آموزش صنعت چاپ به نام بیژن درویش مُهر شده است
مرتضی اوجی
صنعت چاپ ایران، پایه‌ریزی و تکامل آموزش چاپ را مدیون استاد بیژن درویش است. این نه سخنی به گزاف و نه نادیده گرفتن نقش دیگر استادان و مربیان دلسوز صنعت چاپ است که همگی آن‌ها، به اتفاق بر پیشگامی و پایداری مهندس درویش اذعان دارند. ممکن است شماری از استادان و مدرسان جوان‌تر (چه آن‌ها که شاگر استاد درویش بوده‌اند و چه آن‌ها که از مسیرهای دیگر به تدریس چاپ وارد شده‌اند)، در این یا آن رشته تخصصی از استاد درویش جلوتر رفته باشند، اما این واقعیت‌ها چیزی از جایگاه استاد بیژن درویش نمی‌کاهد.
استاد همیشه اول
– اولین دانش‌آموخته آموزش عالی چاپ
– اولین آموزگار رشته چاپ
– اولین مؤلف کتاب‌های درسی چاپ
– اولین برنامه‌ریز آموزش عالی چاپ
– اولین مترجم و واژه‌‌یاب چاپ به فارسی.
این‌‌ها عناوینی است که تنها برازنده استاد بیژن درویش است. او سدشکن و پیشاهنگ آگاه، پرانگیزه و خستگی‌ناپذیر آموزش چاپ و از سال ۱۳۴۲ تاکنون یعنی نزدیک به ۶۰ سال پیوسته و بی‌گسست در خدمت آموزش صنعت چاپ بوده است.
تحصیلات و سوابق حرفه‌ای
بیژن درویش متولد ۱۴ دی ۱۳۱۴ پس از تحصیلات متوسطه در تهران، روانه اتریش و وارد دانشکده چاپ و گرافیک در آکادمی هنر وین شد. سال ۱۳۳۷ فارغ‌التحصیل شد. یک سال کارآموزی کرد و سال ۱۳۳۸ به آلمان رفت و دوره ارشد مدیریت و اقتصاد چاپ را گذراند. پس از آن در شرکت‌های بزرگ صحافی و چاپ مشغول کار شد.
همزمان با شروع به کار او در آلمان، گروهی از استادان اتریشی در هنرستان فنی و حرفه‌ای در حوالی میدان شوش، رشته چاپ را دائر کرده بودند، آن‌ها با خبر شدند که درویش در کشور اتریش کارشناسی چاپ را به اتمام رسانده، پس از طریق سفارت از او دعوت کردند که برای همکاری به ایران بیاید.
درویش از محل کار خود در آلمان مرخصی گرفت و به تهران آمد و از سال ۱۳۴۲ همکاری خود را با کادر آموزش هنرستان آغاز کرد. همزمان در شرکت سهامی افست نیز به عنوان مدیر تولید و برنامه‌ریزی، استخدام شد و در دانشگاه علوم ارتباطات (که دکتر مصباح زاده تأسیس کرده بود)، برای تدریس روابط عمومی ـ که آن زمان رشته جدیدی بود ـ دعوت شد. او تصمیم خود را برای خدمت به کشورش گرفته بود، بنابراین از شرکت آلمانی استعفا داد.
در هنرستان چاپ، درویش براساس درسنامه‌های آلمانی، نخستین درسنامه‌های آموزشی چاپ را به زبان فارسی تدوین کرد و معادل‌های فارسی را به کار گرفت، با این همه به اتکای آموخته‌های خود، تلفظ آلمانی برخی واژه‌ها را نیز به هنرجویان می‌آموخت، بعدها که متون انگلیسی در مراکز آموزشی ایران رواج یافت، این واژه‌ها نا آشناتر به نظر می‌رسیدند. کتاب‌های آموزشی چاپ تألیف بیژن درویش کجوری، تا سال‌‌ها یگانه منابع آموزشی چاپ به زبان فارسی بودند.
تمام وقت، وقف آموزش
درویش سال ۱۳۵۲ از شرکت افست بیرون آمد و چاپخانه کتیبه را راه‌اندازی کرد. اما خیلی زود از آن کار هم کناره‌گیری کرد تا تمام وقت در خدمت آموزش باشد. وی در ترکیب هیأت علمی هنرستان و به عنوان مشاور آموزش و پرورش، به اعزام چندتن از فارغ‌التحصیلان هنرستان چاپ به خارج از کشور کمک کرد. آن‌ها در بازگشت، همکار او شدند. به تدریج همکاران او کلاس‌ها را اداره می‌کردند و امکانات و تجهیزات چاپ و صحافی نیز در هنرستان تکمیل شد. او خیالش از این بابت آسوده شد و به فکر دائر کردن رشته چاپ در هنرستان‌های دولتی در شهرستان‌های دیگر افتاد.
به موازات این فعالیت‌ها به عضویت کمیته‌ای که وزارت کار برای تدوین استاندارد مهارت‌های کارگران لیتوگرافی، چاپ و صحافی تشکیل داده بود، در آمد. چندین استاندارد مهارت حرفه‌ای در آن زمان تدوین و منتشر شد که براساس آن‌ها روشن می‌شد کارگر مبتدی و کارگر ماهر در هر رشته‌ای باید چه مهارت‌هایی را کسب کنند. این فعالیت مدتی متوقف شد و در سال‌های بعد از انقلاب توسط گروهی هفت نفره تداوم یافت. جلسات گروه تدوین استانداردهای مهارت کارگران صنعت چاپ، هر هفته در دفتر چاپخانه اتاق چاپ به مدیریت مرحوم عباس صاحبی تشکیل می‌شد. مهندس درویش پای ثابت این جلسات بود.
گفتنی است آن‌ها برای این جلسات هیچ حق‌‌الزحمه‌ای دریافت نمی‌کردند. همه کسانی که در کار تألیف کتاب‌های آموزشی رشته چاپ بوده‌اند، می‌دانند که درویش و دوستان دیگرش مثل مرحوم رضا مظاهری آنچه بابت تألیف این کتاب‌ها می‌گرفتند، واقعا به اندازه کرایه تاکسی آن‌ها هم نبود. درویش با عشق و به مثابه یک تکلیف اخلاقی، وقت و انرژی خود را برای این کارها اختصاص می‌داد.
بعد از انقلاب با تشکل خودکفایی صنعت چاپ، مهندس درویش سرپرست بخش شیمیایی چاپ شد و علیرغم کاستی‌ها و مشکلات ساختاری خودکفایی، مشوق برخی تولیدکنندگان جوان و تحصیل کرده‌های کشور برای تولید مرکب و افزودنی‌های مورد نیاز چاپ بود. که برخی از آن‌ها به شرکت‌های تولیدی معتبری تبدیل شدند.
برنامه‌ریزی آموزش عالی چاپ
تأسیس رشته چاپ در دانشگاه و ایجاد دوره‌های آموزش عالی چاپ، آرزوی دیرینه خانواده چاپ بود که به همت و کوشش و برنامه‌ریزی گام به گام استاد بیژن درویش، عملی شد. او طرح دقیق دوره‌های کاردانی و کارشناسی را مطابق استانداردهای قابل قبول وزارت علوم تهیه کرد. سرانجام دوره کاردانی چاپ به تدریج در چند مرکز، اول در مرکز اموزش شهید عباسپور و سژس در مرکز آموزش یافت‌آباد و … گشایش یافت.
دوره کارشناسی نیز در دانشگاه هنر و سپس در مرکز علمی ـ کاربردی شماره ۵ دائر شد. (گزارش‌های متنوعی از این فعالیت‌ها و مراکز آموزشی در شماره‌های مختلف ماهنامه صنعت چاپ دهه ۷۰ و دهه ۸۰ به چاپ رسیده است.) بررسی زندگی و کار مهندس درویش نشان می‌دهد که آموزش صنعت چاپ به نام او مهر شده است. شرح ریز فعالیت ها، ماجراها، چالش‌ها و رنج‌های استاد بیژن درویش در راه آموزش و برشمردن تألیفات، مقالات و آثار و نیز خدمات او به صنعت چاپ کشور، در این یادداشت مختصر نمی‌گنجد، تنها می‌توانیم در روز معلم، بوسه‌ای به دست پرمهر و بخشنده او بزنیم.
