فهرست مطالب
- ۱ در دنیای مدرن، بستهبندی مواد غذایی فقط برای محافظت از محصول نیست؛ بلکه نقشی مهم در اطلاعرسانی، بازاریابی و تجربه مشتری دارد. در بسیاری از این بستهبندیها، از مرکبهای چاپی برای نوشتار، طرحها و رنگآمیزی استفاده میشود. اما آیا تا به حال به این فکر کردهاید که ترکیبات این مرکبها میتوانند به موادغذایی نفوذ کنند؟
گروه پژوهش
در دنیای مدرن، بستهبندی مواد غذایی فقط برای محافظت از محصول نیست؛ بلکه نقشی مهم در اطلاعرسانی، بازاریابی و تجربه مشتری دارد. در بسیاری از این بستهبندیها، از مرکبهای چاپی برای نوشتار، طرحها و رنگآمیزی استفاده میشود. اما آیا تا به حال به این فکر کردهاید که ترکیبات این مرکبها میتوانند به موادغذایی نفوذ کنند؟
مطالعات نشان دادهاند که بعضی موارد در مرکبهای چاپی ممکن است از لایههای بستهبندی عبور کرده و به مواد غذایی منتقل شوند، حتی اگر چاپ فقط روی سطح خارجی انجام شده باشد. این پدیده که به آن مهاجرت (Migration) گفته میشود، موضوعی جدی در زمینه ایمنی غذایی است.
🔹 کنترل درونسازمانی و اهمیت آن
طبق مقررات اتحادیه اروپا، صنایع تولیدکننده مواد مصرفی و مرکب برای چاپ بستهبندی باید دارای سیستم کنترل درونسازمانی (In-house Control) باشند. این سیستم شامل اسناد زیر است:
- اظهارنامه انطباق (Declaration of Compliance – DoC)
- مستندات پشتیبان شامل اطلاعات فرمولاسیون، ارزیابی ریسک، و تستهای مهاجرت مواد
- برچسبگذاری مناسب و دستورالعمل مصرف
🔹 ترکیبات مرکبهای چاپی
مرکبهای چاپی شامل ترکیباتی هستند که ممکن است تا ۷۰٪ فراّر باشند:
| نوع ترکیب | درصد تقریبی در فرمول | نقش اصلی |
| رنگدانهها (پیگمنتها و رنگها) | ۳۰-۵ درصد | ایجاد رنگ و وضوح چاپ |
| چسبها (بایندرها) | ۶۰-۱۰ درصد | تثبیت چاپ روی بستر |
| حلالها | ۷۰-۲۰درصد | کنترل ویسکوزیته و انتشار مرکب |
| افزودنیها | ۱۰-۱ درصد | بهبود خواص خشکشدن، مقاومت، ضد UV |
بیش از ۵۰۰۰ ماده شیمیایی در ساخت این مرکبها استفاده میشود، که فقط بخشی از آنها توسط سازمان EFSA ارزیابی شدهاند.
🔹 روشهای چاپی متداول
چاپ افست
رایج در چاپ بستهبندیهای کاغذی. حلالها عمدتاً روغنهای معدنی هستند که از طریق اکسیداسیون خشک میشوند. خطر مهاجرت آلکیلبنزنها در این روش گزارش شده است.
فلکسوگرافی
متداولترین روش چاپ برای بستهبندی مواد غذایی، مخصوصاً روی فیلمهای پلاستیکی و فویلها. معمولاً از مرکبهای پایه آب یا حلالهای فرار مانند اتانول استفاده میشود.
چاپ گراور
برای چاپ دقیق و با کیفیت بالا، بهویژه در فیلمهای پلاستیکی استفاده میشود.
چاپ جوهرافشان (Inkjet)
مناسب برای بارکد، تاریخ انقضا و اطلاعات متغیر. معمولاً در چاپگرهای صنعتی استفاده میشود.
خشک کن UV و پرتوی الکترونی (EB)
روشهای مدرن که با استفاده از پرتو UV یا الکترون، مرکب را پلیمریزه کرده و خشک میکنند. مرکبهای UV ممکن است حاوی مونومرهایی مانند اکریلاتها باشند که بالقوه آلرژیزا هستند.
🔹 مقررات قانونی در اتحادیه اروپا و کشورهای منتخب
مقررات کلیدی در اتحادیه اروپا
:Reg. 1935/2004 اطمینان از عدم مهاجرت ترکیبات مضر
:Reg. 2023/2006 الزامات تولید خوب (GMP)
:Reg. 882/2004 حق بازرسی عمومی از مستندات
:Reg. 10/2011 مهاجرت ترکیبات خاص در پلاستیکها
🇨🇭 مقررات سوئیس
اولین کشور دارای قانون خاص برای مرکبهای چاپی که مواد به دو گروه تقسیم شدهاند:
لیست :A مواد ارزیابیشده با محدودیت مشخص
لیست :B مواد بدون ارزیابی که نباید به غذا مهاجرت کنند (حداکثر ۱۰ میکروگرم بر کیلوگرم)
🇩🇪 پیشنویس مقررات آلمان
در حال تدوین، مبتنی بر استانداردهای سوئیس و ارزیابی مواد بر اساس EFSA، JECFA و BfR.
🔹 چکلیستهای الزامی برای هر بازیگر در زنجیره تأمین
| نقش | مسئولیتها |
| تأمینکنندگان مواد | ارزیابی ریسک مواد، ارائه مشخصات شیمیایی، مستندات EFSA/FDA |
| تولیدکنندگان مرکب | انتخاب ترکیبات ایمن، دستورالعمل مصرف، اطلاعات خشکسازی و پخت مرکب |
| تولیدکنندگان بستهبندی | سنجش مهاجرت، اعلام تطابق نهایی، آموزش مصرفکننده |
| تولیدکنندگان غذا | بررسی اسناد تطابق، پیروی از شرایط مصرف و نگهداری، تحلیل ریسک نهایی محصول |
🔹 مهاجرت مواد: واقعیتهای نگرانکننده
- مهاجرت فوتواینیشیاتورها مانند بنزوفنون و ۴-متیلبنزوفنون در مواد غذایی گزارش شده است.
- مطالعهای در آلمان، سطوحی تا ۳۵۷ میکروگرم/کیلوگرم از ترکیب ITX را در آبمیوهها و غذای کودک شناسایی کرده است.
- ترکیباتی مانند میشلر کتون از تجزیه رنگهای بنفش بهوجود میآیند و ممکن است سرطانزا باشند.
🔹 پیشنهادات نهایی برای ایمنی و آیندهنگری
- توسعه استانداردهای هماهنگ اروپایی
- ایجاد دورههای آموزشی برای تدوین مستندات تطابق
- تسهیل آزمایشات کمهزینه برای تولیدکنندگان کوچک
- همکاری بینالمللی برای تدوین مقررات خاص مرکبهای چاپی
- اولویتبندی پژوهش در حوزه مهاجرت ترکیبات و آلایندههای نوظهور
نتیجهگیری
در دنیایی که بستهبندی نقش مهمی در زنجیره تأمین ایفا میکند، مرکبهای چاپی نباید نادیده گرفته شوند. ایمنی مصرفکننده، کیفیت بستهبندی و مسئولیت اجتماعی صنایع ایجاب میکند که به مقوله مرکبها، نه فقط بهعنوان یک ابزار چاپی، بلکه بهعنوان بخشی از سیستم ایمنی غذا نگاه کنیم.
