاي شهر تهران به ۷۵ درصد افزايش يابد، سالانه از قطع حدود سه ميليون تنه درخت جلوگيري خواهد شد که حدود ۴۴ ميليارد ريال صرفه اقتصادي به همراه دارد. بخش مهمي از مواد زايد جامد خانگي و صنعتي در جهان به انواع مواد سلولزي و از جمله کاغذ و مقوا اختصاص دارد.
در برخي کشورها که داراي صنايع بسته‌بندي پيشرفته هستند، سهم کاغذ و مقوا در زباله‌هاي شهري تا ۲۵ درصد کل زباله‌هاي توليدي است و پيش‌بيني مي‌شود اين روند افزايش در آينده هم ادامه يابد. در سال‌هاي اخير با رشد آگاهي‌هاي عمومي، نسبت به خطرات برداشت بيرويه از منابع چوب جنگل‌ها و افزايش قيمت مواد خام، گرايش مناسبي به‌سوي بازيافت کاغذهاي مصرف شده به‌وجود آمده است، از مجموع هفت هزار تن زباله توليدي روزانه شهر تهران، حدود ۱۰ درصد يا ۷۰۰ تن آن، کاغذ و مقواي باطله است که تنها بخش ناچيزي از آن يعني ۳۸ درصد آن بازيافت مي‌شود. مصارف متنوع فرآورده‌هاي کاغذي در امور نوشت‌افزار، بسته‌بندي، بهداشتي، تزئينات و دکوراسيون، به‌نحو روزافزوني نياز به محصولات سلولزي را به‌عنوان ضرورتي اجتناب‌ناپذير در آورده است. بعد از مواد زايد جامد فسادپذير و قابل کمپوست، کاغذ دومين جزء باارزش و قابل بازيافت زباله است. مطالعات نشان مي‌دهد که هر تن کاغذ بازيافتي معادل ۱۷ اصله درخت جنگلي است. در ضمن بازيافت يک تن کاغذ منجر به صرفه‌جويي در ۶۹۵۳ گالن آب، ۴۶۳ گالن نفت، ۵۸۷ واحد کاهش آلودگي هوا و ۴۰۷۷ کيلووات انرژي مي‌شود. در ايران مصرف سرانه کاغذ بيشتر از ۱۱ کيلوگرم در سال است که از طريق چوب، کاه و کاغذهاي باطله يا خميرهاي وارداتي تامين مي‌شود. توليد يک تن خمير کاغذ حدود ۴۰ کيلوگرم ضايعات آلاينده وارد محيط مي‌کند. در حال حاضر بازيافت کاغذ از زباله‌هاي شهر تهران در وضعيت مطلوبي قرار ندارد و فقط حدود ۰/۴ درصد از کاغذهاي باطله بازيافت مي‌شود. کارخانه‌هايي که در زمينه بازيافت کاغذ فعاليت مي‌کنند، داراي فناوري ابتدايي بوده و محصول نهايي آنها در حد استانداردهاي مورد قبول نيست. از کل کاغذهاي بازيافتي مقادير عمده‌اي به‌صورت غيرمجاز مورد استفاده قرار گرفته که پس از ورود به چرخه بسته‌بندي موادغذايي به مصارفي نظير کاغذ و مقواي شيريني، شانه تخم‌مرغ و … مي‌رسد که ممکن است عوارض بهداشتي زيادي درپي داشته باشد.
اصلا کاغذ بياوريم يا نه؟
نفس خودکفايي در زمينه‌هايي مانند توليد کاغذ همواره محل بحث و مناقشه بوده و برخي کارشناسان عنوان مي‌کنند در اين مورد واردات بهتر از صادرات يا حتي خودکفايي است. خشکسالي در ايران مشکلاتي جدي براي کشور ايجاد کرده است، چنانکه نرخ از بين رفتن جنگل‌ها به‌دليل کاهش کاشت درختان براي توليد چوب افزايش يافته است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد اگر روند فعلي تخريب جنگل‌ها و مراتع ايران ادامه يابد، کشور ما تا چند دهه آينده ديگر جنگلي نخواهد داشت. براي جلوگيري از وقوع اين بحران تمهيداتي انديشيده شده که واردات چوب نيز از جمله آنهاست. اين مساله مي‌تواند در مورد صنايع مرتبط با چوب هم رعايت شود، مگر اينکه کارخانه‌هايي مانند کارخانه‌هاي کاغذسازي مواد اوليه خود را وارد کرده و خودکفايي و صادرات در اين‌زمينه به اين شکل اتفاق بيفتد.
خشکسالي يکي از موضوعاتي است که در سال‌هاي اخير به مهم‌ترين بحث در محافل علمي و کارشناسي ايران تبديل شده است. با توجه به بحران خشکسالي، برخي کارشناسان و اقتصاددانان بزرگ کشورمان حتي خوردن هندوانه را هم غيرضروري مي‌دانند و مصرف آن را در چنين شرايط بحراني منع مي‌کنند. در حال حاضر کارشناسان محيط‌زيست از آغاز خشکسالي در ايران و وقوع خشکسالي شديد در آينده نزديک اظهار نگراني مي‌کنند. نه تنها تهران بلکه ايران به‌زودي بايد با مشکل بزرگي دست و پنجه نرم کند؛ مشکلي که مي‌تواند روي کشاورزي و توليد مواد غذايي نيز تاثيرگذار باشد. هشدارهاي چند سال اخير در مورد کم آبي آنقدر جدي شده که مسوولان تامين آب پايتخت اعلام کردند که اگر مردم ۲۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جويي نکنند، با قطعي و جيره‌بندي آب در پايتخت مواجه مي‌شويم که البته آمارها مي‌گويند اين مشکل خاص تهران نيست. شهرهاي بزرگ ايران از جمله اصفهان، مشهد، اهواز و … هم با مشکل تامين منابع آب مواجه‌اند. ايران وارد دوره‌اي از خشکسالي شده که به گفته وزير نيرو، تنها راه مردم براي مقابله با اين شرايط، صرفه‌جويي در مصرف آب است. امروز فقط بحث بر سر صرفه‌جويي در مصرف آب نيست، بلکه بايد همه مردم ايران در مصرف کاغذ نيز صرفه‌جويي کنند.
به اين دليل که مصرف روزافزون کاغذ در کشور، ايجاد فشار بيش از حد بر جنگل‌ها و محيط‌زيست را به‌دنبال دارد و از بين رفتن درختان جنگل نيز مساوي با آلودگي هوا، فرسايش خاک و هزاران تاثير مخرب ديگر بر محيط‌زيست است. به تازگي گروهي از دانشمندان تايواني، کاغذ الکترونيکي توليد کردند که علاوه بر قابليت بازنويسي، با محيط‌زيست نيز سازگار بوده و بدون نياز به الکتريسيته کار مي‌کند و برخلاف فناوري کتاب‌هاي الکترونيکي موجود در بازار، کاغذ الکترونيکي با قابليت بازنويسي نيازي به روشن بودن پس‌زمينه ندارد و لذا الکتريسيته مصرف نمي‌کند. يکي ديگر از راه‌هاي جلوگيري از قطع درختان و تخريب جنگل‌ها واردات چوب است که بدون شک يکي از وارداتي است که مثبت تلقي مي‌شود.
شايد بيراه نباشد که عنوان شود خودکفايي در برخي محصولات آن قدر‌ها هم به‌نفع ما نيست. با توجه به بحران آبي و از بين رفتن جنگل‌ها به‌نظر مي‌رسد لازم است کشور ما واردکننده چوب براي استفاده‌هاي مختلف باشد. يکي از نمايندگان مجلس در رابطه با واردات چوب مي‌گويد: اگر بخواهيم جنگل‌هاي کشورمان و منابع حياتي‌مان را حفظ کنيم و به‌خوبي به نسل‌هاي آينده که فرزندان ما هستند، انتقال دهيم، بايد تا حدامکان بهره‌برداري از جنگل‌ها را کاهش دهيم و نياز کشور را هم با صادرات تامين کنيم. همان طور که در برنامه ششم توسعه نيز ذکر شده اميدواريم که در آينده‌اي نه چندان دور بهره‌برداري از جنگل‌ها را به صفر برسانيم. واردات چوب با حداقل تعرفه بايد تشويق شود تا فکر بهره‌برداري از جنگل‌ها از بين برود.
همچنين بايد زراعت چوب را در کشور گسترش دهيم و درختکاري را با استفاده از کشت گونه‌هاي سريع‌الرشد در سطح مزارع توسعه دهيم تا بتوانند نيازهاي چوبي ما را تامين کنند. کشورهاي ديگر مانند چين نيز به سمت واردات چوب رفته‌اند. علي‌محمد شاعري با اشاره به اقدامات صورت گرفته براي واردات چوب به کشورمان اظهار مي‌کند: جنگل‌هاي ايران بيشتر شيبدار هستند و بهره‌برداري از چنين جنگل‌هايي در بسياري از کشورها يا صورت نمي‌گيرد يا با احتياط بسيار زيادي انجام مي‌شود؛ به اين دليل که جنگل‌هاي شيبدار وظيفه آبرساني، حفظ آب و خاک و جلوگيري از فرسايش خاک را دارند.
متاسفانه در کشور ما مساحت جنگل‌ها روزبه‌روز کاهش پيدا مي‌کند؛ به‌ويژه جنگل‌هاي شمال کشورمان که از سه ميليون و ۲۰۰ هزار هکتار در طي پنج دهه گذشته به حدود يک ميليون و ۹۰۰ هزار هکتار کاهش پيدا کرده است. اگر بخواهيم از کاهش جنگل‌هايمان جلوگيري کنيم، بايد بهره‌برداري از جنگل‌هاي شمال را کم کنيم و به‌جاي جنگل‌هاي خودمان از کشورهايي مانند روسيه چوب تامين کنيم.
از آنجا که بازيافت کاغذ امري اشتغالزا است و براساس آمار توليد هر تن کاغذ بازيافتي طبق برآوردهاي سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداري تهران مي‌تواند ۵ نفر کارگر را در روز به‌کار دعوت کند که در اين‌صورت فقط با بازيافت کاغذهاي موجود در زباله تهران ۵۶۸۱ نفر مي‌توانند در سال اشتغال دائم داشته باشند. در اين‌صورت ۲۸ هزار نفر خانوار تهراني هم درآمد خواهند داشت و با توجه به صرفه‌جويي در ميزان مصرف آب، برق و همچنين کاهش آلودگي آب و هوا جاي هيچ شکي باقي نمي‌ماند که بازيافت کاغذ از هر نظر مقرون به‌صرفه بوده و امري اجتناب‌ناپذير است و با اين کار مي‌توان سالانه از قطع هکتارها درخت جلوگيري کرد.
