روندها و آینده صنعت بستهبندی دارویی
گروه پژوهش
بازار جهانی بستهبندی در سال ۲۰۲۰ ارزشی معادل ۱۰۷ میلیارد دلار داشته و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۸ این بازار سالانه رشدی معادل ۴/۹ درصد داشته باشد. مهمترین عوامل رشد این بازار در سال‌های آینده رشد داروخانه‌های کوچکتر و محله‌ایی و تمرکز هر چه بیشتر برندها در متمایز کردن تولیدات خود از دیگر رقباست.
بازار جهانی بستهبندی در سال ۲۰۲۰ ارزشی معادل ۱۰۷ میلیارد دلار داشته و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۸ این بازار سالانه رشدی معادل ۴/۹ درصد داشته باشد. مهمترین عوامل رشد این بازار در سال‌های آینده رشد داروخانه‌های کوچکتر و محله‌ایی و تمرکز هر چه بیشتر برندها در متمایز کردن تولیدات خود از دیگر رقباست.
بستهبندی دارویی در وهله اول برای حفظ و نگه‌د‌اری داروهای جامد، مایع و نیمه جامد مثل قرص، کپسول، شربت و فرمولاسیون‌های دیگر استفاده می‌شود. بحران ویروس کرونا نیز باعث رشد سرسام‌آور این صنعت شده است.
بستهبندی دارویی برای حفظ داروها، ابزار جراحی، تولیدات مربوط به خون، پودرها و مایعات دارویی اهمیت حیاتی دارد. بستهبندی دارویی باید انتظارات فراوانی را برآورده و توازنی بین آنها برقرار کند. همچنین علاوه بر طراحی جذاب باید بتواند با مشتری ارتباط برقرار کرده و مهمتر از آن، جعل و کپی‌برداری از جعبه و بسته را تا حد زیادی دشوار و ناممکن کند.
انواع بستهبندی
۱- اولین بستهبندی (Primary Packaging)
اولین بستهبندی با دارو در هر شکل و فرمی در تماس است، آن را در برمی‌گیرد و حفظ می‌کند. این بستهبندی نباید کیفیت دارو را تحت تأثیر قرار داد و باید به خوبی از آن مراقبت کند، به عنوان مثال بستهبندی بلیستر و شیشه و تیوب و موارد دیگر. برای بستهبندی اولیه معمولاً یا از شیشه استفاده می‌شود یا از پلاستیک یا ورق آلومینیوم.
۲- دومین بستهبندی (Secondary Packaging )
این بستهبندی باید از بستهبندی اولیه حفاظت کرده و مانع تماس افراد با بستهبندی اولیه شود. این نوع بستهبندی معمولاً به صورت جعبه است.
۳- سومین بستهبندی (Tertiary Packaging)
از این نوع بستهبندی برای حمل و نقل تعدادی از جعبه‌های دارویی به صورت گروهی (Bulk) استفاده می‌شود که می‌تواند به صورت کارتن یا حتی بشکه باشد.
بستهبندی (ظروف) شیشه‌ای
این نوع بستهبندی شفاف، سخت و غیرقابل انعطاف هستند.
شیشه‌هایی که برای بستهبندی دارویی استفاده می‌شود یا از جنس یورو سیلیکات هستند یا از جنس آهک سوددار (سودالایم). از شیشه‌های رنگی برای حفاظت در مقابل اشعه‌های ماورای بنفش استفاده می‌شود تا از محتویات ظرف شیشه‌ای در مقابل نور حفاظت کنند. مهمترین عیب این نوع بستهبندی شکنندگی آن است.
بستهبندی پلاستیکی
بستهبندی پلاستیکی با کیفیت بالا را می‌توان متناسب با شکل و اندازه دارو ساخت. این نوع بستهبندی به هیچ وجه شکننده نیست و نشت نیز نمی‌کند. معمولا از مواد مختلف پلاستیکی از جمله PE، PD، PVC، پلی‌استایرن، پلی آمید، پلی کربنات، پلیمرهای نیتریل و PET برای تولید بستهبندی دارویی استفاده می‌شود.
بستهبندی دارویی ضدجعل
از قدیم گفته‌اند نیاز، مادر همه اختراعات است. فناوری‌های نوظهور در بستهبندی دارویی نیز براساس نیازهای جدید این بازار ارایه شده است. یکی از این ضروریات مبارزه با جعل بستهبندی دارویی و تقلب آن است. بستهبندی دارویی تقلبی سالانه ۷۵ میلیارد دلار ضرر به صنعت داروسازی در جهان می‌زند. به همین خاطر تولیدکنندگان بستهبندی دارویی به تمیهدات و روش‌های مختلفی برای مبارزه با جاعلان رو می‌آورند. روش‌های ضدجعل شامل، استفاده از ریز متن (Microtext)، گودسازی (Debossing) و برجسته‌سازی (Embossing)، ورنی‌های ویژه و سفارشی، هولوگرام، استیکرها و لیبل‌های ضدجعل، تگ‌های RFID و گرافیک و فونت اختصاصی و غیره می‌شود.
۱- فناوری مرکب: با استفاده از فناوری جدید مرکب‌هایی ساخته شده‌اند که هنگامی که سطح آنها را می‌مالید یا خراش می‌دهید تغییر رنگ ؟؟ بار دیگر رنگ خود را باز می‌یابند.
۲- تگ‌های RFID: تگ‌ها یا لیبل‌های RFID ، یک فناوری دیگری است که مانع ساختن جعبه‌های تقلبی می‌شود. این تگ‌ها کمک می‌کند تا اصالت دارو تشخیص داده شده و تایید شود. از سوی دیگر این تگ‌ها می‌توانند داده‌ها را برای استفاده‌های بعدی برداشت و ذخیره کنند. تجهیزاتی که لیبل‌های RFID را کد گذاری وچاپ می‌کند می‌تواند اصالت این تگ‌ها را قبل و بعد از کدگذاری (coding) تعیین کنند. اگر یک تگ تقلبی قبل از مرحله کدینگ شناسایی شود، نشانه‌گذاری شده و از خط تولید خارج می‌شود. لیبل‌های تأیید شده، کدگذاری شد و بار دیگر مورد بازبینی قرار می‌گیرند. اگر اطلاعات روی تگ‌ها به خوبی خوانده شود لیبل‌ها همراه با بارکد آنها چاپ می‌شود و مورد تأیید قرار می‌گیرند. اگر بارکد به خوبی اسکن نشود، یک علامت چهارخانه روی آن چاپ شد و از خط تولید خارج می‌شود و یک لیبل جدید جای آن را می‌گیرد.
۳- استیکرهای ضدجعل و تقلب
برای تولید و ساخت این استیکرها از یک سطح چاپ‌پذیر ویژه که از فیلم سلولزی استات ساخته شده استفاده می‌شود. این فیلم استحکام بالایی دارد و می‌توان آن را به صورت رول عرضه کرد. استیکرهایی که از این نوع فیلم ساخته می‌شوند با استفاده از یک دستگاه اتوماتیک به صورت لیبل روی جعبه‌های دارویی چسبانده می‌شوند.
و اگر کسی تلاش کند استیکر را بکند به تکه‌های ریز تبدیل شده ولی کنده نمی‌شود. امروزه به جای فیلم استات از وینیل برای ساخت این استیکرها استفاده می‌شود زیرا ارزانتر است.
۴- هولوگرام: از هولوگرام برای تعیین اصالت جعبه‌های دارویی فراوان استفاده می‌شود. فویل هولوگرافیک با استفاده از فیلم پلی‌استر ساخته می‌شود. دریافت تصویر هولوگرافیک توسط چشم انسان آن را به ابزاری ایده‌آل برای تبلیغ برند و ایمنی دارو تبدیل می‌کند. معمولاً تصویر هولوگرافیک هنگامی که جعبه‌ها جلوی نور گرفته می‌شوند، پدیدار می‌شود.
با افزایش پیچیدگی هولوگرام سازندگان می‌توانند مانع جعل و کپی کردن جعبه دارو شوند. اگر جاعلان تلاش کنند هولوگرام را از روی جعبه بکنند، لایه پلی‌استری بالایی هولوگرام کنده شده ولی بدنه لیبل هولوگرام روی جعبه باقی می‌ماند.
بسته‌های دارویی کودک ایمن (Child Proof)
بستهبندی دارویی باید به گونه‌ای باشد که کودکان خردسال نتوانند آن را باز کنند و به محتویات آن دسترسی پیدا کنند. در حال حاضر نوعی بستهبندی بلیستر مقاوم در برابر کودکان به نام CR به بازار ارایه شده است که چنین ویژگی‌ای دارد. در عین حال چاپ‌پذیری آن افزایش یافته و بیماران به راحتی می‌توانند لایه محافظ بستهبندی را بکنند. به این بلیستر جدید، CR کشویی می‌گویند.
در این نوع جعبه‌ها بیمار باید دو تکمه را همزمان روی جعبه فشار دهد و همزمان زبانه بخش داخلی جعبه را بیرون بکشد تا بستهبندی بلیستر به صورت کشویی بیرون بیاید.
بستهبندی با شما حرف می‌زند (Self Talk)
بستهبندی دارویی گویا دو نوع است:
۱- بسته سخن‌گو (Talk Pack)
این سیستم به صورت نامریی درون یک تصویر چاپ شد روی هر ماده بستهبندی کاشته می‌شود. برای استفاده از این سیستم به یک قلم اسکنر ویژه که توسط یک شرکت فنلاندی به نام VTT Technical Research Centre of Finland ساخته شده، نیاز است. از این ابزار قلم مانند که در حقیقت یک کدخوان (Reader) است برای برداشت اطلاعاتی ذخیره شده و ارایه آن به صورت فایل‌های صوتی (اودیو) استفاده می‌شود. از این طریق مصرف کننده می‌تواند اطلاعاتی در مورد سازنده دارو، تاریخ انقضا دارو و موارد دیگر اطلاعات کسب کند. سیستم Talk Pack به هیچ گونه ریز تراشه RFID نیاز ندارند. کدها به صورت نقطه (DOT) روی تصاویر و متن با استفاده از یک ورنی ویژه چاپ می‌شوند. انواع سیستمهای چاپ موجود می‌توانند این ورنی را روی نوع انواع بستهبندی چاپ کنند.
۲- تگ‌های NFC (ارتباطات میدان نزدیک)
مرکز پژوهشی VTT Technical Research Centre of Finland نوعی تگ یا لیبل NFC ارایه کرده است که می‌توان آن را به بستهبندی اضافه کرد. مصرف کننده، کد روی تگ را با استفاده از موبایل هوشمند خود می‌خواند و متن، فایل اودیو و صفحات وب که حاوی اطلاعات مربوط به دارو هستند را بارگیری می‌کند. سپس می‌تواند به فایل او دیوگوش دهد.
بستهبندی دوستدار محیط‌زیست
در حال حاضر فشار زیادی به تولیدکنندگان دارو برای استفاده از بستهبندی دوستدار محیط زیست وارد می‌شود. با این حال ملاحظات زیست محیطی به هیچ‌وجه نباید مانعی در راه تولید بسته‌بندی‌های ایمن ایجاد کند.
راه‌حل‌های مختلفی برای این‌که بسته‌بندی‌های دارویی به محیط‌زیست آسیب نرسانند مطرح است. به عنوان مثال استفاده از مواد قابل بازیافت و یا استفاده از پلی‌مر اولفین سیکلی به جای شیشه ،استفاده بهینه از مواد، به‌کارگیری نرم‌افزارهای طراحی سه بعدی برای طراحی بستهبندی بلیستر و موارد دیگر.
آینده بستهبندی دارویی
در حال حاضر این عوامل نوآوری در بستهبندی دارویی را تسریع می‌کنند: دغدغه‌های زیست‌محیطی، داروها و تحولات دارویی جدید که به سهم خود نوآوری در بستهبندی و تحویل دارو به مشتری را متحول می‌کنند. سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش پژوهش و گسترش باعث فرمولاسیون‌ها و داروهای مولکولی و زیستی شده است. این داروها را خود بیماران باید تزریق کنند به همین خاطر نیاز به سیستم‌هایی است که این امکان را برای مشتری فراهم می‌آورند.
از سوی دیگر حفظ و افزایش طول عمر داروها اکنون از اهمیت فراوانی برخوردار است. به همین خاطر به مواد جدید برای تولید بستهبندی نیاز است. استفاده از نرم‌افزاهای سه‌بعدی برای طراحی و ارزیابی این طرح توسط سیستمهای نرم‌‌افزاری رایانه از جمله Finite Element Analysis باید در صنعت بستهبندی دارویی بیشتر استفاده شود. طراحی یک بسته دارویی یا ارایه نمونه‌های آزمایشی و تست آنها همه و همه باید توسط سیستمهای رایانه‌ای و مجازی انجام شود تا تولیدکنندگان بستهبندی زمان زیادی برای تست این جعبه‌ها تلف نکنند.
زمان و هزینه تولید بستهبندی به ویژه برای حمل گروهی آنها باید کاهش یابد. یکی از نو‌آوری‌های ارایه شده، ارایه کیسه‌هایی با ظرفیت‌های بالای ۵۰ تا ۲۰۰ کیلویی است. این بسته‌های حمل و نقلی را می‌توان پس از خالی شدن، تا کرد و در فضای کوچکی انبار کرد. استفاده از روبات‌ها و تجهیزات اتوماتیک نیز باعث افزایش انعطاف‌پذیری در تجهیزات بستهبندی شده و در عین حال زمان بستهبندی را کاهش و تولید را افزایش می‌دهد.
اطلاعات بیشتر روی لیبل‌های بزرگتر
لیبل نیز در صنعت دارو نقش ویژه و مهمی ایفا می‌کند. لیبل باید تمام اطلاعات مورد نیاز را ارایه دهد. بستهبندی دارویی باید به گونه‌ای طراحی شود که فضای کافی برای نصب لیبل‌های بزرگ روی آن در نظر گرفته شده باشد. لیبل‌های کتابچه‌ای، لیبل‌های آویز و لیبل‌هایی که بخش‌هایی از آن را می‌توان جدا کرد از جمله روندهای لیبل‌های دارویی هستند.
