در چند سال گذشته نمودارهای متعدد واردات محصولات چاپی که در مجله صنعت چاپ منتشرشده، رفتارهای جالبی از خود نشان داده است. رفتاری که به‌طور خاص در ایران، تا حدودی ناشی از رویدادهای بیرونی صنعت چاپ است. در گستره رویدادهای داخلی، از وضع تعرفه‌های گمرکی و تغییر در میزان عوارض واردات محصولات مختلف گرفته تا تصویب قوانین وارداتی و اعمال برخی محدودیت‌ها می‌تواند محرکی بر بروز این رفتارها باشد. در بررسی رویدادهای خارجی به‌وضوح هویداست که اغلب این تأثیرات بیشتر و نتایج آن ملموس‌تر هم بوده. تحریم‌های اقتصادی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران تأثیرگذارترین این رویدادها بود که معادله واردات محصولات و نسبت‌های بازار محصولات چاپی واردشده را تعیین می‌کرد. این روند در آمارهای واردات محصولات چاپی که ماهنامه صنعت چاپ ارائه می‌داد مشهود بود. در ادامه ضمن بررسی مختصر این تأثیرات در روند واردات محصولات چاپی به کشور و تغییراتی که به موجب این تأثیرات در انتخاب بازارها رخ داد به تحلیل آماری واردات محصولات چاپی طی پاییز ۹۷ می‌پردازیم.
سرگردان میان شرق و غرب
ازآنجایی‌که در زمان تحریم‌ها چین بزرگترین شریک تجاری ایران شده بود در اغلب موارد چین در جایگاه نخست جدول واردات محصولات چاپی بود. در مواردی هم که در جایگاه نخست نبود پس از ترکیه سهم دوم را به خود اختصاص می‌داد. ترکیه هم از شرایط تحریم ایران به بهترین نحو بهره برده و قسمت اعظمی از بازار ایران به‌ویژه در عرضه محصولات چاپ و بسته‌بندی را در چنگ خود گرفت. درواقع بازار در اختیار ترکیه و چین بود.
این رویکرد بر بازار واردات چاپ و بسته‌بندی ایران حاکم بود تا اینکه توافق برجم صورت گرفت. حالا تأثیرات این بار در قالب برجم و به دنبال توافق هسته‌ای با کشورهای ۵+۱ رخ‌نمود. برجم تصویب شد و محدودیت‌های سوئیفت و انجام مبادلات بانکی با دیگر کشورها برداشته واردات از کشورهایی که تا پیش‌ازاین مشمول خطوط قرمز تجارت با ایران بودند، برای تاجران ایرانی ممکن شد. حالا محصولات اروپایی و محصولات کره‌ای و ژاپنی راه خود را به بازار ایران پیداکرده و یکه‌تازی ترک‌ها و چینی‌ها به‌مرور در حال کمرنگ شدن بود. به‌رغم اینکه در برخی از مؤلفه‌ها گویی برجم خاصیت چندانی نداشت، اما دست‌کم در عرصه واردات محصولات چاپی تأثیرات برجم تا حدی بود که اروپا در جدول واردات ماهنامه صنعت چاپ گاه در جایگاه نخست قرار می‌گرفت. دراین‌بین میزان محصولات باکیفیت اروپایی در انبارها افزایش‌یافته بود که روی قیمت محصولات هم تأثیر مثبتی داشت.. این روند با بهبود روابط ایران و غرب سیر صعودی در پیش‌گرفته بود تا اینکه انتخابات ایالات‌متحده معادلات را بر هم زد. انتخاب پیش‌بینی‌ناپذیر دونالد ترامپِ جمهوری‌خواه و جلوس وی بر کرسی کاخ سفید، جهت پیکان بهبود روابط تجاری ایران با امریکا و متحدانش را دوباره برعکس کرد. علی‌رغم اصرار اتحادیه اروپا بر حفظ برجم، در عمل روابط تجاری ایران سیر قهقرایی گرفته و محدودیت‌هایی که در زمان تحریم‌های شورای امنیت بر ساختار اقتصادی و تجاری ایران اعمال‌شده بود به‌گونه‌ای دیگر احیا شد. این بار اما مشخص نیست محصولات چینی جایگزین محصولات اروپایی خواهد شد یا خیر. اما جدول‌ها بازنشان از سلطه‌گری ترک‌ها و گاهی چینی‌ها بر بازار محصولات چاپی ایران دارد. در دو شماره قبل حجم واردات محصولات چاپی در بهار و تابستان ۹۷ ارائه شد. در این شماره جدول واردات پاییزی ارائه می‌شود.
چاپکاران ترک برنده‌اند
در فصل پاییز سال گذشته ۹ هزار و ۵۰۰ تُن کالای چاپی شامل انواع فیلم‌ها و پاکت‌های چند‌لایه با کاربرد، وزن و ابعاد مختلف به‌علاوه برخی از انواع محصولات چاپ شده کاربردی و واسطه‌ای، هولوگرام، لیبل و مواد اولیه کاغذی، آلومینیومی و شیمیایی، وارد کشور شده و به اشکال گوناگون در چرخه تولید و مصرف چاپ و بسته‌بندی و صنایع وابسته آن به کار گرفته شده است. از این میزان یک هزار و دویست تن از اروپا، هفتصد تن از چین، پنج هزار تن از ترکیه، و حدود دو هزار و سیصد تن هم از کشورهای آسیایی(غیر از چین و ترکیه) وارد شده است. گفتنی است کمتر از سه تن محصول چاپی از کشور اندونزی و رقمی کمتر از صد تن هم از مبادی نامعلوم وارد کشور شده و مدرک ترخیصی از گمرک گرفته‌اند. نمودار زیر نشان دهنده حجم واردات این محصولات چاپی از چهار مبدا اروپا، چین ترکیه و آسیا(غیر از چین و ترکیه) در پاییز ۹۷ است.
به سادگی دیده می‌شود که ترکیه نیمی از بازار محصولات چاپی ایران را به خود اختصاص داده است. حجم بالای واردات محصولات چاپی از ترکیه، پرسش‌هایی برای فعالان صنعت چاپ به همراه داشته است؛ از جمله اینکه چرا وقتی امکان تولید بسیاری از محصولات وارد شده ترکیه‌ای در ایران وجود دارد، آن را وارد می‌کنند؟ عده‌ای پاسخ این انتقاد را با تحلیل پیرامون هزینه تولید بالا در ایران و سنگینی کفه ترازوی رقابت به نفع چاپخانه‌داران تُرک بیان می‌کنند.
البته درقابت بر سر صدور محصولات چاپی به ایران، همواره ترکیه پیشرو نیست. در برخی بازه‌های زمانی، چین گوی سبقت را از ترکیه می رباید و در رقابت با آن دست بالا را دارد. در بعضی از ماه‌ها و فصل‌های سال هم محصولات چینی در ردیف دوم واردات کالای چاپی به ایران قرار می‌گیرند. پاییز ۹۷ اما نقطه عطفی در کارنامه واردات محصولات چاپی چینی به ایران است. البته نه از بُعد میزان رشد که از نظر کاهش حجم واردات: چین که در سه ماهه دوم سال ۹۷ گویی با گرمای تابستان جان گرفته بود و بازار گرمی در ایران برای خود دست و پا کرده بود به یکباره در فصل پاییز با کاهش شدید حجم محصولات فرستاده شده به ایران مواجه شد. در تابستان بیش از ۴ هزار تن محصول چاپی از چین وارد ایران شده بود. این میزان اما در فصل پاییز هفتصد و هفتاد تن شده بود. یعنی یک پنجم حجم واردات تابستان.
در ارزیابی واردات محصولات اروپایی و آسیایی(غیر و چین و ترکیه) تغییر حجم محسوسی دیده نمی‌شود؛ حجم محصولات وارد شده از این مبادی با درصد کمی افزایش مواجه شده است. در فصل پاییز واردات اروپایی بیش از هزار و دویست تن و واردات محصولات آسیایی هم حدود دو هزار و سیصد تن بوده است.
بازار صادرات چه تغییری کرده است؟
در شماره بعدی ماهنامه صنعت چاپ، ضمن ارائه جدول واردات زمستانی محصولات چاپی، پرونده واردات سال ۹۷ با یک جمع‌بندی و تحلیل سالانه بسته می‌شود. در سال ۹۷ وضعیت صنعت چاپ کشور چندان راضی کننده نبود. بسیاری از واحدهای چاپی تعطیل شدند و بقیه هم وضعیت کاری چندان مطلوبی نداشتند. تامین ملزومات چاپی با دشواری‌های فراوانی همراه بود. بدیهی است این وضعیت علاوه بر رکود سفارشات چاپی، هزینه تولید را به میزان چشمگیری افزایش داده و افول مزیت‌های رقابتی چاپخانه‌‌های صادر کننده کشور را به همراه خواهد داشت. متاسفانه تلاش‌های چندساله برخی از چاپخانه‌ها برای ورود به بازارهای منطقه‌ای، ظرف مدت کوتاهی به هدر رفت. به هر روی کاهش ارزش پول ملی که در سال ۹۷ بزرگترین رویداد اقتصادی و تاثیرگذارترین عامل در بروز بسیاری از مشکلات چون دشواری تامین مواد اولیه و گرانی آن ، رکود در بازار و… بود، در تئوری های اقتصادی به عنوان محرکی برای افزایش میزان صادرات ایفای نقش کرده و در این شرایط بستری انگیزه‌بخش برای توسعه صادرات و ورود ارز خارجی به کشور فراهم می‌کند. تلاش می‌کنیم که به زودی آمار صادرات محصولات چاپی را هم در قالب جداول آماری ارائه دهیم.
جدول واردات محصولات چاپی (ترخیص‌شده‌ها) در پاییز ۹۷
