تنوع بسته‌ها و تکنیک‌های چاپ امنیتی

مجید خسروی
کارشناس چاپ

بسته‌بندی کالاها از نظر جنس و ابعاد و شیوه‌های چاپ آن‌ها تنوع چشمگیری دارند. اما این بسته‌ها اگر از سوی افراد سودجو کپی شده و با کالاهای تقلبی به بازار آید، هم اعتبار آن محصول و برند را مخدوش می‌کند و هم ضرر و زیان قابل توجهی به صاحب برند وارد می‌کند. بنابراین صاحبان برند از بسته‌های ضد جعل حمایت می‌کنند.
متخصصان صنعت چاپ هم تکنیک‌هایی را از چاپ امنیتی وام می‌گیرند تا راه را بر تقلب‌کاران و جعل‌کنندگان ببندند، با این تکنیک‌ها که برای چاپ انواع بسته‌بندی‌ها به کار گرفته می‌شوند، آشنا شویم.

جعبه‌های مقوایی
در جعبه‌های مقوایی می‌‌توان از بسیاری متریال ها و تکنیک‌های چاپ امنیتی از جمله طرح‌های گرافیکی امنیتی، مرکب‌های امنیتی، فویل کوبی سرد و گرم با فویل‌های معمولی یا هولوگرافیک استفاده کرد. ورنی‌های افکت و جلوه‌های ویژه برجسته با چاپ اسکرین هم امنیت و زیبایی جعبه‌های مقوایی را افزایش می‌دهد. اما پیش از استفاده از متریال‌ها و روش‌های بالا باید توجه داشت که به مدد متریال‌ها و روش‌های چاپ رایج نیز می‌توان امنیت بالایی به جعبه بخشید. استفاده از چاپ‌های ترکیبی افست، فلکسو، گراور، اسکرین و دیجیتال و انواع مرکب‌های متالیک و پنتون پایه آب، پایه حلالی، UV و EB و همچنین ورنی‌های افکت و فویل‌کوبی گرم ساده، برجسته و فرورفته (با کلیشه‌های فلزی نانو و میکروامباسینگ تخت و روتاری) روی جعبه‌های مقوایی لوکس منجر به ارتقای کیفی و افزایش تولید ماشین‌‌های چاپ ترکیبی (هیبرید) ورقی و رول در این حوزه شده است. ویژگی‌های فنی و هنری هر یک از انواع روش‌های چاپ و فرایندهای تکمیلی چاپ، منجر به خلق جلوه‌های بصری جذاب و افزون بر آن ترکیب انواع چاپ‌ها و مرکب‌ها و ورنی‌ها، تولید این جعبه‌ها را به وسیله ماشین‌های چاپ افست معمولی غیرممکن می‌سازد.
برای نمونه می‌توان به رنگ‌های متالیک و جلوه‌های تصویری برجسته با نام «فینگرپرینت» در چاپ جعبه‌های مقوایی سیگار اشاره کرد. رنگ متالیک طلایی درخشان روی این جعبه‌ها اغلب نتیجه چاپ دو رنگ نقره‌ای و نارنجی پنتون با تکنیک گراور (هلیو) و مرکب‌های پایه حلالی است. طرح‌های برجسته با ساختار میکرونی نیز با تکنیک چاپ اسکرین تخت و روتاری یا فویل‌کوبی گرم تولید می‌شوند. کلیشه‌های نانو و میکروامباسینگ به کمک دستگا‌ه‌‌های پیشرفته CNC و سیستم‌های حکاکی لیزری به قدری ظریف و دقیق تهیه می‌شوند که می‌توان در بطن طرح‌های برجسته شده روی جعبه، تصاویر مخفی جای داد.
اقدامات بالا جعل و شبیه‌سازی جعبه را مشکل می‌سازد لیکن بایستی تمهیداتی لحاظ شود که استفاده مجدد از جعبه نیز غیرممکن شود. طراحی‌های خلاقانه جعبه‌ها و استفاده از چسب‌های گرماذوب و برچسب‌های امنیتی در شکاف درب‌‌ها سه اقدام مؤثر در این زمینه هستند. پوشاندن جعبه مقوایی توسط فیلم‌های BOPP ساده یا هولوگرافیک و الصاق یک نخ پاره‌شونده «آسان بازشو» هم می‌تواند جاعلان را با چالش جدی مواجه سازد. نخ‌های پاره‌شونده آسان بازشو اختصاصی، راه‌حل مناسبی برای پلمپ محصولاتی نظیر لفاف‌های فیلمی محافظ جعبه‌های مقوایی گوشی‌های تلفن همراه، ادکلن، سیگار، چای، بیسکویت و آدامس هستند. این نخ‌ها یا به بیان بهتر، نوارها از جنس فیلم‌های PET-BOPP-MOPP-OPE و با عرض ۱ الی ۹ میلیمتر و ضخامت ۲۰ الی ۱۰۰ میکرون تولید می‌شوند. امکان چاپ روی این نوارها و هولوگرافیک و دیمتالایز کردن آن‌ها هم وجود دارد. این نوارها با پوشش چسب آکریلیک در پشت آن‌ها، روی مقوا، در حین فراوری در چاپخانه فیلم یا کارتن چسبانده می‌شوند. در مورد جعبه‌های پلاستیکی تولید شده با ورق‌های شفاف PVC-PS-PC که بیشتر برای بسته‌بندی لوازم آرایشی، تلفن همراه، اسباب‌بازی و غیره به کار می‌روند نیز می‌توان از برخی روش‌های مذکور استفاده نمود. نوسان تغییر رنگ در چاپ جعبه‌های مقوایی یک محصول طی یک نوبت چاپ یا چاپ در چاپخانه‌های مختلف نباید بیش از ۵ درصد باشد. چرا که جعبه‌های یک محصول واحد با رنگ متفاوت در قفسه فروشگاه تأثیر منفی در ذهن مشتری دارد. از این رو استفاده از تجهیزات بازرسی کیفیت چاپ برای کنترل رنگ، انطباق چاپ، متون، کدها و غیره روی جعبه‌های آماده شده پیش از فرایند جعبه چسبانی و تحویل به مشتری ضروری است. در خصوص بسته بندی‌های در دسترس کودکان می‌‌توان برای جعبه‌های مقوایی فناوری‌های ایمن‌سازی در برابر دستکاری و گشودن درب نظیر Locked4Kids را به کار گرفت.

بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر
منظور از بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، انواع بسته‌بندی‌هایی است که به وسیله پوششی از فیلم‌های پلیمری قابل انعطاف (non-rigid) محافظت می‌شوند. البته این نوع بسته‌بندی‌ها بصورت تک لایه یا ترکیبی (لمینیت) از لایه‌های چند فیلم، فویل آلومینیومی و کاغذ مورد استفاده قرار می‌گیرند. با توجه به ماهیت نرم و قابل انعطاف‌بودن متریال‌های فیلمی، فویل و کاغذ، این نوع بسته‌بندی‌ها را انعطاف‌پذیر نام نهاده‌اند. فیلم‌های پلیمری، بصورت شفاف، سفید، رنگی، متالایز و مات یا براق به واسطه خصوصیات شیمیایی و فیزیکی هر یک کاربرد ویژه‌ای داشته و می‌توان با هدف بهینه‌سازی بسته‌بندی از نظر نفوذناپذیری گازها، آب، بخار و نور، مقاومت فیزیکی و شیمیایی و غیره برخی از آن‌ها را با استفاده از چسب‌های حلالی، بدون حلال و چسب UV با یکدیگر یا با فویل آلومینیوم و کاغذ لمینیت کرد. فرایند لمینیت فیلم روی برخی سطوح به روش پوشش‌دهی فیلم مذاب با استفاده از فناوری اکستروژن لمینیت هم امکان‌پذیر است.
امروزه تمام تکنیک‌های افست، فلکسو، و روتوگراور و دیجیتال برای چاپ بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما سهم فلکسو روتوگراور از بقیه بیشتر است. انواع کیسه‌های پلاستیکی و اخیراً پاوچ‌ها در اشکال مختلف، عمده‌ترین محصولات این بازار هستند. تولید پاوچ (کیسه‌های ایستاده) در اشکال خاص و منحصر به فرد توسط فناوری‌های سخت‌افزاری جدید، خود می‌تواند عاملی مؤثر در جلوگیری از جعل بسته‌بندی باشد. چرا که دسترسی جاعلان به این قبیل فناوری‌ها محدودتر است. پاوچ‌ها به سبب زیبایی، قابلیت الصاق سوپاپ و درب پلاستیکی روی آن‌ها و نحوه قرار گرفتن در قفسه‌های فروشگاه‌ها (بصورت ایستاده) برای نمایش بهتر محصول مورد توجه گسترده بسیاری از برندهای مواد غذایی، نوشیدنی، شکلات و شیرینی، فرآورده‌های لبنی و شیر و حتی شوینده‌ها و غذای حیوانات خانگی قرار گرفته‌اند. استفاده از انواع متنوع زیپ در درب پاوچ و قابلیت سیل حرارتی فضای بالای زیپ، ایمنی آن‌ها را نیز نسبت به کیسه‌های معمولی افزایش داده است.
برای ارتقای ایمنی بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر ابتدا بایستی از استفاده متریال‌های استاندارد و استانداردسازی و ارتقای کیفی فرایندهای طراحی گرافیک، چاپ و لمینیت لایه‌ها آغاز کرد. ترکیب‌‌بندی لایه‌ها از نظر جنس، شفافیت و ضخامت لایه‌ها و نوع چسب مورد استفاده در فرایند لمینیت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به تعداد رنگ‌‌های تکی مورد استفاده افزون بر چهاررنگ اصلی در بسته‌‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، طراحی گرافیک و تفکیک نرم‌افزاری لایه‌ها برحسب نوع و تعداد رنگ در کیفیت نهایی چاپ نقش تعیین کننده‌ای دارد. از سوی دیگر برای تهیه کلیشه فلکسو و پلیت افست و سیلندر روتوگراور متناسب با نوع متریال، مشخصات ماشین چاپ و کیفیت مواد اولیه مصرفی باید رزولوشن مناسب کلیشه انتخاب شود. البته امروزه کیفیت چاپ فلکسو از ۲۵۰ خط بر اینچ فراتر رفته و دست کمی از افست و روتوگراور ندارد. لیکن در چاپ‌های ۸ و ۱۰ رنگ با تیراژ بالا، گراور برای صاحبان برند مقرون به صرفه‌تر از فلکسو و افست است. پس از رعایت کلیه اصول حرفه‌ای در تولید بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، شاید لازم باشد برای جلوگیری از جعل بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر یا ردیابی آن‌ها از راه‌حل‌های چاپ امنیتی بهره جست. نانو ذرات قابل تشخیص به عنوان Taggant در فرایند تولید فیلم مرکب‌های فلورسنت و متالیک، مرکب‌ها و ورنی رونی‌های مخلوط شده با افکت پیگمنت‌ها، ورنی‌های مات و براق، متالایز سازی موضعی سطح فیلم در بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، میکروپرفراژها و دایکات‌های مکانیکی و لیزری، استفاده از چسب‌های سیل برای درب کیسه‌ها، هولوگرافیک کردن فیلم‌ها و طراحی‌های گرافیک امنیتی بخشی از راهکارهای ارتقای ایمنی بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر است که متناسب با نوع بسته‌بندی‌ و محصول بسته‌بندی شده می‌توان از هر یک استفاده کرد. استفاده از لیزر و برچسب‌های خاص Seal&Peal جهت سهولت در بازگشودن بسته‌بندی‌های فیلمی و افزایش ایمنی آن‌ها روز به روز در حال افزایش است. انواع کیسه‌ها و پاکت‌های فیلمی و کاغذی، لفاف‌های از جنس فیلم، فویل و کاغذ و متریال‌های لید مهم‌ترین بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر هستند.

در بسته‌بندی‌های پلاستیکی بلیستر شفاف و مات می‌توان نواری از هولوگرام را روی فیلم‌های PVC – PVDC-PET-PP-PS-OPA/AI/PVC لمینیت کرد تا به ارتقای ایمنی متریال لید یا همان پوشش کاغذی، مقوایی، آلومینیومی و فیلمی پشت بلیستر افزود. البته با پرفراژ لید و اتصال محصول به آن باید تلاش شود لید به صورت سالم از بلیستر جدا شود. در مورد مواد دارویی نیز لید آلومینیومی یا لمینیت کاغذ و فیلم با چاپ امنیتی یا پوشش هولوگرافیک پیشنهاد می‌شود. برای اتصال متریال لید به بلیستر فرم‌دهی شده باید از چسب حرارتی مخصوص استفاده شود. این چسب روی متریال لید پوشش داده می‌شود.

بسته‌بندی‌های فلزی و پلاستیکی سخت
در ظروف فلزی دو و سه تکه از ورق‌های حلب و آلومینیوم استفاده می‌شود. قوطی‌های آلومینیومی نوشیدنی‌ها و مواد خوشبو کننده سهم عمده‌ در این بازار را در اختیار دارند. چاپ این قوطی‌ها با تکنیک‌ افست خشک و اخیراً چاپ دیجیتال جوهرافشان انجام می‌شود. مهم‌ترین عامل در ایمنی این قوطی‌ها و سایر ظروف فلزی کیفیت فرایند تولید و چاپ به‌ویژه کیفیت مرکب آن‌ها است. البته از لیبل‌های پشت چسبدار و دورپیچ هم برای قوطی‌های فلزی استفاده می‌شود. در ظروف پلاستیکی سخت نیز وضعیت به همین منوال است. کیفیت قالب و مواد پلیمری از یک‌سو و کیفیت چاپ و لیبل‌گذاری از سوی دیگر نقشی اساسی دارند. با دستگاه‌های چاپ افست خشک، تامپو، اسکرین و دیجیتال امکان چاپ مستقیم روی ظروف پلاستیکی وجود دارد. امکان لیبل‌گذاری در قالب (IML) پیش از تزریق مواد مذاب پلیمری و پس از تولید ظروف و پر شدن آن‌ها هم میسر است. اختصاصی بودن قالب ظرف عامل موثری در جلوگیری از جعل آن است. طراحی گرافیک و مرکب‌های امنیتی هم مناسب‌ترین ابزار برای ارتقای ایمنی این نوع ظروف هستند. ضروری است که از مصرف‌کنندگان ظروف پلاستیکی و فلزی (نظیر روغن موتور خودرو) درخواست شود که پس از استفاده‌، ظرف را معدوم و غیرقابل استفاده کنند تا امکان هر گونه سوءاستفاده از آن میسر نگردد.
در ظروف شیشه‌ای، طرح و قالب اختصاصی و درج لوگوی برند در قالب الزامی است. شفافیت ظروف شیشه‌ای و یکدست بودن سطح ظرف یا بطری نشان از تولید با ماشین‌آلات تخصصی است. معمولاً از لیبل‌ها و چاپ سیلک یا تامپو و اخیراً دیجیتال برای درج اطلاعات محصول روی ظروف شیشه‌ای استفاده می‌شود. برای ایمنی درب بطری‌های شیشه‌ای نیز درب‌های مخصوص یا لیبل‌های ضددستکاری به‌کار می‌رود. در خصوص جعبه‌های شیشه‌ای، فلزی و پلاستیکی در دسترس کودکان، استفاده از فناوری ایمن سازی گشودن درب یا
Child resistant safety closure ضروری است.

کارتن‌های کنگره‌ای
صنعت کارتن طی ده سال اخیر در زمینه طراحی و تولید رشد چشمگیری داشته است. فناوری‌های جدید تولید و فراوری ورق کارتن و نیز چاپ فلکسو و دیجیتال، سرعت و کیفیت تولید انواع کارتن را افزایش داده‌اند. تقاضا برای بسته‌بندی‌های مصرف کننده نهایی و قفسه‌ای PRP و SRP در افزایش کیفی چاپ کارتن‌ها نقش مؤثری داشته است. در کارتن‌ها برای بسته بندی ثانویه نیز، طراحی کارتن، استحکام و رنگ کاغذهای کرافت و سفید، تقارن و یکنواختی فلوت‌ها، چسب مورد استفاده و کیفیت چاپ مستقیم فلکسو، کیفیت چاپ افست و لمینیت روی کارتن، دایکات و تای کارتن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین اتصال درب‌ها و بدنه باید طوری در نظر گرفته شود که پس از باز شدن درب، کارتن مخدوش گردد. بدین منظور چاپ طرح‌های امنیتی زیر مناطق اتصال درب‌ها، پرفراژ مناطق زیر درب‌ها، چسب‌های دوطرفه، چسب‌های گرماذوب، نوار چسب‌های چاپ‌دار با ویژگی امنیتی باطل‌شونده، نخ‌های پاره‌شونده آسان بازشو و برچسب‌های ضددستکاری گزینه‌های خوبی برای پلمپ کارتن هستند. استفاده از تسمه‌ها و پلمپ‌های فلزی به ویژه وقتی کارتن را به پالت چوبی یا پلاستیکی قفل کنند هم برای حفاظت از باز شدن کارتن توصیه می‌شود. استفاده از منگنه برای کارتن‌های لمینیتی نیز موجب می‌شود دستکاری منگنه در محل اتصال آشکار می‌شود.

کارتن‌های لمینیتی، را می‌توان با ورق کاغذی چاپ شده یا فیلم هولوگرافیک اختصاصی نیز تولید کرد. در مورد کارتن‌های پلاستیکی هم کم و بیش می‌توان از روش‌های فوق‌الذکر بهره جست. ذکر این نکته ضروری است که چاپ دیجیتال جوهرافشان به تدریج در حال ورود به صنعت چاپ کارتن‌های فلوت‌دار (کنگره‌ای) است. بنابراین با حضور چاپ دیجیتال در این عرصه می‌توان از تکنیک‌های امنیتی مرتبط با چاپ دیجیتال در کارتن‌ها هم استفاده کرد. در سال‌های اخیر و با رشد پرشتاب مصرف‌گرایی در جوامع، استفاده از انواع کارتن‌های با قابلیت استفاده در قفسه‌های فروشگاه‌ها افزایش یافته و صنعت کارتن کارکرد رسانه‌ای و تبلیغاتی یافته است. محصولات کشاورزی نیز صنعت کارتن را به ابداع روش‌های تازه تولید کارتن با هدف بهینه‌سازی فرایندهای لجستیکی و جلوگیری از ضایعات سوق داده است.