علم HSE که به ايمني، بهداشت و محيط‌زيست مي‌پردازد از ضروري‌ترين مباحث واحدهاي صنعتي است. حميدرضا چزاني، فارغ‌التحصيل بهداشت حرفه‌اي در گزارش پيش‌رو محيط چاپخانه‌ها را از همين منظر بررسي کرده است.
حداقل فضاي موردنياز:
با توجه به مساحت كف ماشين چاپ كه به سطح زير اشغال معروف است، (طول * عرض) حداقل فضاي مرتبط با جريان كار و فضاي موردنياز جهت نصب ماشين بايد ۲ تا ۳ برابر سطح زير اشغال بوده، به‌اضافه فضايي جهت انبار موقت به‌منظور هم هوايي شرايط دما و رطوبت كاغذ مصرفي، به‌اضافه فضايي كنار ماشين چاپ به‌منظور قرار دادن اوراق نيمه‌تمام چاپي اعم از رنگ‌هاي تكميلي و يا چاپ پشت و تعبيه فضاي موردنياز جهت نگهداري مركب‌هاي مصرفي و ميز تركيب و مخلوط رنگ جهت رنگ‌هاي ساختگي، البته به امكان گسترش اين فضاها در صورت افزايش و يا تكميل تجهيزات نيز بايد نظر داشته و ضريبي تا ۳۰% فضاي بيشتر را به آن اختصاص داد.
كف سالن:
ايجاد كف بتني و هم‌سطح در سالن چاپ يك اصل قلمداد مي‌شود. نيازي به ايجاد لايه سخت شده در سطح بتن نيست ليكن ايجاد يك پوشش نظير كف‌پوش و يا رنگ اپوكسي به‌منظور جلوگيري از گردوغبار از سطح بتن، پيشنهاد مي‌شود. جهت برخورداري از يك کف‌پوش جذاب با قابليت پاک شوندگي آسان، استفاده از يك پوشش اپوكسي و اورتان با رنگ خاكستري كه مقاوم مواد خورنـده شيـمـيـايي ضد لكه
(با ويژگي ضد لغزندگي)، به ضخامت ۳ ميلي‌متر روي سطح بتن پيشنهاد مي‌شود.
فونداسيون بتني:
براي كليه ماشين‌هاي چاپ ۵/۱ ورقي به بالا بايد فونداسيون بتني تعبيه شود. بتن فونداسيون نياز به حداقل ۴ هفته زمان به‌منظور خشك شدن و استحكام جهت نصب ماشين خواهد داشت، مگر آنكه از افزودني‌هاي خاص شيميايي در بتن استفاده شود كه زمان مزبور را به حداقل دو هفته كاهش مي‌دهد. حتي براي ماشين‌آلات دو ورقي (۵۰*۷۰) نيز عرض فونداسيون را مناسب نصب ماشين‌آلات ۵/۴ ورقي (۱۰۰*۷۰) و طول آن را به‌اندازه ماشين ۸ رنگ محاسبه و اجرا نماييد كه امكان ارتقا و نصب ماشين‌آلات بزرگ‌تر در آينده به سهولت فراهم باشد. محاسبات اجرايي مربوط به بالش بتني فونداسيون بايد بر اساس وزن ماشين و مقاومت خاك زير آن باشد. پيشنهاد مي‌شود طي مشاوره با سازنده ماشين و استفاده از مشاورين مهندس سازه نسبت به طراحي و اجراي فونداسيون بتني ماشين اقدام شود.
مي‌توان از صفحات عايق صدا و لرزش (نظير تخته‌هاي يونوليتي) بين بالش بتني و ديواره كناره آن از كف سالن استفاده كرد. اين صفحات بايد ۱ تا ۵/۱ سانتي‌متر پايين‌تر از سطح كف سالن قرار گيرد و سپس فضاي خالي بالاي آن بين بالش بتني و كف سالن، توسط درزگيرهاي قابل‌انعطاف نظير چسب‌هاي آكواريوم پر شود.
محيط پيرامون هر ماشين و راهروهاي منتهي به آن جهت نقل‌وانتقال كاغذ بايد توسط خطوط زرد رنگ به پهناي باند ۷۵ ميلي‌متر خط‌كشي شود.
سقف‌ها:
نصب سقف كاذب در زير سقف اصلي سالن چاپ به ارتفاع ۷/۳ الي ۳/۴ متر از كف و يا رعايت ۱/۲ متر فاصله سقف كاذب از بلندترين قسمت ماشين چاپ پيشنهاد مي‌شود. اغلب سقف كاذب جهت پوشش تمام تجهيزات و مواردي است كه زير سقف اصلي نصب و قرار گرفته‌اند، (نظير آهن‌آلات اسكلت ساختمان، لوله‌كشي‌هاي آب، گاز و آتش‌نشاني، كانال‌هاي سيم و كابل‌هاي برق مربوط به چراغ‌هاي سقفي و غيره) كه امكان بالقوه جذب گردوغبار و پودر خشک‌کن‌هاي ماشين افست معلق در هوا را داشته كه پس از مدتي، كارگاه باعث جدا شدن و ريزش مستمر بر روي سطح كار چاپي داخل ماشين و يا مركبدان‌ها شده و موجب آشغال آوردن بر روي سطح چاپ خواهد شد. رنگ سفيد كاشي‌هاي گچي مربع شكل سقف کاذب موجب انکسار و بازتابش نور در محيط چاپخانه و ايجاد فضاي روشن‌تر، يکنواخت و دلپذير مي‌شود.
همچنين تعبيه سقف کاذب در ارتفاع مذکور مخصوصا در سالن‌هاي با ارتفاع بالا موجب کاهش حجم هواي مورد تهويه و صرفه‌جويي در هواسازي سالن و انرژي مصرفي مربوط به آن مي‌شود.
کاشي‌هاي سقف کاذب بايد اولا از مواد ضد حريق ساخته شده باشد و ثانيا از پوشش با سطح براق يا روغني برخوردار بوده تا از جذب گردوغبار و پودر ماشين چاپ معلق در فضاي کارگاه ممانعت به عمل آورد، وگرنه پس از مدتي خود به منبعي به جهت ريزش مستمر آشغال در مرکبدان‌ها بدل خواهد شد. در زمان انتخاب و خريد جنس سقف، دقت لازم را به عمل آوريد، چنانچه کاشي‌هاي سقف از وزن سبکي برخوردار باشند، با باز و بسته شدن درب‌هاي لولايي سالن، کاشي‌هاي سقف مزبور امکان بلند شدن از جاي خود را دارند، مگر آن‌که توسط گيره‌هاي مخصوص به لبه T شکل سپري‌هاي معلق سقف کاذب محکم شده باشند.
در طراحي و اجراي هواي برگشتي از سيستم هواسازي سالن چاپ بايد دقت شود که از امکان هدايت آن به فضاي في‌مابين سقف کاذب و سقف اصلي استفاده نشود. اين طرح شايد به دليل صرفه‌جويي در انرژي در کارگاه‌هاي ديگري پيشنهاد شود، ليکن در چاپخانه‌ها به جهت ورود پودر چاپ معلق در فضا به آن بخش و انباشت در لابه‌لاي درزهاي سقف، مشکل ريزش مستمر آشغال به داخل ماشين و سطح مرکبدان‌ها تکرار خواهد شد.
در سقف‌هاي کاذبي که روزنه يا پنجره سقفي دارد، بايد با تعبيه سايه‌بان يا ديفيوزرهاي انعکاسي، از تابش مستقيم نور خورشيد به داخل سالن، به‌ويژه فضاي بالاي ماشين چاپ ممانعت به عمل آورد. قبلا در مورد علت اين امر و جلوگيري از ورود پرتو UV به‌تفصيل صحبت شده است.
ـ ديوار و جداره‌ها: متناسب با اندازه سالن پيشنهاد مي‌شود که بخش ماشين‌آلات ورقي توسط جداره‌هايي محصور و جدا شوند. مواد به‌کاررفته اعم از بلوک‌هاي سيماني، پيش‌ساخته چوبي يا فلزي در جداره‌ها از اهميت چنداني برخوردار نيست. بااين‌حال جداره‌هاي پيچ و مهره‌اي امکان جابه‌جايي يا نصب اتصالات برق، تلفن و شبکه را به‌سادگي دارد. ديواره‌ها مي‌تواند با پوشش رنگ‌روغني مات روشن نظير طوسي روشن، بژ يا سبز روشن تزيين شود. در ديواره‌ها بايد ابتدا مواد آکوستيک ضد لرزش و عايق صدا تعبيه شود تا موجب کاهش انعکاس سروصدا در سالن چاپ شود. همچنين داخل سطح خارجي ديواره‌ها بايد از عايق رطوبت استفاده شود تا موجب عدم تبادل رطوبت از جداره‌ها شده و امکان حفظ و ثبوت رطوبت نسبي به ميزان معين را در سالن چاپ فراهم سازد.
ـ درب‌ها: درب‌هاي اصلي ورودي و خروجي بايد داراي ۴/۲ متر عرض و ۳ متر ارتفاع باشد. تمام دهانه‌ها بين قسمت‌هاي مختلف بايد توسط درب‌هاي کشويي سريع، لولاي دو دهانه، کرکره برقي جمع‌شو به سمت بالا يا نوارهاي ضخيم پلاستيک شفاف به‌صورت آويز بسته شود. همواره بايد يک درب نفر رو در کنار درب‌هاي عبور و مرور بار و ماشين تعبيه شود. تمام درب‌هاي مذکور بايد داراي يک پنجره جهت ديد دو طرف بر روي آن در ارتفاع قد شخص باشد.
ـ پنجره‌ها: در قسمت سالن چاپ تعبيه هرگونه پنجره يا نورگير – که موجب تابش نور خورشيد که حاوي پرتو UVاست و موجب صدمه به نوردهاي مرکب مي‌شود- توصيه نمي‌شود. در فصل‌هاي قبلي به‌تفصيل در اين موردبحث شده است.
ـ نورپردازي سالن چاپ: چنانچه سقف سالن با سقف‌هاي کاذب مورداشاره در بخش سقف، پوشيده شده باشد، تعبيه قاب‌هاي استاندارد ۶۰*۶۰ سانتي‌متر يا ۱۲۰*۶۰ سانتي‌متر در داخل سقف، حاوي لامپ‌هاي فلورسنت (مهتابي)، مي‌تواند شدت نور تابش ۶۴۵ الي ۷۵۵ لوکس (واحد تابش نور) را در سطح ارتفاع کار (اپراتوري) تامين کند. چنانچه سقف سالن تا زير سقف اصلي باز و مرتفع باشد، استفاده از لامپ‌هاي گازي متال هالا يد (با دماي ۴۷۰۰ درجه کلوين) که همان شدت نور فوق را تامين مي‌کند يا نصب قاب‌هاي با لامپ فلورسنت بـه‌صورت آويـز با تـابـش نـور سـفـيد
(با دماي ۳۷۰۰ درجه کلوين) به‌صورت موازي با امتداد ماشين چاپ و فاصله ۳۰ سانتي‌متر بيرون‌تر از لبه واحدهاي چاپ که به‌صورت زاويه‌دار به سمت خط تقارن مرکز ماشين تابيده شود، پيشنهاد مي‌شود. بايد توجه داشت که جعبه‌ها و قاب‌هاي لامپ‌ها (به‌ويژه از نوع آويز) نبايد بالاي واحدهاي چاپ نصب شوند، چرا که به‌طور طبيعي ذرات گردوغبار، کاغذ و پودر ماشين به‌مرور زمان جذب آنها شده و با اندک حرکتي به‌صورت آشغال داخل مرکبدان يا لابه‌لاي نوردهاي مرکب يا آب‌ريزش خواهند کرد. به‌طورکلي تا جايي که امکان دارد شدت سفيدي نور در اطراف ماشين بايد در حدود ۵۰۰۰ درجه کلوين باشد. همچنين وجود يک چراغ‌دستي متحرک مي‌تواند به اپراتور کمک کند تا نسبت به بررسي ميزان آب بر روي سطح پليت‌ها به‌منظور کنترل آن اقدام نموده و همچنين در مواقع تعميرات و غيره، قابل استفاده باشد.
ـ کنترل عوامل محيطي: بايد دما و رطوبت نسبي در کل ايام سال به‌دقت کنترل و تنظيم شود. دماي محيط در سالـن چاپ بيـن ۲۱ تا ۲۳ درجه سانتي گراد با تلورانس ۱+ درجه و رطوبـت نسبي آن ۴۵% الي ۵۰% با تلورانس ۵%+ تعيين شده است. به‌طور معمول براي سالن چاپ، نصب يک سيستم هـواسـاز (HVAC) مجـزاي از سـايـر بخش‌ها توصيه مي‌شود. همچنين نصب يک ثبات حداقل و حداکثر دما و رطوبت نسبي در محل مي‌تواند کنترل هفتگي يا حتي روزانه را امکان‌پذير کند. ثبت کتبي در جداول و نمودار جداگانه مي‌تواند در مواردي جهت پيگيري ايرادهاي چاپي کاربرد موثري داشته باشد.
سيستـم گردش هـوا و ميزان تهويه هواي تازه در کارگاه‌ها بايد مطابق با استانداردهاي موجود محاسبه و اجرا شود. چنانچه در محلول چاپ ميزان الکل بيش از ۱۵% باشد، ميزان ترکيب هواي ناشي از مکش هواي تازه بايد بيشتر شود تا بوي الکل از محيط خارج شود. اندازه و محل دريچه‌هاي دهش تهويه هوا بايد به گونه‌اي محاسبه و قرار گرفته باشد که از برخورد مستقيم جريان هوا با سرعت بالا به محلول آب واحدهاي چاپ افست که موجب تسريع در تبخير آن خواهد شد، ممانعت شود. هواي تهويه شده بايد تميز و عاري از ذرات گردوغبار باشد. فيلترهاي واحد هواساز بايد به‌طور مرتب تميز يا تعويض شوند، چراکه گردش هوا موجب جذب مقادير قابل‌توجهي از پودر چاپ معلق در هوا و ذرات غبار کاغذ و مقوا به فيلترها خواهد شد. توصيه مي‌شود که در نزديکي واحد پودرپاش يک واحد مجزا جهت گردش هوا و جذب پودر چاپ نصب شود. اين سيستم‌هاي تميزکننده هوا اغلب ذرات معلق پودر را با مکش هوا در بالاي قسمت تحويل ماشين و برگشت هواي تميز با رطوبت و دماي مناسب به سالن چاپ، در يک سيکل بسته به گردش درمي‌آورند.
آب، برق و هواي فشرده:
ـ برق: ولتاژ برق بايد مطابق با مشخصات مورد نياز ماشين‌آلات چاپ و مصارف اداري باشد يعني ۲۲۰ ولت تک فاز و ۳۸۰ يا ۴۰۰ ولت سه فاز. استفاده از استابلايزر، ترانس يا منابع تغذيه ذخيره نظير يوپي اس يا ژنراتورهاي برق تک فاز يا سه فاز در مناطقي که دچار نوسانات يا قطعي برق هستند يک ضرورت گريزناپذير است. گو اينکه همواره براي سيستم‌هاي کنترل الکترونيک تعبيه يک استابلايزر يا يوپي اس آنلاين براي روشنايي و تجهيزات کم‌مصرف نظير سرورها، تلفن يا بخش پيش از چاپ پيشنهاد مي‌شود.
در طراحي و ساخت امکانات زيربنايي يک کارگاه تازه تاسيس چاپ، هنگام اجراي فونداسيون ماشين‌آلات، مي‌توان با اجراي کانال‌هاي انتقال کابل‌هاي تغذيه برق ماشين‌آلات، حتي آنها را جهت انتقال لوله‌هاي هواي فشرده يا وکيوم نيز مورداستفاده قرار داد. البته مي‌توان کابل‌هاي برق را از بالا، داخل سقف کاذب يا تشتک‌هاي معلق سقفي عبور داد و به محل تغذيه ماشين رساند. سپس با ادامه مسير کابل‌ها از داخل لوله عمودي به‌صورت ايمني، کابل‌ها را با عبور از زير ماشين به تابلوهاي برق رسانيد.
بهتر است کابل‌ها و تشتک‌هاي عبوري به‌هيچ‌وجه از بالاي واحدهاي چاپ عبور نکنند، چرا که در طولاني‌مدت موجب جذب گردوغبار و پودر ماشين‌ها شده که در طول زمان موجب ريزش مستمر در داخل ماشين و ايجاد آشغال در سطح چاپ خواهد شد. تعبيه پريز برق در بخش ميز کنترل و ميزهاي کار نيز ضروري است.
ـ آب: آب جهت پر کردن مخزن محلول آب واحدهاي چاپ بايد يا روي ستون يا ديوار مجاور ماشين چاپ و در دسترس باشد. لوله‌کشي آب جهت آب‌سردکن‌ها، سينک‌هاي شست‌وشوي نوردها (در صورت نياز) و لينک روشويي و دستشويي نيز بايد تعبيه شود. لوله‌کشي آب گرم نيز ضروري است. در مواردي استفاده از يک آبگرمکن ديواري يا سقفي کوچک در محل باصرفه‌تر از لوله‌کشي و سيستم گرمايشي مرکزي است چراکه اگر فاصله مذکور زياد باشد، زمان طولاني سپري خواهد شد تا آب گرم به شير مصرفي برسد.
تعبيه تمام مصارف آبي در مجاورت يک ديوار موجب کاهش در مصرف لوله‌کشي مي‌شود. اگر کانداکتيويتي (رسانايي) آب مساوي يا بيشتر از ۵۰۰ ميکرو اهم باشد، تصفيه آب ازنظر سختي که به لحاظ ناخالصي‌هاي آن موجب مشکلاتي در کيفيت چاپ خواهد شد، ضروري است. سختي بيش‌ازحد آب مصرفي ماشين موجب مشکلات چاپي از قبيل سفيدک بر روي نوردها، رسوب بر روي پليت‌ها و خال زدن پليت خواهد شد. جهت تصفيه آب و کاهش سختي بهترين سيستم پيشنهادي، سيستم‌هاي ريو رس اوسموز (Reverse Osmosis) است. استفاده از نرم‌کننده‌ها براي سختي گيري پيشنهاد نمي‌شود. به‌طورکلي بايد از تعبيه کف شور و لوله‌کشي فاضلاب در کف سالن چاپ ماشين‌آلات ورقي خودداري کرد، چراکه موجب مي‌شود که پرسنل با شست‌وشوي کف، مواد غير مناسب را به سيستم فاضلاب شهري وارد کنند. بد نيست بار ديگر در اينجا تاکيد شود که متاسفانه هنوز مکانيزم رفع يا جمع آوري فاضلاب صنعتي و امحاي آن در کشور مطابق با قوانين محيط‌زيست جهاني وجود نداشته و پرداخت به اين موضوع در سطح کلان کشوري و همچنين منطقه‌اي در شهرک‌هاي صنعتي از مهم‌ترين عوامل تضمين بهداشت محيط‌زيست است. در اين راستا لازم است که تعبيه تانک‌هاي جمع‌آوري فاضلاب در زمان طراحي سايت صورت پذيرد تا رفته‌رفته زيرساخت‌هاي واحدهاي صنعتي به‌طور خودجوش آماده طرح‌هاي ملي در جهت مذکور شود.
ـ هواي فشرده: هم هواي فشرده کم‌فشار و هم پرفشار و همچنين يک سيستم وکيوم (مکش) در اغلب ماشين‌آلات چاپ موردنياز است.
به‌طورمعمول کمپرسورها، دمنده‌ها و پمپ‌هاي باد همراه ماشين چاپ خريداري مي‌شوند. اين مجموعه از تجهيزات جانبي همراه ماشين، اغلب با توليد سروصدا و گرماي زياد همراه‌اند. بيشتر ماشين‌آلات جديد، اين تجهيزات جانبي را داخل يک کابينت مجزا در سمت پشت ماشين يعني چرخ‌دنده‌ها قرار داده‌اند. در غير اين صورت آنها را در زير رکاب پشت ماشين يعني سمت چرخ‌دنده‌ها گذارده‌اند که متاسفانه دسترسي به تعميرات و سرکشي کمپرسورها در آن قسمت محدود بوده و سريع‌تر کثيف مي‌شوند. (اغلب به خاطر نشستن پودر خشک‌کن بر روي آنها) قرار دادن کمپرسورها در فضايي دورتر از ماشين چاپ، موجب جلوگيري از سروصدا و گرما در سالن چاپ شده و باعث محافظت آنها در مقابل گردوغبار پودر خشک‌کن و ذرات آشغال محيط مي‌شود، در ضمن امکان دسترسي آسان براي تميز کردن و سرکشي دوره‌اي آنها را فراهم مي‌آورد.
تعبيه يک اتاق مجزا به‌عنوان اتاق کمپرسور در مجاورت ديوار خارجي سالن چاپ يا در محلي مثل نيم‌طبقه نزديک ماشين چاپ مي‌تواند مکان ايده آلي براي انتقال و نصب کمپرسورها، دمنده‌ها و پمپ‌هاي باد باشد. استفاده از يک قفسه مقاوم با چندطبقه و پدهاي ضربه‌گير براي قرار گرفتن دستگاه‌ها مي‌تواند راه‌حل مناسب‌تري نسبت به‌قرار گرفتن آنها در سطح وسيعي روي کف اتاق باشد.
تهويه هواي خشک و خنک در داخل اتاق بسيار ضروري است. قطر لوله‌هاي واسط و حداکثر فاصله بين تجهيزات فوق و ماشين چاپ در کاتالوگ‌هاي فني دستگاه‌ها توسط کارخانه توليدکننده ماشين چاپ ذکر مي‌شود.
در صورت قرار گرفتن در فاصله دورتر، بايد توسط کارخانه توليدکننده، ماشين چاپ از لوله‌هاي قطورتر يا دستگاه‌هاي قوي‌تر استفاده جست تا افت فشار در طول مسير در محدوده قابل‌قبول باشد.
در چاپخانه‌هاي با تعداد ماشين بيشتر جهت تغذيه هواي فشرده مي‌توان از اتاق کمپرسور مرکزي استفاده جست. هواي موردنياز بايد فيلتر شده، تميز، خشک و کمي آغشته به روغن باشد. نصب سيستم‌هاي خشک‌کن (رطوبت‌گير) هوا براي هر ماشين چاپ به‌طور جداگانه پيشنهاد مي‌شود. تعبيه يک انشعاب هواي فشرده (تفنگ باد) در قسمت تحويل ماشين چاپ براي تميزکاري دوره‌اي ماشين بسيار ضروري است.
ـ سـيسـتم اطـفـاي حـريـق: نصـب آب‌پاش‌هاي سقفي اطفاء حريق در سالن چاپ ورقي ضروري است. چنانچه سقف کاذب نصب شده باشد، تنها سر آب‌پاش‌ها و سنسورهاي مربوطه در بيرون (يعني زير سقف کاذب) قرار خواهند گرفت و ساير قسمت‌ها نظير لوله‌هاي آب توسط سقف کاذب پوشانده مي‌شود. کپسول‌هاي آتش‌نشاني و ريل‌هاي حاوي شلنگ آب و برق نيز ازجمله تمهيدات ضروري سيستم اطفاي حريق در هر چاپخانه است. نوع و تعداد تجهيزات و کپسول‌هاي اطفاي حريق بايد توسط شرکت‌هاي مشاوره مزبور و مطابق با مقررات شرکت بيمه پوشش‌دهنده حوادث انتخاب، تهيه و تجهيز شود.
