گروه پژوهش
در بسیاری از عرصه‌های فعالیت‌های روزمره انسان‌ها، نسبت به گذشته توجه بیشتری به مشکلات زیست محیطی و معضلات اجتماعی می‌شود. شرکت‌های بین‌المللی در حال حاضر رعایت ملاحظات محیط‌‌زیستی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و تولیدات خود را با نگاه به استانداردهای زیست محیطی طراحی و تولید می‌کنند. شرکت‌های تولید بسته‌بندی در این میان نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند. به همین خاطر عبارت بسته‌بندی پایدار (Sustainable Packaging) اکنون ورد زبان‌ها شده است. این نوع بسته‌بندی فرصت‌های نوینی از لحاظ اجتماعی، اخلاقی، اقتصادی و زیست‌محیطی فراهم می‌آورد.
در حال حاضر تغییرات عمده‌ای در رفتار مصرف‌کنندگان مشاهده می‌شود. آن‌ها ارتباط بین فعالیت‌هایشان و تأثیر آن بر محیطزیست و کلیت جامعه را مدنظر قرار می‌دهند. آن‌ها پی برده‌ند که نوع خریدی که می‌کنند نه تنها یک فعالیت اقتصادی است، بلکه دیگر کسانی را که سهمی از اقتصاد دارند نیز تحت تأثیر قرار می دهد. انگیزه‌های خودخواهانه، جای خود را تا حدی به رفتارهای جامعه محور و زیست‌محیط محور داده است. پیامد چنین روندی، آگاهی و مسئولیت پذیری بیشتر مصرف‌کنندگان در برابر محیطزیست است.
بسته‌بندی پایدار
بسته‌بندی به‌گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شود تا بتواند به نیازهای مهم مصرف‌کنندگان و کاربران بسته‌بندی پاسخ دهد. جوامع مدرن، بدون بسته‌بندی نمی‌توانند زندگی کنند. این صنعت همگام با رشد جمعیت در سراسر جهان در حال رشد است. براساس گزارش شرکت پژوهشی اسمیترز پایرا به نام “آینده بسته‌بندی” این صنعت سالانه رشد ۳/۵ درصدی خواهد داشت و تا سال ۲۰۲۲ ارزش آن به حدود ۱۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. مهم‌ترین کاربرد بسته‌بندی محافظت از کالا است. از سوی دیگر بسته‌بندی بهترین ابزار تبلیغاتی است که با استفاده از آن می‌توان مصرف‌کنندگان را تحت تأثیر قرار داد.
در حال حاضر توجه به جنبه‌های زیست‌محیطی نیز به یکی از روندهای کلیدی صنعت بسته‌بندی تبدیل شده است. متاسفانه پس از اینکه بسته‌بندی مورد استفاده قرار می گیرد، دور ریخته شده و به صورت زباله وارد محیط زیست می‌شود. این معضل به‌ویژه در مورد بسته‌بندی‌های یک بار مصرف (single-Use Packiging) (بطری‌های آب آشامیدنی، کیسه‌های پلاستیکی، نی‌های آشامیدنی‌ها، قاشق و چنگال‌های پلاستیکی و …) و نیز بسته‌بندی‌هایی که از چندین ماده ساخته شده‌اند، مشکلات مضاعفی ایجاد می‌کند.
در مقایسه با بسته‌بندی‌های معمولی و رایج، بسته‌بندی پایدار از استانداردهای زیست‌محیطی سخت‌گیرانه‌تر و بهتری برخوردار است. کیفیت آن‌ها بالاتر و کارآیی آن‌ها نیز بیشتر است و از سوی دیگر بازیافت آن نیز آسانتر صورت می گیرد. این استانداردها در کل عمر بسته‌بندی، از تولید، توزیع، حمل و نقل، استفاده و دورریختن آن‌ها اعمال می‌شود. سازمان آمریکایی پیمان بسته‌بندی پایدار یا SPC ویژگی‌های بسته‌بندی پایدار را اینگونه تعریف می‌کند:
– ضوابط و شرایط بازار در زمینه کارآیی و قیمت رعایت کند.
– با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید، توزیع و بازیافت شده باشد.
– باعث افزایش استفاده از مواد بازیافتی و یا تجدیدپذیر شود.
– با استفاده از فناوری‌های تولیدی پاک‌تر و روش‌های کاری بهتر تولید شده باشد.
– از موادی ساخته شده باشد که ضرری برای سلامت افراد تحت هیچ شرایطی در طول عمر خود نداشته باشد.
– به گونه‌ای طراحی شده باشد که برای تولید آن در مصرف انرژی و مواد صرفه‌جویی شود.
– بتوان آن را در فضای بسته صنعتی بازیافت کرد.
نمونه‌هایی از بسته‌بندی پایدار
در تولید بسته‌بندی، فیلم‌های پلاستیکی در سطح جهان به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا بسیار انعطاف‌پذیر هستند. از فیلم‌ها بیشتر برای بسته‌بندی مواد غذایی، آشامیدنی، لوازم آرایشی، دارو و تولیدات صنعتی استفاده می‌شود. برخلاف تصور رایج این مواد برای تولید بسته‌بندی پایدار مناسب هستند، دوام آن‌ها بالاست و از کالا محافظت می‌کنند و به خاطر وزن کم بسته‌بندی هزینه حمل و نقل و میزان گازهای گلخانه‌ای را که در اثر آن تولید می‌شود، کاهش می دهند. از سوی دیگر فیلم را می‌توان به اشکال دلخواه در آورد. متاسفانه بیشتر مواقع این ماده پس از استفاده بسته‌بندی، به خوبی مدیریت نمی‌شود و همین امر به یک معضل جهانی تبدیل شده است. بیشتر تولیدات پلاستیکی پس از استفاده سر از اقیانوس‌ها و دریاها درمی‌آورند. بیش از ۸۵ درصد از زباله‌های که دریاها رها می‌شوند از جنس پلاستیک و بیشتر آن‌ها نیز در بسته‌بندی‌ها از جمله بطری PET به کار رفته‌اند. به همین خاطر سازمان‌ها و تولیدکنندگان به دنبال روش‌های جدید برای بازیافت و استفاده از پلاستیک‌های استفاده شده هستند. یک شرکت کانادایی به نام Loop Industries روش مبتکرانه‌ای ارایه کرده است که با استفاده از آن می‌توان کلیه ضایعات PET را به صورت پلاستیک با درجه خلوص بالا بازیابی کرد. این فرایند شامل پلیمرزدایی ضایعات PET و تبدیل آن به دی متیل ترفتالات (DMT) و مونواتیل گلیکول می شد. در این فرایند انرژی مصرف نمی‌شود. در پایان فرایند ماده‌ای به نام Loop PET بدست می‌‌آید. این ماده صد در صد بازیافتی ست. از سوی دیگر می‌توان از آن در بسته‌بندی صنایع غذایی استفاده کرد زیرا کیفیت آن بالا است و از استانداردها و شرایط FDA برای موادی که با غذا تماس دارند نیز برخوردار است. یکی از شرکت‌هایی که با سازنده کانادایی برای استفاده از این ماده قرارداد بسته است Danone است. دانون از بزرگترین تولیدکنندگان مواد غذایی و آشامیدنی در جهان است.
از ماده Loop PET برای ساخت بطری‌های آب معدنی Evian و دیگر برندهای این شرکت استفاده می‌شود. نتیجه این همکاری ساخت بطری‌های آبی است که صدرصد از PRC (ماده بازیافتی پس از مصرف) ساخته شده است.
علاوه بر دانون شرکت‌های بزرگ دیگری چون کوکاکولا، پپسی کولا، LʼOreal، LʼOCCITANE نیز با شرکت Loop Industries قرارداد امضا کرده‌اند.
علاوه بر پلاستیک از کاغذ و مقوا نیز در تولید بسته‌بندی در سراسر جهان استفاده می‌شود. از این مواد سلولزی برای تولید بسته‌بندی و پوشش‌های دورپیچ، لیبل، بسته‌بندی‌های تکی و مهمتر از همه بسته‌بندی حمل ونقلی استفاده می‌شود. مزیت عمده این نوع بسته‌بندی خاصیت زیست تخریب‌پذیری آن است. متاسفانه در فرایند تولید و استفاده از این مواد در بسته‌بندی گازهای گلخانه‌ای زیادی (عمدتا متان) تولید می‌شود. به همین خاطر بسته‌بندی کاغذی حتما باید بازیافت شود. براساس مطالعات آژانس حفاظت از محیطزیست آمریکا بازیافت یک تن ماده کاغذی باعث کاهش یک متر مکعب گاز گلخانه‌ای می‌شود و در عین حال باعث صرفه‌جویی معادل ۷۰۰۰ گالن آب و انرژی مورد استفاده برای شش ماه یک خانه در آمریکا می‌شود. متأسفانه از کاغذهای بازیافتی به ندرت برای بسته‌بندی مواد غذایی می‌شود. علت آن‌هم ناخالصی موجود در این ماده است که برای تماس با ماده غذایی مناسب نیست. از سوی دیگر کاغذ همواره لایه‌ای از کوتینگ پلاستیکی دارد که هنگام ساخت لیوان‌های یک بار مصرف روی آن نشانده می‌شوند. همین ویژگی بازیافت آن را دچار مشکل می‌کند. با این حال استار باکس که در سراسرجهان زنجیره‌ای از کافی‌شاپ دارد متعهد شده تا پایان سال ۲۰۲۲ تنها از کاغذهای بازیافتی برای تولید لیوان‌های خود استفاده کند. در حال حاضر تنها ۱۰ درصد از این لیوان‌ها از موادبازیافتی ساخته می شوند.
شیشه ماده خام دیگری است که به طور گسترده در بسته‌بندی به ویژه در صنعت آشامیدنی و دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علت استفاده آن نیز زیبایی و ایمنی آن در مقابل مواد شیمیایی است. با این حال فرایند ساخت شیشه بسیار انرژی‌بر و پرهزینه است که باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز می‌شود. شیشه زیست تخریب‌پذیر نیست با این حال شرکت سازنده Absolute Vodka از بطرهای شیشه‌ای استفاده می‌کند که ۴۰ درصد آن بازیافتی است. این شرکت سالانه یک میلیون بطری مصرف می‌کند. همین امر باعث می‌شود تا این شرکت سالانه ۱۰ درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی کند و گازهای گلخانه‌ای کمتری تولید کند. به ازای استفاده از هر شش تن خرده شیشه (Collet) میزان گازCO2 یک تن کاهش پیدا می‌کند و استفاده مجدد از ۱۰ درصد خرده شیشه، باعث کاهش ۸ درصدی ذرات جامد، ۴ درصدی اکسید نیتریک و ۱۰ درصدی اکسید سولفور می‌شود.
ماده دیگر بسته‌بندی فلز است. منظور از فلز فولاد و آلومینیوم است. از این مواد برای تولید قوطی، درب بطری و فویل استفاده می‌شود. در حال حاضر شرکت Reynolds Kitchen نوعی فویل آلومینیوم که صدر در صد از آلومینیوم بازیافتی ساخته شده، به بازار ارایه کرده است.
کلام آخر
جهانی سازی مخاطرات فراوانی دارد در عین حال جنبه‌های مثبت آن را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. این مخاطرات و جنبه‌های مثبت شامل صنعت بسته‌بندی نیز می‌شود.
از آنجا که کالا امروزه آزادانه به سراسر جهان حمل می‌شود و با در نظر گرفتن تعدد و تنوع تولیدات، بسته‌بندی نقش مهمی در اقتصاد رقابتی هر صنعت و زنجیره تأمین ایفا می‌کند. به همین خاطر بسته‌بندی باید به گونه‌ای طراحی و تولید شود تا در کل طول عمر آن استانداردهای زیست محیطی در آن رعایت شده باشد.
امروزه شرکت‌ها هر چه بیشتر در تلاشند تا تولیدات و روش‌های کاری خود را با ملاحظات زیست‌محیطی هماهنگ کنند. صنعت بسته‌بندی نیز در زمره این صنایع است. صنعت بسته‌بندی نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه زیست محیطی، اجتماعی و حتی اخلاقی رل مهمی در اقتصاد جهانی ایفا می‌کند. بسته‌بندی پایدار جلوه‌ای است از یک اقتصاد پایدار که در‌آن کل صنایع به اهمیت محیطزیست پی برده اند و در تلاشند تعهد خود را نسبت به محیطزیست و انسان‌ها در سراسر جهان عملاً به نمایش بگذارند.
