منبع: tetrapack.com
بیتا توفیقیان
خیلی‌ها بر این باورند که انواع بسته‌بندی از جعبه مقوایی و کارتن گرفته تا لفاف و انواع فیلم‌های انعطاف‌پذیر و تا شیشه و بطری پلاستیکی و قوطی فلزی در آینده به آسانی به اینترنت و فضای مجازی وصل می‌شوند. اما لازم نیست منتظر فراگیر شدن اینترنت اشیا و Industry 4.0 و اینترنت ۵G باشید. هم اکنون هم کافی است یک مویایل و اپلیکیشن‌هایی مثل QR اسکنر داشته باشید تا به سادگی از روی بسته بسیاری از محصولات، وارد سایت شرکت سازنده و فهرست مشخصات آن محصول شوید و چه بسا آن شرکت رابطه ای بادوام رابا شما دنبال کند.
بسته‌بندی‌های نهایی محصولات، همیشه از دو جهت زیبایی شناسی و ساختار، مورد بررسی و تغییر و تحول مداوم قرار دارند. اما ویژگی نسبتا تازه‌ای که این روزها در بسته‌بندی مهم است، قابلیت اتصال آن به اینترنت است. امروزه بسته‌بندی‌ها به صورت دیجیتال، به انواع سیستم‌های متصل به اینترنت، وصل می‌شوند. این قابلیت، فرصت‌های تازه‌ای پیش روی بسته‌بندی ایجاد می‌کند و راه بسته‌بندی را به نسل چهارم صنعت تولید یا همان Industry 4.0 باز می‌کند؛ جایی که داده همان قدرت است و اینترنت اشیا (IoT) تقریبا در میان تمام ابزارهای محیطی، رایج شده است .
(یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های صنعت بسته‌بندی، در دهه ۹۰ میلادی و زمانی اتفاق افتاد که با چاپ بارکد بر روی بسته‌بندی می‌توانستیم با یک اسکن ساده موبایل، مشخصات هر محصول را پیگیری کنیم.) از آن به بعد بارکدها به روشی استاندارد و موثر برای ردیابی و نظارت بر محصولات تبدیل شد. رفته رفته با تعبیه سنسورهای دیجیتال در بسته‌بندی، اولین لینک‌های دیجیتال بسته‌بندی با سیستم‌های فروش ایجاد شد. بعد از بارکدها، سروکله سیستم‌های ردیابی RFID پیدا شد که از بارکدها هوشمندتر بودند و اطلاعات را با جزئیات و کیفیت بیشتر جمع آوری می‌کردند.
در دهه ۸۰ میلادی، تولیدکنندگان با مزایای بارکدهای دو بعدی آشنا شدند که می‌توانست به شکل اتوماتیک، کالا را تشخیص دهد و ویژگی‌های مربوط به کالا را در اختیار کاربر قرار دهد. این بارکدها که به شکل مربع یا مستطیل‌هایی با نقاط ریزی در داخل آن هستند، می‌توانند حجم زیادی از اطلاعات را در خود ذخیره کنند و می‌توان آن‌ها را حتی بر روی ریزترین قطعات داخلی یک بسته‌بندی یا ظرف هم چاپ کرد. از طریق این بارکدهای دو بعدی، تولید کننده می‌تواند آمار تک تک محصولات موجود در زنجیره ی تامین را داشته باشد.
با معرفی QR کدها، متخصصان بازاریابی توانستند از مزیت‌های تلفن‌های هوشمند مشتریان، به خوبی بهره بگیرند. از همین جا بود که یکی از مهم ترین ویژگی‌های بسته‌بندی رقم خورد؛ حالا مشتریان می‌توانستند به طور مستقیم با بسته‌بندی ارتباط بگیرند و همین راه، منجر به ساخت نرم افزار SmartLabels در سال ۲۰۱۵ شد که مشتریان می‌توانستند از طریق آن، اطلاعات کالای خود را ردیابی کنند و از اصل بودن کالا و دیگر ویژگی‌های آن مطمئن شوند. بعد از موفقیت این نرم‌افزار، کمپانی دیگری مثل پپسی و کوکاکولا، نرم افزارهای ردیابی کالای مخصوص به خود یعنی PepCoin و Sip-and-Save را توسعه دادند.
عنوان “بسته‌بندی متصل” هم در جایی میان همین تحولات ایجاد شد. در بسته‌بندی‌های متصل از انواع QR کد، کدها، بارکدها و ابزارهای شناسایی تصاویر، می‌توان از طریق یک وب سایت یا اپلیکیشن، به شناسنامه کامل یک محصول دسترسی پیدا کرد. برندها از این طریق، می‌توانند با مشتریان خود رابطه ای مستقیم بگیرند و آگاهی و اطمینان به برند را افزایش دهند.
امنیت و سلامت غذایی
سلامت و امنیت مشتری، مخصوصا در زمینه بسته‌بندی مواد غذایی، همیشه مهم‌ترین اولویت تولیدکنندگان و صاحبان برند بوده است. از زمان تشکیل اولین سازمان رسمی‌نظارت بر غذا و دارو در آمریکا که در قرن ۲۰ تشکیل شد، تمام تولیدکنندگان، تاجران و مسئولان دولتی، از کد زنی‌های سری، برای کنترل کالاها در زنجیره تولید و نظارت بر امنیت کالاها استفاده کردند. بعد از آن در سال ۲۰۰۲، اتحادیه اروپا، قابلیت ردیابی محصولات را به عنوان یک ویژگی اجباری در قوانین بسته‌بندی مواد غذایی اعمال کرد و در سال ۲۰۱۹، کشور کانادا هم با اعمال قوانین تازه بر روی لیبل و بسته‌بندی‌های مواد غذایی، نظارت بر سلامت مواد غذایی کشور را شدیدتر کرد. در این قوانین، شناسنامه محصول به طور کامل از تولید به مصرف، شامل اطلاعاتی مثل اسم، کد دسته، ویژگی‌های منحصر به فرد محصول، آدرس دقیق کارخانه، روش تولید، آدرس انبار و آدرس بسته‌بندی، باید بر روی بسته‌بندی ثبت شده باشد.
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در آخرین نسخه از استاندارد خود، قوانین تازه ای تحت عنوان “عصر جدید برنامه‌ایمنی مواد غذایی” طراحی و منتشر کرده که در آن، برنامه‌ایمنی و سلامت مواد غذایی در دهه پیش رو را توضیح داده است. طبق این استاندارد، آخرین سیستم‌های نظارت بر کنترل کیفیت، دارای خوانش ماشینی هستند که کار ارزیابی کیفیت و ردیابی محصولات را سریع تر و اثربخش تر می‌کند.
در حال حاضر به شکل گسترده از کدهای خوانش انسانی (مثل سریال نامبرها) بر روی محصول استفاده می‌شود که اگرچه اثربخشی خاص خود را دارد، ولی نمی‌توان به دقت و شفافیت صد در صدی آن اطمینان داشت. در قوانین جدید FDA، سعی می‌شود که تا حد امکان، تمام فرآیندهای ردیابی محصولات، به شکل دیجیتال و قابل خوانش توسط ماشین باشد.
روش‌های بسته‌بندی نوین
در همه دوران‌ها، هدف از بسته‌بندی مواد غذایی، افزایش زمان نگهداری و حفاظت از آن در مقابل فساد درونی و بیرونی بوده است. حالا محققان در نتایج تحقیقات مربوط به بسته‌بندی‌های مدرن، به این نتیجه رسیده اند که اگر جنس مواد غذایی به نحوی انتخاب شود که داخل آن قابل دیدن باشد، بهتر می‌توان به کیفیت آن پی برد و خرید چنین محصولی برای مشتری، در اولویت قرار می‌گیرد. در همین راستا، محققان به پنج روش مدرن و هوشمند در زمینه بسته‌بندی مواد غذایی رسیده اند.
حسگرهای هوشمند: این حسگرها که در داخل بسته‌بندی تعبیه می‌شوند، می‌توانند مصرف کننده را از تغییرات محصول و ویژگی‌های محیطی آن آگاه کنند، یا به آن‌ها هشدار دهند.
بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح شده (MAP) : در این روش، یک نوع اتمسر خاص و دارای ترکیبات خاص دی اکسید کربن، نیتروژن و اکسیژن به داخل بسته‌بندی وارد می‌شود تا محصول را از فساد محیطی در امان نگه دارد.
فناوری نانو: این فناوری می‌تواند در موارد مختلف مانند افزایش مقاومت به نفوذ در پوشش داخلی بسته‌بندی و افزایش مقاومت دیواره‌ها نسبت به آسیب‌های مکانیکی، حرارتی، شیمیایی و میکروبی، افزایش مقاومت در برابر گرما و گسترش ضدمیکروب‌های فعال و سطوح ضد قارچ، کارساز باشد.
بسته‌بندی با ظروف هوشمند برای غذاهای آماده: این ظروف که برای طولانی تر کردن عمر محصول و امکان ردیابی غذاهای آماده مثلا برای غذاهای رستوران‌های بیرون بر تولید می‌شود، احتمال آسیب‌های محیطی را به حدااقل رسانده و در صورت بروز هرگونه اشکال، به مصرف کننده خبر می‌دهد.
استفاده از مواد نگه دارنده در بسته‌بندی: از این مواد برای حفظ طعم و نگهداری از رایحه فرار محصولات، در بسته‌بندی استفاده می‌شود. این مواد ممانعت کننده، می‌توانند مولکول‌های گازی ناخواسته‌ای که باعث ایجاد بوی ناخواسته درون بسته‌بندی می‌شوند را جذب کنند و میزان جذب، واپس دهی و انتشار گاز درون فضای بسته‌بندی را کاهش دهند و به این ترتیب موجب حفظ کیفیت مواد غذایی شوند.
کیفیت و بهره وری تولید
طبق نظرسنجی‌ای که نشریه “Printing World” در سال ۲۰۱۹ روی ۲۰۰ کارخانه تولید مواد غذایی انجام داده، ۵۲ درصد از آن‌ها به طور ماهیانه، به علت رعایت نکردن استانداردها و مرجوع شدن محصول، یکی از خطوط تولید خود را متوقف می‌کنند. فقط در آمریکا، مرجوع شدن محصولات غذایی، بالغ بر ۱۰ میلیون دلار هزینه مستقیم و ۱۹ میلیون دلار هزینه ی غیرمستقیم بر روی دست تولید کنندگان می‌گذارد. همین جاست که اهمیت استفاده از کدهای ماشین خوان مشخص می‌شود. بااین حال طبق همین نظر سنجی، تنها ۱۷ درصد از کارخانه‌ها در حال حاضر از این سیستم‌ها استفاده می‌کنند و ۳۵ درصد از آن‌ها اعلام کرده‌اند که در حال سرمایه‌گذاری بر روی نصب این سیستم‌ها هستند.
آینده ی متصل جهان
فناوری دیجیتال، به سرعت در حال گسترش در دنیای مواد غذایی و نوشیدنی‌هاست. تولیدکنندگان از طریق آن می‌توانند کار کنترل بر کیفیت محصولات خود را بهبود دهند؛ نظارت بر زنجیره تامین را اثربخش‌تر کنند؛ ارتباط میان خود و مشتریان را محکم تر سازند و برای برنامه‌های آتی خود، اطلاعات و داده‌های حیاتی جمع آوری کنند. وب سایت Allied Market Research تخمین زده که تا سال ۲۰۲۳، ارزش بازار نظارت بر محصولات غذایی، به ۱۸.۵ میلیون دلار می‌رسد.
اینترنت و ارتباطات دیجیتال، به سرعت در دنیای سنتی بسته‌بندی رواج می‌یابد و فرصت‌های تازه‌ای با خود به همراه می‌آورد. بسته‌بندی‌های دارای شناسنامه و کد مخصوص به خود، علاوه بر وظیفه اصلی خود در نگهداری محصول، مانند یک پیام رسان عمل می‌کند که هم اطلاعات مورد نیاز مصرف کننده را در اختیار او قرار می‌دهد و هم داده‌های ارزشمندی برای کسب و کار را از سوی مشتریان، به تولیدکننده ارسال می‌کند، بنابراین راه دو سویه پر ثمری ایجاد می‌کند.
