فهرست مطالب
گروه گزارش
مرروی بر تاریخچه کانون آگهی تبلیغات در مجله «اندیشه پویا»، ما را به زمان‌هایی قبل از ورود چاپ به ایران می برد، به روزگاری که جارچی‌ها وظیفه اطلاع‌رسانی و تبلیغات را بر عهده داشتند و با صدای بلند خبرها را به گوش مردم می‌رساندند، تا امروز که صنعت چاپ و گرافیک تبلیغاتی به یکی از شاخه‌های مهم ارتباطات بصری تبدیل شده است، سیر تحول در این عرصه همواره بازتاب‌دهنده شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور بوده است. گزارش«اندیشه پویا» شماره۹۴، دی و بهمن ۱۴۰۳، به بررسی سیر تاریخی کانون‌های آگهی و تبلیغات در ایران از عصر قاجار تا دوران معاصر پرداخته و نگاهی جامع به چگونگی پیدایش نخستین آگهی‌های مطبوعاتی، تحولات آغازین در حوزه چاپ و تبلیغات، و نقش کانون‌های آگهی در شکل‌دهی به فرهنگ تبلیغاتی کشور دارد که در کنار آن تأثیر عمیق صنعت چاپ نیز موجبات تحول در ارائه پیام‌های تبلیغاتی را فراهم آورده است.
خوانندگان ماهنامه صنعت چاپ در این گزارش با بسیاری نام‌های آشنا مواجه خواهند شد؛ از اولین موسسسات تبلیغاتی تا طراحان گرافیک و نمونه آگهی‌هایی که در شماره‌های متنوع صنعت چاپ در مصاحبه ها، مقالات و گزارش‌ها نام آن‌ها آورده شده است.
بخش هایی از گزارش نستالژیک مجله اندیشه پویا را در ادامه می خوانید.
| ● ۱۲۳۰ شمسی: انتشار اولین آگهی‌های مطبوعاتی در روزنامه «وقایع اتفاقیه» و تصویب اولین قانون مطبوعاتی درباره چاپ اعلان.
● ۱۳۰۵ شمسی: تاسیس روزنامه «اطلاعات» و انتشار گسترده آگهی‌های تجاری. ● ۱۳۰۶ شمسی: تاسیس کمپانی تبلیغاتی «نوروز». ● ۱۳۰۷ شمسی: تاسیس «کانون پیکرنگار» به عنوان اولین سازمان تبلیغاتی. ● ۱۳۰۹ و ۱۳۱۰ شمسی: تاسیس «آژانس تبلیغات شریفی و صفایی» و راه‌اندازی آتلیه گرافیک توسط موشق و ناپلئون سروری در لاله‌زار. ● ۱۳۱۳ شمسی: تاسیس بنگاه تبلیغاتی «آلدو». ● ۱۳۱۶ شمسی: تاسیس کانون آگهی زیبا توسط معزی و حمزه صمیمی نعمتی. ● ۱۳۲۴ تا ۱۳۳۰ شمسی: تاسیس هجده کانون آگهی تبلیغات در تهران (مانند کانون آگهی خورشید، غرب و مودت). ● ۱۳۳۷ شمسی: ماجرای فیل هوایی فاکوپا در خیابان شاه‌آباد. ● ۱۳۴۱ شمسی: تاسیس «خانه آگهی» توسط احمد مسعودی. ● ۱۳۴۷ شمسی: تاسیس سازمان «آوانگارد» توسط کامران کاتوزیان و مهران مستوفی. |
از جارچی‌های قاجار تا نخستین آگهی‌های مطبوعاتی
در نخستین صفحه‌های تاریخ، روزگاری که روزنامه و چاپ هنوز جایگاه خود را نیافته بودند، جارچی‌ها به عنوان حاملان پیام، به وسیله‌ی روش‌های سنتی مانند قرار دادن کلاه بر سر و قلاب کردن دست‌ها، خبرها و اطلاعیه‌ها را اعلام می‌کردند. آن زمان، هنوز هیچ سامانه‌ی چاپ مدرن و مطبوعاتی شکل نگرفته بود و فرهنگ شفاهی، هم‌زمان با اندیشه و هنر تبلیغاتی، در جامعه حاکم بود. اما ورود روزنامه به عرصه‌ی اطلاع‌رسانی، تحولی اساسی به وجود آورد؛ نخستین روزنامه‌های منتشر شده در ایران، همچون «وقایع اتفاقیه» که نخستین آگهی‌های مطبوعاتی را منتشر نمودند، بذر تحول در عرصه تبلیغات را دوانید.
در سال ۱۲۳۰ شمسی، روزنامه «وقایع اتفاقیه» به‌عنوان اولین روزنامه رسمی ایران تاسیس شد و نخستین آگهی‌های مطبوعاتی را به چاپ رساند. این آگهی‌ها در ابتدا بیشتر شامل اعلانات دولتی و اطلاعیه‌های رسمی بودند که با استفاده از تکنیک چاپ سنگی تولید می‌شدند. در همان سال، اولین قانون مطبوعاتی مربوط به چاپ اعلانات نیز تصویب شد که به نظم‌دهی فعالیت‌های تبلیغاتی و چاپی کمک کرد. این نقطه، آغاز ورود تبلیغات به دنیای چاپ و مطبوعات بود و به‌تدریج آگهی‌های تجاری نیز راه خود را به صفحات روزنامه‌ها باز کردند.
آگهی‌های استخدام و کاریابی در صنعت چاپ و بسته‌بندی را در اینجا مشاهده کنید!
با گذشت زمان و افزایش تعداد نشریات، نیاز به روش‌های پیشرفته‌تر تبلیغاتی بیش از پیش احساس شد. در سال ۱۳۰۵ شمسی، روزنامه «اطلاعات» تاسیس شد و به‌سرعت به یکی از مهم‌ترین نشریات کشور تبدیل گشت. این روزنامه با انتشار گسترده آگهی‌های تجاری، بستری مناسب برای توسعه تبلیغات بازرگانی فراهم کرد. در این دوره، چاپخانه‌ها با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید، کیفیت و سرعت تولید آگهی‌ها را بهبود بخشیدند و صنعت چاپ به‌عنوان ستون اصلی انتقال پیام‌های تبلیغاتی جایگاه خود را تثبیت کرد.
تولد کانون‌های تبلیغاتی و انقلاب چاپ
با گسترش صنعت مطبوعات و افزایش تقاضا برای آگهی‌های تجاری، نیاز به سازمان‌هایی تخصصی در حوزه تبلیغات بیش از همیشه احساس شد. در سال ۱۳۰۶ شمسی، کمپانی تبلیغاتی «نوروز» تاسیس شد و با شعارهایی مانند «با دادن اعلانات خود به این کمپانی فروش شما زیاد می‌شود»، دوره‌ای نوین را در تبلیغات ایران رقم زد. این کمپانی از تکنیک‌های پیشرفته چاپ برای طراحی و تولید آگهی‌ها بهره برد و به توسعه بازار کالاها کمک شایانی کرد.
در سال ۱۳۰۷ شمسی، «کانون پیکرنگار» به‌عنوان اولین سازمان رسمی تبلیغاتی پا به عرصه گذاشت. این کانون با استفاده از اصول طراحی گرافیک و تکنیک‌های چاپ مدرن، تلاش کرد تا تبلیغات را از حالت سنتی خود خارج کرده و به سطحی حرفه‌ای‌تر ارتقا دهد. کمی بعد، در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۱۰ شمسی، «آژانس تبلیغات شریفی و صفایی» در خیابان فردوسی تهران تاسیس شد تا بازار کالاهای جدید را گسترش دهد. در همین سال‌ها، موشق و ناپلئون سروری، دو برادر ارمنی، آتلیه گرافیک خود را در خیابان لاله‌زار راه‌اندازی کردند و با استفاده از تکنیک‌های نوین چاپ، پوسترها و پلاکات‌های سینمایی خلق کردند که بعدها به‌عنوان آثاری برجسته در تاریخ گرافیک ایران شناخته شدند.
در سال ۱۳۱۳ شمسی، بنگاه تبلیغاتی «آلدو» تاسیس شد و با ساخت تابلوهای رنگی برجسته و بهره‌گیری از چاپ مدرن، تبلیغات را به شکلی جدی‌تر دنبال کرد. سپس در سال ۱۳۱۶ شمسی، کانون آگهی «زیبا» توسط معزی و با مدیریت حمزه صمیمی نعمتی شکل گرفت. این کانون با استفاده از اصول طراحی مدرن و استانداردهای بین‌المللی، به بزرگ‌ترین مؤسسه تبلیغاتی ایران تبدیل شد. در این دوره، صنعت چاپ با استفاده از دستگاه‌های جدید، امکان تولید آگهی‌های باکیفیت را فراهم کرد و نقش کلیدی در اجرای طرح‌های تبلیغاتی ایفا نمود.
از فیل هوایی فاکوپا تا آوانگارد؛ طلوع تبلیغات مدرن
در فاصله سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۳۰ شمسی، هجده کانون آگهی و تبلیغات در تهران تاسیس شدند که از جمله آن‌ها می‌توان به کانون آگهی خورشید، غرب و مودت اشاره کرد. این کانون‌ها با بهره‌گیری از چاپ پیشرفته و طراحی‌های نوین، به معرفی کالاهای داخلی و خارجی پرداختند. در همین دوره، سازمان‌هایی مانند «دیوان اعلی» که در سال ۱۲۳۰ شمسی تاسیس شده بود، با استانداردسازی هزینه‌های تبلیغاتی به نظم‌دهی این صنعت کمک کردند.
در سال ۱۳۳۷ شمسی، ماجرای فیل هوایی فاکوپا در خیابان شاه‌آباد تهران رخ داد که یکی از خلاقانه‌ترین رویدادهای تبلیغاتی آن زمان بود. این رویداد با استفاده از تکنیک‌های چاپ مدرن برای طراحی آگهی‌ها، توجه عموم مردم و مسئولان را به خود جلب کرد. در سال ۱۳۴۱ شمسی، «خانه آگهی» توسط احمد مسعودی تاسیس شد و به مرکزی برای طراحی پوسترهای سینمایی تبدیل گشت که نسل جدیدی از طراحان را به این عرصه معرفی کرد.
در سال ۱۳۴۷ شمسی، سازمان «آوانگارد» توسط کامران کاتوزیان و مهران مستوفی بنیان نهاده شد. این سازمان با شعارهای خلاقانه و طراحی‌های نوین، استانداردهای جدیدی را در تبلیغات و چاپ تعریف کرد. در این دوره، آژانس‌های دیگری مانند «اینتر پاپ»، «ساکوپ» و «خانه آگهی» نیز نقش مهمی در توسعه تبلیغات ایفا کردند و صنعت چاپ با پیشرفت‌های خود، بستر این تحولات را فراهم آورد.
از جارچی‌های قاجار تا کانون‌های مدرن تبلیغاتی، هر مرحله از این مسیر نشان‌دهنده تلاش‌های بی‌وقفه پیشگامان تبلیغات و چاپ در ایران است و این سیر تحول، همچنان در مجله‌هایی چون «اندیشه پویا» روایت می‌شود.
بد نیست نگاهی هم بیاندازیم به مصاحبه‌ای که با استاد مجید بلوچ در بازدید از موزه گرافیک ایران داشتیم(ماهنامه صنعت چاپ، شماره ۴۶۰، مرداد۱۳۹۹). در گفت‌وگو با وی به چهره‌های نامدار و استادان و طراحان گرافیک و پیشگامان تبلیغات اشاره شده بود، گفتگویی که در آن نام‌هایی چون مرتضی ممیز، مجید بلوچ، محسن میرزایی، کامران کاتوزیان و سایر پیشگامان تبلیغات به میان آمد. بازدیدی که سفری بود به دوران طلایی و تحولات مهم تبلیغات و صنعت چاپ در ایران. این یادآوری، ما را به بررسی تاریخچه‌ای می‌برد که در آن تحول آگهی‌های مطبوعاتی، پیدایش و تکامل کانون‌های تبلیغاتی و همچنین نقش تعیین‌کننده چاپ در انتقال پیام‌های تبلیغاتی نقش بسزایی داشته است.
