روندهای نوین در بسته‌بندی دارویی در سال ۲۰۲۵

گروه پژوهش

در دنیای امروز که فناوری با سرعتی شگفت‌انگیز در حال پیشرفت است، صنعت بسته‌بندی دارویی نیز دستخوش تحولات چشمگیری شده است. بسته‌بندی دارویی دیگر فقط وظیفه محافظت از محصول را ندارد، بلکه نقشی کلیدی در تضمین سلامت، کاهش ضایعات، پایش مصرف دارو، و حتی ارتقای تجربه بیمار ایفا می‌کند. در این مقاله به بررسی جامع‌ترین روندهای جدید در این حوزه می‌پردازیم:

۱. بسته‌بندی هوشمند (Smart Packaging) انقلاب دیجیتال در خدمت سلامت

بسته‌بندی هوشمند به بسته‌بندی‌هایی اطلاق می‌شود که قادرند اطلاعاتی درباره وضعیت دارو، محیط نگهداری، یا مصرف آن را ثبت و منتقل کنند. بسته‌بندی‌های هوشمند از فناوری‌هایی مانند RFID، NFC، حسگرهای زیستی، و کدهای QR بهره می‌برند.

کاربردها:

• یادآوری مصرف دارو:  برخی بسته‌ها به اپلیکیشن‌های موبایلی متصل‌اند و زمان مصرف دوز بعدی را یادآوری می‌کنند.
• تشخیص باز شدن: با ثبت هر بار باز شدن بسته، می‌توان از مصرف صحیح و به موقع اطمینان حاصل کرد.
• پایش شرایط نگهداری: حسگرهای دما یا رطوبت، تغییرات ناخواسته را هشدار می‌دهند.

در رویداد Pharmapack 2025، بسته‌بندی‌های هوشمندی معرفی شدند که با استفاده از حسگرهای تعبیه‌شده، مصرف دارو را پایش کرده و از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی، یادآورهای مصرف را برای بیماران ارسال می‌کنند.
شرکت DosePacker بسته‌بندی‌هایی ارائه می‌دهد که دارای حسگرهای دما هستند و از طریق بلوتوث به اپلیکیشن کاربر متصل می‌شوند. این اپ‌ها زمان مصرف، دمای نگهداری و حتی هشدار مصرف نادرست را نشان می‌دهند.

۲. بسته‌بندی‌های پایدار (Sustainable Packaging) تعهد به محیط زیست

استفاده از مواد زیست‌تخریب‌پذیر، قابل بازیافت یا بازیافت‌شده برای کاهش ردپای کربنی.

مزایا:

• کاهش آلودگی پلاستیکی ناشی از بسته‌بندی‌های تک‌مصرفی
• افزایش مسئولیت‌پذیری اجتماعی برندها
• تطابق با قوانین محیط‌زیستی جدید در اروپا و آمریکا

مواد مورد استفاده:

• • پلی‌لاکتیک اسید (PLA): پلیمری زیست‌تخریب‌پذیر با خواص مکانیکی مناسب برای بسته‌بندی.
  • پلی‌بوتیلن سوکسینات (PBS): پلیمری با قابلیت تجزیه بیولوژیکی، مناسب برای فیلم‌ها و بسته‌بندی‌های نرم.
  • فوم‌های زیستی: جایگزین‌های پایدار برای فوم‌های پلی‌استایرن در بسته‌بندی

شرکت‌های داروسازی در حال جایگزینی پلاستیک‌های مبتنی بر نفت با گزینه‌های زیستی هستند.
شرکت Cabinet Health  ظروف شیشه‌ای قابل استفاده مجدد برای داروهای تجویزی ارائه می‌دهد که بسته‌بندی‌های قابل کمپوست‌ شدن نیز دارد. این رویکرد علاوه بر کاهش ضایعات، تجربه لوکس‌تری برای بیمار فراهم می‌کند.

۳. ایمنی و ضدتقلب (Anti-Counterfeit Packaging): مبارزه با داروهای تقلبی

براساس گزارش WHO، تا ۱۰٪ از داروهای موجود در کشورهای در حال توسعه تقلبی هستند. این رقم در داروهای خاص یا گران‌قیمت بیشتر است.

فناوری‌های کلیدی:

• برچسب‌های هولوگرافیک و مرکب‌های تغییر رنگ‌دهنده: تشخیص آسان تقلب توسط مصرف‌کننده.
• کدهای QR محافظت‌شده: ارائه اطلاعات رمزگذاری‌شده برای تأیید اصالت دارو.
• سریال‌سازی و ردیابی دیجیتال: ردیابی دارو از تولید تا مصرف با استفاده از کدهای یکتا.

بازار جهانی بسته‌بندی ضدتقلب در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۲۳۴.۷ میلیارد دلار برسد.
شرکت‌های بزرگ دارویی مانند Pfizer و Novartis از برچسب‌های هولوگرافیک به همراه کد QR استفاده می‌کنند تا داروها را در زنجیره تأمین ردیابی کنند.

۴. طراحی کاربرمحور (User-Centered Design): تمرکز بر بیماران سالمند و کم‌توان

ویژگی‌ها:

• فونت‌های بزرگ‌تر و واضح‌تر برای اطلاعات مهم
• استفاده از رنگ‌های متضاد برای خوانایی بیشتر
• طراحی درب‌های آسان‌بازشو برای افراد دچار آرتروز یا ناتوانی حرکتی
• بسته‌بندی تک‌دوزی برای مدیریت دقیق‌تر مصرف

نمونه واقعی:
شرکت  Sanner  بسته‌هایی برای قرص طراحی کرده است که دارای سیستم “Push & Click” هستند، به‌طوری‌که سالمندان بدون نیاز به فشار زیاد می‌توانند قرص را خارج کنند.

۵. سریال‌سازی و ردیابی دیجیتال  (Serialization and Track-and-Trace)

فرایندی که طی آن هر بسته دارو یک کد یکتا دریافت می‌کند که می‌توان آن را در تمام مراحل از کارخانه تا داروخانه ردیابی کرد.

کاربردها:

• تشخیص داروهای سرقتی یا قاچاقی
• افزایش شفافیت زنجیره تأمین
• بهبود فرآیند فراخوانی (recall) محصولات

نمونه واقعی:
سیستم  DSCSA  در ایالات متحده شرکت‌های دارویی را ملزم به سریال‌سازی و اشتراک‌گذاری داده‌ها با خرده‌فروشان کرده است.

۶. چاپ دیجیتال (Digital Printing) و بسته‌بندی سفارشی

کاربردها:

• شخصی‌سازی بسته‌ها برای بیمار: مخصوصاً در داروهای ترکیبی یا دوزهای متغیر
• چاپ اطلاعات متغیر مانند تاریخ انقضا و بارکدهای یکتا
• افزایش سرعت ورود به بازار با چاپ در تیراژ کم و منعطف

فناوری‌های مورد استفاده:
Inkjet و UV Digital Printing روی بسته‌بندی‌های بلیستر یا جعبه‌های دارویی

۷. بسته‌بندی‌های مبتنی بر اینترنت اشیاء (IoT)

بسته‌بندی‌هایی که به شبکه متصل می‌شوند و اطلاعات مصرف دارو را با سامانه‌های پزشکی یا اپلیکیشن‌ها به اشتراک می‌گذارند.

کاربردها:

• استفاده در داروهای روان‌پزشکی، دیابت یا HIV که پایبندی به مصرف بسیار مهم است.
• ارتباط مستقیم با پزشک برای بررسی مصرف

. بسته‌بندی پایدار (Sustainable Packaging): تعهد به محیط زیست

استفاده از مواد زیست‌تخریب‌پذیر، قابل بازیافت یا منابع تجدیدپذیر در بسته‌بندی دارویی به‌منظور کاهش اثرات زیست‌محیطی.

مواد مورد استفاده:

• پلی‌لاکتیک اسید (PLA): پلیمری زیست‌تخریب‌پذیر با خواص مکانیکی مناسب برای بسته‌بندی.
• پلی‌بوتیلن سوکسینات (PBS): پلیمری با قابلیت تجزیه بیولوژیکی، مناسب برای فیلم‌ها و بسته‌بندی‌های نرم.
• فوم‌های زیستی: جایگزین‌های پایدار برای فوم‌های پلی‌استایرن در بسته‌بندی.

نمونه واقعی: شرکت‌های داروسازی در حال جایگزینی پلاستیک‌های مبتنی بر نفت با گزینه‌های زیستی هستند.

نمونه‌هایی از بسته‌بندی نوین:

منابع:

• Pharmaceutical Packaging Trends to Watchout for in 2025 (DosePacker)
• Sustainable pharmaceutical packaging: A growing need in a greener world (Label and Narrow Web)
• Anti-Counterfeit Packaging Strategic Research Report 2025 (GlobeNewswire)
• Emerging Trends in Medical Packaging for 2025 (Impact Plastics Blog)
• Pharmaceutical packaging trends for 2025: A guide for business owners (Pro-Motion Industries)
• The Future of Healthcare Packaging: Innovations & Trends Shaping the Industry (Stephen Gould)
• Pharmapack 2025: smart packaging and AI among trends observed (Sustainable Packaging News)