ظرفیت‌های بازار و اقتضای سلیقه مشتریان در بازار محصولات غذایی و شیرینی و شکلات، موجب می‌شود که علیرغم همه محدودیت‌ها و تحریم‌ها، چاپخانه‌ها امکانات خود را برای چاپ لوکس این محصولات مهیا سازند.
تولید محصولات غذایی به‌عنوان کالاهای استراتژیک در سراسر جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علیرغم ذائقه، سلیقه و فرهنگ‌های مختلف، شیرینی جهای شاخص خود را در میان طعم‌های مختلف دارد. به‌طوری که در کنار صنعت غذا، صنعت شیرینی و شکلات جایگاهی مشخص و فاخر را به خود اختصاص می‌دهد.
در کشور ما نیز تولید، واردات و توزیع غذا و نیز شیرینی و شکلات، بخش قابل توجهی از اقتصاد کشور را دربرمی‌گیرد و علاوه بر تأمین نیازهای جامعه، سهم چشمگیری در اشتغال و گردش مالی و تولید ناخالص کشور دارد.
امروز فرآورده‌های غذایی و به‌ویژه شیرینی و شکلات بدون بسته‌بندی قابل تصور نیستند، همچنان که بسته‌بندی نیز بدون چاپ عرضه نمی‌شود. این وابستگی به حدی است که هر نوع شیرینی و شکلات در ذهن کودک و پیر و جوان، با تجسم بسته‌بندی آن تداعی می‌شود. بنابراین تعجبی ندارد که کیفیت طراحی و چاپ، یکی از پایه‌ّهای اساسی برندینگ و بازاریابی این محصولات است و صاحبان صنعت غذا و شیرینی و شکلات در صف اول مطالبه‌کنندگان کیفیت چاپ هستند.
صنعت چاپ، در خدمت صادرات
از آنجاکه خوشبختانه، فرآورده‌های غذایی و نیز شیرینی و شکلات چندین برند ایرانی به بازارهای جهانی راه پیدا کرده‌اند، تقاضا برای کیفیت چاپ هر روز بیشتر و مطالبه فناوری‌ها و تکنیک‌های چاپ و عملیات تکمیلی جدی‌تر می‌شود. همین تقاضا و بازاری که صنعت غذا و شیرینی و شکلات برای صنعت چاپ ایجاد می‌کند، موتور محرک توسعه چاپخانه‌ها و سرمایه‌گذاری در خرید ماشین‌آلات و به‌کارگیری فناوری‌های جدید در چاپ و بسته‌بندی بوده است.
به اعتبار این عرضه و تقاضا و واقعیت بازار و تعامل مؤثر، می‌توان صنعت غذا، شیرینی و شکلات را پیشران صنعت چاپ به‌شمار آورد.
جمشید مغازه‌ای، دبیر انجمن صنفی بیسکویت، شیرینی و شکلات ایران، ماه گذشته در مصاحبه اختصاصی با ماهنامه صنعت چاپ با اشاره به پیشرفت چشمگیر این صنعت در ده سال اخیر، از صادرات شیرینی و شکلات تولید ایران به ۶۰ الی ۷۰ کشور دنیا خبر داد که ۴۰درصد آن به کشورهای اروپایی، به‌ویژه اروپای شرقی و نیز ژاپن، کره و روسیه اختصاص دارد.
مغازه‌ای با اشاره به ظرفیت‌های ایجاد شده در صنعت چاپ کشور، می‌گوید: «در این زمینه به کشورهای خارجی نیازی نداریم.» این در حالی است که تا چند سال پیش بسیاری از کارهای چاپ و بسته‌بندی برندهای غذایی و شیرینی و شکلات همچنان که محصولات بهداشتی و آرایشی وطنی، در ترکیه و دبی چاپ می‌شدند.
سهم چاپ در بسته‌بندی محصولات
جالب است بدانیم که علاوه بر برندهای معتبر داخلی، برخی از برندهای پرآوازه اروپایی که بعضی محصولات خود را در ایران تولید می‌کنند، چاپ و بسته‌بندی خود را مدیون چاپخانه‌های ایران هستند.
محصولات نستله با چاپ همین چاپخانه‌ها به بهترین کیفیت به چاپ می‌رسند. می‌دانیم که این شرکت استانداردهای سختگیرانه‌ای برای حفظ ثبات و یکدستی چاپ و بسته‌بندی‌های خود دارد.
آنچه در این میان نباید از نظر دور بماند، تلاش و همت پیشروان صنعت چاپ ایران است که علیرغم همه محدودیت‌های تجاری و مالی و بی‌مهری دولت و بانک‌ّها، با تحمل فشارهای مالی و شرایط دشوار کاری، خود را به سطح استانداردهای جهانی رسانده‌اند، هرچند که پاداش خود را چنان که شایسته آنهاست، نگرفته‌اند. (این که در مقایسه با توسعه و نوسازی صنایع غذایی و نیز سایر گیرندگان عمده خدمات چاپ مانند صنایع بهداشتی و آرایشی و دارویی و غیره، صنعت چاپ نتوانسته به توسعه‌ای متناسب دست پیدا کند و این واقعیت که چاپخانه‌ها از دریافت سهم واقعی خود از این محصولات بازمانده‌اند، خود حدیث مفصلی است که جای دیگر و فرصتی دیگر می‌طلبد. این زمان بگذار تا وقت دگر.)
جایگاه و چشم‌انداز صنعت شیرینی و شکلات
حالا بیایید به بحث شیرین شیرینی و شکلات بپردازیم که اگر کرونا سنگ‌اندازی نکند، امسال نمایشگاه پرباری دارد، با بیش از ۲۰ هزار مترمربع فضا در ۸ سالن. البته مثل هر صنعت دیگری آمار و ارقام دقیق در دسترس نیست ولی از زبان مسئولان دولتی و صنفی در مقاطع مختلف می‌توان اطلاعاتی به دست آورد.
مهدی صادقی نیارکی، معاون وقت امور صنایع وزارت صمت، سال گذشته میزان صادرات محصولات غذایی را حدود ۳ میلیارد دلار اعلام کرد. (این در حالی است که دست‌اندرکاران صنعت غذا جهش به ۶ میلیارد دلار را هم امکان‌پذیر می‌دانند.) سهم شیرینی و شکلات حدود یک‌ششم از این رقم است. (این رقم نیز برای صادرات شیرینی و شکلات، از نظر مسئولان صنفی می‌تواند تا سه برابر، یعنی حدود یک‌ونیم میلیارد دلار برسد.)
وی یادآور شد ۳درصد کل سرمایه‌گذاری‌های صنعتی جذب صنعت شیرینی و شکلات شده‌اند که سهم آنها در اشتغال صنعتی ۴/۳(سه و چهار دهم) است. بخشی از این سرمایه‌گذاری و اشتغال مربوط به فرآوری محصولات و بخش دیگر مربوط به صنایع و ساخت ماشین‌آلات آن است.
نیارکی با نمونه خواندن این صنعت افزود: «توسعه و تعمیق طراحی مهندسی، نوآوری در تولید محصولات جدید و خوداتکایی در حوزه ماشین‌آلات صنعتی از ویژگی‌های صنعت شیرینی و شکلات کشور است که موجب شده تا بسیاری از ماشین‌آلات مورد نیاز در این صنعت توسط سازندگان داخلی تأمین شود.»
وی یادآور شد در افق ۱۴۰۴، رسیدن به رتبه دوم تولید و صادرات در بین کشورهای منطقه برای صنعت شیرینی و شکلات ایران هدفگذاری شده است.
این هدفگذاری بدون تقویت صنعت چاپ در ایران میسر نخواهد بود. بنابراین ترسیم چنین افقی می‌بایست به اتحاد و تعامل مثبت بین صاحبان صنعت شیرینی و شکلات و صنعت چاپ بیانجامد.
سایه مشکلات اقتصادی بر سر صنعت شیرینی و شکلات
جمشید مغازه‌ای، دبیر انجمن صنفی بیسکویت، شیرینی و شکلات ایران در گفت‌وگو با ماهنامه صنعت چاپ می‌گوید: «صنعت شیرینی و شکلات، صنعت بزرگی است که ارزآوری، سودآوری و گردش مالی سالانه بالایی دارد و به‌ویژه در ۱۰ سال اخیر پیشرفت چشمگیری داشته است.»
با توجه به این سخن انتظار می‌رود ارقام و آمارهای صادرات در سال ۹۹، بسیار بیشتر از سال ۸۹ باشد. اما ارقامی که مغازه‌ای به‌تازگی در گفت و گو با ایسنا اعلام کرد، چنین انتظاری را برآورده نمی‌سازد. وی صادرات شیرینی و شکلات در سال ۱۳۹۹ را معادل ۴۷۵ میلیون دلار اعلام می‌کند که نسبت به سال قبل از آن، کاهش ۱۸ درصدی را نشان می‌دهد، هرچند حجم صادرات افزایش هم داشته است.
جالب است که طبق آمار مندرج در گزارش وزارت صمت، صادرات شیرینی و شکلات در سال ۱۳۸۹ معادل ۵۲۰ میلیون دلار بوده است.
در این گزارش سهم صنعت شیرینی و شکلات ایران از کل صادرات این صنعت در جهان، حدود ۶۴ /۰درصد است. همین گزارش پس از تحلیل بازار و پتانسیل‌های موجود در کشور، تصریح می‌کند: «ظرفیت خالی پر نشده صادرات برای کسب و کارهای شکلاتی ایران، بدون برنامه‌‌ریزی خاص؛ یک میلیارد دلار است.»
واقعاً جای شگفتی دارد که با چنین تحلیلی از سوی وزارت صمت در سال ۸۹ و انتظار رسیدن به یک میلیارد دلار صادرات شیرینی و شکلات در همان مقطع و نیز تصریح دبیر انجمن بیسکویت، شیرینی و شکلات بر پیشرفت چشمگیر این صنعت طی ده سال اخیر، شاهد کاهش میزان ارزش صادرات شیرینی و شکلات در سال ۱۳۹۹ باشیم. ما نه تنها ده سال پیش به یک میلیارد صادرات نزدیک نشدیم، بلکه پس از ده سال توسعه چشمگیر، اکنون ۴۵ میلیون دلار کمتر از ده سال پیش صادر کرده‌ایم!
صنعت شیرینی و شکلات این ضایعه را به لطف اقتصاد بیمار و مدیریت ویرانگر اقتصادی و شرایط تجاری کشور و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، متحمل می‌شود. ده سال تلاش و سرمایه‌گذاری صنعت شکلات و شیرینی در برابر سقوط ارزش پول کشور، آب می‌شود. سرمایه‌گذاری بیشتر و تولید بیشتر و تحمل رنجهای بیشتر، در اینجا به درآمد کمتر انجامیده است. چیزی که در هیچ اقتصاد سالمی رخ نمی‌دهد. همین وضعیت شامل صنایع دیگر، از جمله صنعت چاپ نیز شده است.
صنعت شیرینی و شکلات این روزها با مشکلات دیگری نیز روبروست و آن گرانی مواد اولیه است. مغازه‌ای می‌گوید: قیمت هر کیلو شکر از ۶۵۰۰ تومان به ۱۲ هزار تومان رسیده، قیمت روغن نیز تا ۵۰درصد افزایش یافته و قیمت آرد از حدود هر کیلو هزار تومان به ۵۵۰۰ تومان رسیده است. اما آیا امکان افزایش قیمت محصولات نیز به همین نسبت میسر است؟ مغازه‌ای می‌گوید: «سال گذشته در مقاطعی افزایش ۱۵ و ۲۰ درصدی اعمال شده است.» وی افزایش قیمت بی‌رویه را هم نوعی خودزنی می‌داند زیرا شیرینی و شکلات حالا به نوعی کالای لوکس تبدیل می‌شود و از سبد خانوار که روز به روز کوچکتر می‌شود، پر می‌کشد. اما این صحبت بازار داخل است. در مورد بازار خارجی که نمی‌توان قیمت شکلات را به بهانه بالا رفتن قیمت شکر و روغن با ارز نیمایی، بالا برد. این است که هرچه بیشتر تولید و صادر می‌کنیم، باز هم درآمد ارزی به سطح ده سال پیش نمی‌رسد.
برتری شکلات و تقاضای چاپ لوکس
با توجه به گزارش وزارت صمت سهم شیرینی و شکلات از کل صادرات صنایع غذایی، از نظر وزنی ۲۱درصد و از نظر ارزشی ۳۱درصد بوده است. این نسبت کم و بیش تاکنون هم برقرار است.
مقایسه این دو نسبت، حاکی از قیمت بالاتر واحد شیرینی و شکلات نسبت به میانگین واحد سایر فرآورده‌های غذایی است. بنابراین ارائه شکلات نیز می‌بایست متناسب با ارزش این محصول فاخر و گران‌قیمت و در بسته‌بندی زیبا و چاپ مرغوب صورت گیرد.
با نگاهی در بازار متوجه کیفیت و زیبایی طراحی و چاپ و عملیات تکمیلی روی بسته‌بندی‌های شکلات می‌شویم. جعبه‌های متنوع با چاپ بیش از چهار رنگ و انواع ورنی UV و طلاکوب و امباس و غیره، زینت‌بخش قفسه سوپرمارکت‌هاست.
در واقع همین یک قلم محصول غذایی نسبتاً لوکس، یعنی شکلات به تنهایی محرک توسعه صنعت چاپ بوده است. این توسعه در همه شاخه‌ّهای چاپ از ماشین رول عریض گراور تا چاپ لیبل گرفت وه تا افست و عملیات تکمیلی را شامل بوده است.
