خودکفایی تولید کاغذ از حرف تا عمل
در این مطلب با بررسی آمارهای منتشر شده در رابطه با تولید و واردات کاغذ و مصاحبه با رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران به بررسی دقیقتر ادعاهای مطرح شده در باره خودکفایی در تولید کاغذ تحریر میپردازیم.
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر ارشاد، در آذرماه امسال خبر از خودکفایی کشور در تولید کاغذ مورد نیاز کتب درسی کشور داد. بنا به گفته وی در ایران سالیانه حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزارتن کاغذ مصرف میشود که از این میزان ۸۰ هزارتن مربوط به حوزه نشر، مطبوعات و کتاب است. به گفته وزیر ارشاد در ابتدای دولت سیزدهم، ظرفیت تولید کاغذ کشور حدود ۵ تا ۱۰ هزارتن بوده که تا امسال این ظرفیت به ۸۰ هزارتن رسیده است. اسماعیلی در پاسخ به خبرنگاران در جشن خودکفایی که در شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران برگزار شد، گفت:« اکنون کل تولید کاغذ موردنیاز آموزش و پرورش برای ۱۵۵ میلیون جلد کتاب درسی به صورت صددرصد داخلی انجام میشود که ۴۵ هزارتن برای چاپ کتب درسی و پنج هزارتن برای جلد کتاب است. در شیراز نیز یک مجموعه جدید را آماده بهرهبرداری میکنیم که خودش نزدیک به ۵۰ هزارتن به تولید کاغذ ما اضافه خواهد کرد و تا پایان سال ۱۴۰۲ ظرفیت تولید به حدود ۱۳۰ هزارتن خواهد رسید، درحالیکه نیاز اصلی و اولیه در نشر، مطبوعات و کتاب حدود ۸۰ هزارتن است، از این رو این اتفاق مبارکی است و دولت با قوت این مساله را ادامه میدهد. تلاش داریم در پایان چهار سال، تمام نیازهای داخلی را با حداکثر امکان پوشش دهیم و بخشی را هم به خارج از کشور صادر کنیم.»
چهار کارخانه در برنامههای معطوف به خودکفایی تولید کاغذ، نامشان مطرح میشود که عبارتند از «شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران(چکام)»، «گروه صنایع کاغذ پارس»، «کارخانه دیبای شوشتر» و «کارخانه کاغذ زاگرس شیراز». از میان این بازیگران عرصه تولید کاغذ تحریر، مکررا نام شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران مطرح میشود. سهامداران اصلی آن شرکت مدیریت طرح و توسعه آینده پویا(وابسته به بانک ملی)، صندوق بازنشستگی کشوری و شرکت گروه صنعت سلولزی تامین گستر نوین است، که همگی مستقیم یا غیر مستقیم مربوط به دولت یا شرکتهای عمومی هستند.
با بررسی گزارش صورتهای مالی چکام(جدول ۱) مشاهده میشود که در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ تولید کاغذ تحریر تا ۸۰ درصد کاهش یافتهاست، از سال ۱۴۰۰ این روند تغییر میکند و بیش از ۲۷۰درصد در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰ درصد در سال ۱۴۰۱ افزایش مییابد. این شرکت در گزارش صورتهای مالی میان دوره خود چنین عنوان کرده است که در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۲ به نسبت همین بازه زمانی در سال ۱۴۰۱، تولید کاغذ چاپ و تحریر ۷ درصد و کاغذ روزنامه ۹۲ درصد کاهش داشتهاست(جدول ۲).
این آمار با بررسی دادههای گمرک مربوط به واردات کاغذ تحریر(کد تعرفه ۴۸۱۰۱۳۰۰) جالبتر میشود. مطابق این آمار میانگین واردات کاغذ در ۸ ماهه اول سال ۱۴۰۲ به نسبت همین بازه در سال ۱۴۰۱، ۳۰.۷% به لحاظ وزنی و ۳۱.۸% به لحاظ دلاری افزایش یافتهاست(نمودار ۱ و ۲).
برای هر ناظری این پرسش مطرح میشود که اگر تولید کاغذ به چنان حدی رسیده که بتوان جشن خودکفایی برگزار کرد، چرا واردات کاغذ تحریر باید ۳۰ درصد افزایش یافته باشد؟!
این پرسش را با یکی از صاحبنظران تولید کاغذ درمیان می گذاریم.
فرش سفید کاغذی برای یارانه و رانت
ماهنامه صنعت چاپ با ابولفضل روغنی گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران در همین رابطه مصاحبه کرد.
میزان مصرف و واردات کاغذ در کشور چقدر است؟
– آمار گمرک ایران در ۱۰ سال گذشته حاکی از آن است که حدودا بین ۳۲۰ تا ۳۳۰ هزارتن کاغذ تحریر به کشور وارد شدهاست. این آمار درست است اما مقدار مصرف در کشور به این میزان نیست. به دلیل یارانه و سوبسیدی که دولت به کاغذ تحریر میدهد، بسیاری انگیزه واردات پیدا میکنند تا از مواهب رانت موجود در این بازار بهرهمند شوند. اما برآورد میشود مصرف واقعی کشور بین ۱۳۰ تا ۱۷۰ هزارتن باشد. که حدود ۴۵ تا ۵۰ هزارتن مربوط به مصارف کتب درسی، ۴۵ هزارتن کتب نشر، بین ۳۰ تا ۴۰ هزارتن مربوط به دفترچههای مشق و مابقی، استفاده کاغذ در کتب کمک درسی و سایر مصارف است.
ظرفیت تولید کاغذ تحریر در کشور چقدر است؟
– تصمیماتی که در کمیته کاغذ با حضور آقای مخبر گرفته شد این بود که ۴۵ هزارتن مربوط به کتب درسی را از تولیدات داخل تامین کنند و ۳۰، ۴۰ هزارتن هم برای بخش چاپ و نشر تولید کنند. عدد ۸۰ هزارتن از این جا آمد. در این جلسات ما به همراه نمایندگانی از شرکت زاگرس، چوب و کاغذ مازندران، صنایع کاغذ پارس، دیبای شوشتر بودهایم، که در این جلسات قول و قرارهایی گذاشته شده مبنی بر اینکه ظرفیت تولید کشور منوط به همکاری بانکها و سایر نهادها به ۸۰ هزارتن برسد. در این راستا سهمیه ۵۰ هزارتنی برای شرکت چوب و کاغذ مازندران درنظر گرفته شد. دقت کنید این شرکت در سالهای ۹۲، ۹۳ و ۹۴ سابقه تولید تا ۷۰، ۸۰ هزارتن را نیز داشته است. به دلایل مختلفی از جمله اینکه دولت قبل از تولید کاغذ تحریر حمایت نمیکرد، تولیدات این شرکت به شدت افت کرد. در سالهای گذشته پرشی در تولید کاغذ تحریرصورت گرفته است. در سال گذشته حدود ۴۰ هزارتن تولید این شرکت بود و برای امسال هدف ۵۰ هزارتنی برای آن درنظر گرفته شدهاست که به آن نخواهد رسید. از عمده مشکلات این شرکت، قطعی مکرر آب و برق، عدم تامین مالی، مشکل گاز در فصل سرما، مشکل ارز جهت تامین مواد اولیه و مشکل دسترسی به چوب است. علاوه بر اینها در نظر گرفته شد حدود ۲۰ تا ۳۰ هزارتن دیبای شوشتر و کاغذ پارس مشترکا تولید کنند که دیبای شوشتر نیز به دلیل عدم تامین مالی در برآورده کردن تعهدات خود ناموفق خواهد بود. شرکت دیگری که قرار شد در این رابطه به وجود بیاید کاغذ لوتوس بود اما راه اندازی این شرکت نیز منوط به تامین شدن منابع آن در سالهای آینده است. در صورت تامین منابع و رفع مشکلات به نظر میرسد توانایی تولید ۵۰ تا ۶۰ هزارتن کاغذ برای امسال وجود داشته باشد. اما در تامین کاغذ انتشاراتیها و دفترچهها
هنوز کمبود وجود دارد و میبایست واردات مدیریت شده انجام شود. دولت و شخص وزیر ارشاد برای محقق شدن این امر حمایت جدی میکند اما برای عملی شدن اهداف تعریف شده فقط یک وزارتخانه کافی نیست و لازم است تا بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سایر نهادها همکاری کنند.
آیا ایران در تولید کاغذ مزیتی دارد؟
– اگر روش تولید کاغذ تحریر را بر پایه چوب جنگل در نظر بگیرید، خیر ایران مزیتی در تولید کاغذ ندارد. به خصوص به این دلیل که طرح تنفس جنگل آغاز شده و شرکتها در دسترسی به منابع چوبی محدودیت دارند. اما از حدود سال ۲۰۰۰ گذاری از شیوه تولید بر پایه چوب به تولید بر پایه بازیافت صورت گرفتهاست. از این رو اگر شرایطی در کشور فراهم شود که شیوه تولید مطابق این رهیافتها تغییر کند ایران میتواند در تولید انواعی از کاغذ مزیت داشته باشد. با اصلاح شیوه تولید میتوان جلوی تولید زباله را گرفت، به محیط زیست کمک کرد و به تولیدات کاغذ ظرفیتهای جدیدی افزود. تا کنون شرکت چوب و کاغذ مازنداران از این امکانات برخوردار نبوده است. شرکت دیبای شوشتر و کاغذ پارس از پسماند کشاورزی مانند باگاس استفاده میکنند. شرکت زاگرس نیز از سیستمی برای بازیافت کاغذهای تحریر استفاده میکند. محقق شدن این اصلاح در شیوه تولید نیازمند سرمایه گذاری سنگین است که از میان شرکتها، در حوزه تولید کاغذ تحریر سفید، فقط شرکت زاگرس سرمایه گذاری کردهاست.
با توجه به سهم دولت و نهادهای عمومی از شرکت چوب و کاغذ مازندارن و سهم اصلی آن در برنامههای تولید کاغذ تحریر، چقدر میتوان انتظار داشت که این شرکت تمایلی به اصلاح شیوه تولید خود داشته باشد؟
– شرکتهای خصولتی و دولتی ماهیتا تمایل ندارند یا تمایل کمتری دارند تا خدمتی به خود شرکت انجام دهند و عموما ذهنیت در جهت بالا بردن سود کوتاه مدت است. از این جهت تصمیمگیری در این نهادها سخت، فرسایشی و در برخی موارد نشدنی است. آنها بیشتر سیاسی اداره میشوند تا اقتصادی. از این رو مفید است تا با توجه به اصلاحات اصل ۴۴ قانون اساسی در جهت خصوصی سازی این شرکتها پیش برویم تا بخش خصوصی راحتتر و با چابکی بیشتر این اصلاحات را پیش ببرد.
