فیلم تک‌پایه، نور امید بر صنعت بسته‌بندی

نقش بسته‌بندی چیست؟
بسته‌بندی که معمولاً چند لایه است و از مواد مختلف ساخته می‌شود باید به خوبی از محصول محافظت کند. پاکت‌های آشامیدنی‌ها نمونه خوبی از کارکرد بسته‌بندی است. سطح خارجی از پلاستیک‌های ارزان‌قیمت که چاپ‌پذیر هم هستند تشکیل شده و لایه آلومینیومی داخل آن مانع ورود اکسیژن و رطوبت به درون بسته‌بندی شده و همین امر عمر آن را روی قفسه فروشگاه افزایش می‌دهد. همچنین یک نی استفاده از محتویات آن را نیز برای مصرف‌کننده آسان می‌کند. تنها از جنبه محافظت کالا و راحتی استفاده، این نوع بسته‌بندی ایده‌آل به نظر می‌رسد.
با این حال متاسفانه این نوع بسته‌بندی همه مشکلات را حل نمی‌کند. با وجود همه مزایای آن، بسته‌بندی‌های ترکیبی یک مشکل عمده دارند: بازیافت آن یا عملاً غیرممکن است یا نیاز به صرف زمان و انرژی فراوان دارد. علت آن هم این است که برای محافظت از محتویات بسته‌بندی، چندین لایه از جنس‌هایی متفاوت، با استفاده از چسب به یکدیگر چسبانده شده‌اند، به گونه‌ای که عملاً از یکدیگر جدا نشوند. اگر آنها را همین گونه بازیافت کنید، مواد خارجی باعث می‌شوند بسته‌بندی بازیافت شده قابل استفاده نبوده و یا در بدترین حالت به ماشین و سیستم بازیافت صدمات جبران‌ناپذیری وارد کنند. به همین خاطر این مواد بازیافت‌ناپذیر معمولاً از دیگر مواد جدا شده و یا برای تولید انرژی سوزانده می‌شوند (مثلاً در کارخانه ساخت سیمان) و یا برای ساخت بسته‌بندی‌های جدید به پلاستیک خام تبدیل می‌شوند.

مزایای مواد تک‌پایه چیست؟
در چارچوب مواردی که به آنها اشاره شد، به یک اقتصاد چرخشی واقعی به سختی می‌توان دست پیدا کرد. به همین خاطر امروزه شرکت‌های بسیاری به استفاده از بسته‌بندی ساخته شده از مواد تک‌پایه روی آورده‌اند. حتی اگر تاریخ یونان باستان را مطالعه نکرده باشید، این عبارت بی‌نیاز از توصیف است: بسته‌بندی ساخته شده از مواد تک‌پایه نیز بسته‌بندی است که از یک ماده ساخته شده است. این بسته‌بندی یک مزیت مهم و بسیار کاربردی دارد: از آنجا که در ساخت آن چندین مواد مختلف که جداسازی آنها بسیار دشوار است، استفاده نشده، بسته‌بندی تک‌پایه را به راحتی می‌توان بازیافت و به یک بسته‌بندی جدید تبدیل کرد. همین امر باعث کاهش ضایعات بسته‌بندی شده و نیاز به استفاده از مواد جدید برای ساخت بسته‌بندی‌های جدید را کاهش می‌دهد. جان کلام اینکه مواد تک‌پایه می‌توانند ردپای کربن یک شرکت را در طول فرایند تولید کاهش داده و به سهم خود، روند گرمایش زمین را کندتر کنند.
بطری‌های آشامیدنی‌ها که از ماده PET یا شیشه ساخته می‌شوند نمونه‌های بارزی از کاربردهای مواد تک‌پایه هستند. در مورد بطری‌های PET، بطری را به جز درب آن، می‌توان بازیافت کرد و بار دیگر به صورت ماده خام PET یا rPET (بطری‌های چند بار مصرف PETرا می‌توان تا ۲۵ بار استفاده کرد) درآورد. بطری‌های شیشه‌ای را می‌توان ذوب کرد و آن را در چارچوب یک فرایند کارآمد، به ظروف جدید تبدیل کرد. البته باید بطری‌ها با شکل‌های مختلف را از یکدیگر جدا کرد. بازیافت کاغذ نیز در بسیاری از کشورها به خوبی انجام می‌شود. بسته‌بندی‌های کاغذی، بروشورها و دفترچه‌های یادداشت کهنه همواره به عنوان زباله در سطل آشغال انداخته می‌شود و سپس بار دیگر در قالب بروشورهای جدید، کارتن حمل و نقل کالا و یا کاغذ مورد استفاده در دفاتر احیا می‌شوند. بر اساس آمار آژانس محیط‌زیست آلمان، بیش از ۹۲ درصد از کاغذهای دور ریخته شده در آلمان در سال ۲۰۲۰ بازیافت شده و بار دیگر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
علاوه بر این چرخه‌های تثبیت شده مواد خام، صنعت بسته‌بندی اکنون به استفاده هرچه بیشتر از پلی‌پروپلین و پلی اتیلن در قالب مواد تک‌پایه رو آورده است. این مواد علاوه بر مزایای کلی پلاستیک (مثل وزن کم، انعطاف‌پذیری)، قابلیت بازیافت نیز دارند. بیشترین مورد استفاده این نوع پلاستیک در بسته‌بندی مواد غذایی به‌ویژه ظروف ماست، کیسه‌های چیپس و ظروف نگهداری مواد غذایی است.

تولیدکنندگان بسته‌بندی چه مواردی را باید در نظر بگیرند
تا اینجا ظاهراً همه چیز بر وفق مراد است، با این حال رو آوردن به مواد تک‌پایه هم چالش‌های متعددی را پیش روی تولیدکنندگان بسته‌بندی قرار می‌دهد. از یک سو حتی بهترین نوع ماده تک‌پایه نمی‌تواند کلیه عملکردها و مزایای مواد ترکیبی را ارائه دهد. زیرا طبیعت و جوهره این مواد با مواد ترکیبی و چند لایه متفاوت است. ما باید راه‌حل‌های دیگر برای تضمین بازیافت‌پذیری این مواد پیدا کنیم.
یک راه‌حل، به‌عنوان مثال در عرصه بسته‌بندی انعطاف‌پذیر مواد غذایی، استفاده از کوتینگ ویژه است که علاوه بر نفوذناپذیر کردن بسته‌بندی و جلوگیری از ورود هوا و رطوبت به درون آن، فرایند بازیافت را نیز آسان می‌کند. برخی از سازندگان اکنون به بسته‌بندی‌هایی رو آورده‌اند که از مواد مختلف ساخته شده‌اند ولی در عین حال این مواد را مصرف‌کننده می‌تواند پس از استفاده به راحتی از یکدیگر جدا کند. به گونه‌ای که می‌توان هر یک را به راحتی بازیافت کرد.
انتخاب ماشین‌ها نیز یکی دیگر از مواردی است که شرکت‌ها برای استفاده از مواد تک‌پایه باید در نظر بگیرند. هر ماده‌ای را نمی‌توان در تجهیزات و سیستم‌های پرکن مورد استفاده قرار داد، به‌عنوان مثال کیسه‌های استوانه‌ای شکل. با این حال در چند سال گذشته، روند استفاده از مواد تک‌پایه توجه شرکت‌های مهندسی مکانیک و همچنین تولیدکنندگان بسته‌بندی را جلب کرده است. بسیاری از ماشین‌های بسته‌بندی جدید را می‌توان به گونه‌ای تغییر داد که بتوان از آنها برای تولید بسته‌بندی‌های تک‌پایه نیز استفاده کرد و برای بهینه کردن و مدرن‌سازی ماشین‌های قدیمی نیز راه‌حل‌هایی ارائه شده است. در نتیجه، فرصت‌هایی نیز برای شرکت‌های کوچکتر که نمی‌خواهند یا نمی‌توانند سرمایه‌گذاری هنگفت انجام دهند، وجود دارد تا از ماشین‌های قدیمی خود برای تولید بسته‌بندی تک‌پایه بهره برده و گستره تولیدات خود را وسیع‌تر کنند.
در آخر می‌خواهیم انتقادی را نیز مطرح کنیم: با وجود بازیافت‌پذیری PE و PP، از مواد بازیافتی نمی‌توان به راحتی برای تولید بسته‌بندی جدید مواد غذایی استفاده کرد، چرا که مواد غذایی استانداردهای سختگیرانه در مورد ایمنی مواد مورد استفاده دارند که شرح آنها در استانداردهای کشورهای اروپایی و آمریکا آمده است. این استانداردها به تازگی به‌روز شدند و مواد مورد استفاده در بسته‌بندی را که می‌توانند با مواد غذایی در تماس باشند، تشریح و تعریف می‌کنند. به‌عنوان مثال، مواد مورد استفاده در بسته‌بندی اولیه می‌تواند به محصولات بسته‌بندی شده مهاجرت (Migrate) کند. هنگامی که از مواد بازیافتی استفاده می‌شود، به خاطر درصد مواد خارجی، درجه نفوذ یا مهاجرت آنها بیشتر از مواد پلاستیک جدید و غیربازیافتی است. با این حال با جداسازی کارآمد ضایعات و استفاده از لایه‌های ضدنفوذ (Barrier) جدایی‌پذیر، می‌توان این مشکل را حل کرد. در هر حال استفاده از مواد تک‌پایه در مقایسه با مواد ترکیبی و چند لایه، به نفع طبیعت است.