آزمایش و سنجش مواد خطرناک از بسته‌بندی به مواد خوراکی
گروه پژوهش
مرکب، ورنی، چسب و مواد مصرفی در بسته‌بندی مواد غذایی از ملاحظات خاصی بزخوردارند. شرکت مرکب سازی سان کمیکال که طیف متنوعی از انواع مرکب و وارنیش و افزودنی‌ها را تولید می‌کند، جزوه‌ای در باره مرکب و ورنی‌های چاپ افست و ویژگی‌های مرکب‌های قابل استفاده در بسته‌بندی مواد غذایی منتشر کرده که به ورنی‌های UV و EB نیز پرداخته است. ویژگی‌هایی مثل کم بویی و مهاجرت اندک مرکب، در این جزوه به بحث گذاشته شده است. در اینجا بخش مربوط به مهاجرت مرکب، در قالب پرسش و پاسخ ارایه میشود.
چرا در چاپ بسته‌بندی باید به مهاجرت مرکب و ترکیبات کوتینگ توجه کرد؟
خطر مهاجرت مرکب، چسب یا ترکیبات سیال موجود در کوتینگ‌ها، زمانی از همیشه بیشتر است که این مواد در قسمت‌هایی از بسته‌بندی چاپ شوند که احتمال تماس‌شان با محصول خوراکی زیاد است. مخصوصا اگر میان قسمت‌های چاپی و خود محصول هیچ لفاف یا لایه مانعی وجود نداشته باشد، احتمال مهاجرت این مواد و سرایتشان به محصول بیشتر میشود. اگر طراحی بسته‌بندی، روش تولید یا انبار محصول به شکلی ست که خطر مهاجرت این مواد به محصول را بیشتر کند، باید راهکارهایی را به کار بگیریم که خطر مهاجرت را به حداقل برساند.
مهاجرت چیست؟
به انتقال مرکب، چسب یا هرگونه مواد شیمیایی مصرف شده در چاپ و بسته‌بندی به محصول و آلوده کردن آن، مهاجرت گفته میشود. مهاجرت مواد همیشه از راه دیدن، بو کردن یا خوردن محصول قابل تشخیص نیست و گاهی فقط در بررسی‌های حساس و دقیق آزمایشگاهی مشخص میشود.
احتمال مهاجرت مرکب چطور تشخیص داده و اندازه گیری میشود؟ واحد اندازه گیری چیست؟
بهترین روش تشخیص احتمال مهاجرت مرکب، بررسی نمونه‌ای توسط متخصصان در آزمایشگاه است. چون در این آزمایشگاه‌ها از تجهیزات طیف سنج و کروماتوگرفی حساس و با دقت بالا استفاده میشود که می‌توانند کوچکترین احتمال مهاجرت مرکب را هم تشخیص دهند. اندازه گیری مقدار مهاجرت از روی بسته‌بندی چاپ شده، بسیار پیچیده تر از روش ساده بو کردن یا تشخیص لکه بر روی محصول است. در روش‌های تخصصی بررسی مهاجرت، متخصصان، نوع ماده، مقدار و شرایطی را که در آن مواد ممکن است به محصول سرایت کنند، به دقت شناسایی می‌کنند. همچنین معمولا به جای استفاده از نمونه‌های خوراکی برای تشخیص مهاجرت مواد، از شبیه سازهای آنها استفاده میشود که کار با آنها آسانتر و نتایج به دست آمده معمولا دقیق تر است.
فاکتورهای مختلفی مانند قسمت‌های چاپی، وزن نمونه، زمان تماس و دمای محیط و محصول، در نتیجه نهایی اثرگذار است و معمولا نتیجه به واحد در میلیون (ppm)، واحد در میلیارد (ppb) و یا میکروگرم در کیلوگرم خوراکی، اعلام میشود. همچنین آنالیز مهاجرت مرکب معمولا در شرایط ۶۰۰ سانتی متر مربع چاپ، یک کیلوگرم خوراکی، ۱۰ روز زمان، و دمای ۴۰ درجه سلسیوس اندازه گیری میشود.
اندازه گیری و آنالیزهای مربوط به مهاجرت مرکب، به دلیل حساسیت بالای بررسی‌ها، ممکن است چند هفته قبل و بعد از بازه زمانی‌ای که مهاجرت در آن اتفاق می‌افتد، طول بکشد.
چه مقدار از مهاجرت قابل چشم پوشی‌ست؟
مقدار مهاجرت قابل چشم پوشی در تمام موارد باهم یکسان نیست، بلکه به میزان سمی بودن مواد مهاجرت کرده و در برخی موارد، به میزان در دسترس بودن روش‌های تشخیصی و داده‌های مربوط به سم شناسی مواد بستگی دارد. در تمام موارد، قبل از هر چیز باید موادی که پتانسیل مهاجرت دارند، به دقت شناسایی شوند تا بتوان ریسک مهاجرت را در آنها تخمین زد.
مواد دارای مهاجرت پایین چیستند؟
مواد دارای مهاجرت پایین به گروهی از مواد اولیه مانند مرکب، چسب، کوتینگ و غیره گفته میشود که مخصوصا برای محصولات حساس تولید می‌شوند. فرمولاسیون این مواد به گونه‌ای ست که خطر مهاجرت را در آنها به حداقل ممکن رسانده است. در بررسی‌های آزمایشگاهی، مطمئن می‌شوند که این مواد در شرایط عادی یا احتمالی، مهاجرت نکنند.
منابع احتمالی برای مواد قابل مهاجرت کدام هستند؟
– ماشین آلات و تجهیزات: آلودگی، بهداشت، ضدعفونی کننده‌ها
– مرکب‌ها و کوتینگ‌ها: روغن‌های معدنی، ذرات فوتونی یووی، رزین و روغن‌ها
– بسترها: کاغذ خام، پوشش کاغذها، انبار
– محیط: آب و هوا، حمل و نقل، محیط انبار
آیا مواد دارای مهاجرت پایین، بدون بو و لکه گذاری هم هستند؟
موادی که احتمال مهاجرت در آنها کم است، به شکل طبیعی هم کم بو هستند و هم امکان لکه گذاری در آنها پایین است. این مواد مخصوصا در محصولاتی که می‌خواهیم کوچکترین اثری از مهاجرت مواد در آنها وجود نداشته باشد، استفاده می‌شوند.
دو اصطلاح «بدون بو» و «بدون لکه گذاری»، چند سالی هست که در صنعت بسته‌بندی رواج پیدا کرده. آزمایش‌ها و فرآیندهای متعددی هم برای بررسی مقدار این دو عامل در بسته‌بندی محصولات وجود دارد که تولیدکنندگان و صاحبان برند را مطمئن می‌کند که محصول مورد نظرشان، در شرایط عادی یا احتمالی، بودار یا لکه گذار نمی‌شوند. استاندارد EN1230-2:2001 هم به همین منظور تنظیم شده است.
نکته قابل ملاحظه این است که استفاده از مواد با مهاجرت پایین، نباید ما را از تست‌های اطمینان برای اندازه گیری مقدار بو یا لکه گذاری مواد بازدارد. تست اورگانولپتیک محصول (تست بو، مزه و ظاهر محصول) همچنان باید در برنامه آنالیز محصول قرار داشته باشد. همچنین اینکه مواد بی بو یا بدون لکه گذاری، الزاما دارای مهاجرت پایین نیستند.
آیا مهاجرت مواد به زمان بستگی دارد؟
بله، فاکتور زمان در مهاجرت مواد و مقدار آن موثر است. در واقع باید گفت که شدت مهاجرت مواد به نوع محصول داخل بسته‌بندی، دمای خود محصول، دمایی که در آن محصول بسته‌بندی شده و شرایط محیط انبار بستگی دارد.
چه موادی مهاجرت می‌کنند؟
در لیست زیر، چند نمونه از رایج ترین مواد با احتمال مهاجرت بالا آمده است. (این لیست کامل نیست)
– حلال‌ها، شوینده‌ها و تمیزکننده‌های شیمیایی
– روغن‌ها و گریس
– پلاستیک کننده‌های موجود در مرکب و پلاستیک
– مونومرهای باقی مانده در پلاستیک‌ها، مرکب‌ها و کوتینگ‌ها
– بقایای مرکب و کوتینگ که از واحد‌های دای کات و کیورینگ باقی مانده
– ذرات سبک با وزن مولکولی پایین که از بسترها یا مواد خامی مانند چسب باقی می‌ماند
– عصاره‌های هیدروکربنی، روغن‌های معدنی، استرهای گیاهی موجود در مرکب‌های سنتی
– مواد غیرفعال باقی مانده از مرحله UV یا EB
چرا میزان مهاجرت مواد اندازه گیری میشود؟
برای اینکه مطمئن شویم که بسته‌بندی، مقررات و دستورالعمل‌های مربوط به سلامت محصول را رعایت کرده و سلامت مصرف کنندگان را به خطر نمی‌اندازد.
چگونه می‌توان از خطرات احتمالی مربوط به سلامتی در مهاجرت مواد جلوگیری کرد؟
با اطمینان از رعایت کامل دستورالعمل‌ها و مقررات مربوط به سلامت مواد خوراکی که در مقررات Food Contact Legislation آمده است. تولیدکننده باید نتایج مهاجرت مواد را هم برای تک تک مواد اولیه به کار رفته در محصول، و هم محصول نهایی به شکل یک کل منسجم، مورد بررسی قرار دهد. اینکار با بررسی فاکتورهای زیر امکان پذیر است:
– طراحی بسته‌بندی مناسب
– بررسی ترکیب مواد اولیه و اطمینان از سازگاری با یکدیگر
– بررسی مقدار مهاجرت مواد به شکل جداگانه
– استفاده از لفاف‌های میانی (barriers)
– آزمایش مستقیم محصول میانی یا نهایی
– کنترل فرآیند (بهداشت محیط و کار)
مهاجرت چگونه اتفاق می‌افتد؟
