صنعت چاپ مصر از زمان ناپلئون تا دروپا ۲۰۲۴ به روایت عادل علام

اسکندر جهانبانی

گروه یوسف علام (Youssef Allam Group) شناخته‌شده‌ترین و بزرگترین شرکت ارائه‌دهنده ماشین‌آلات، مواد مصرفی و تامین و پشتیبانی صنعت چاپ در مصر است. این گروه را از نظر سابقه و نقش‌آفرینی در صنعت چاپ می‌توان مشابه به موسسه نوریانی در ایران دانست. علاوه بر نمایندگی هایدلبرگ، این شرکت ماشین‌آلات  و تجهیزات پزشکی، ماشین‌آلات چاپ دیجیتال، ماشین‌آلات بسته‌بندی نیز در کشور مصر و کشورهای آفریقایی ارائه می‌دهد.

این گروه بزرگترین تامین‌کننده کاغذ در مصر و کشورهای آفریقایی است. اسکندر جهانبانی، گزارشگر اعزامی ماهنامه صنعت چاپ در نمایشگاه دروپا ۲۰۲۴ مصاحبه‌ای اختصاصی با او انجام داد که می‌خوانید.

هنگامی که پدر شما، بنیانگذار گروه یوسف علام، کار خود را در سال ۱۹۴۸ آغاز کرد، با چه چالش‌هایی روبه‌رو شد؟

چالش‌ها چند سال پس از سال ۱۹۴۸ به‌خاطر بی‌ثباتی سیاسی، انقلاب و جنگ در مصر آغاز شد که در آن زمان بزرگترین چالش‌ها برای کار تجاری بود.

مصر تاریخی غنی و دیرینه در صنعت چاپ دارد که به سال ۱۷۹۸ باز می‌گردد. هنگامی که ناپلئون به مصر حمله کرد، سه ماشین چاپ برجسته همراه با کشتی با خود آورد. حتی قبل از اینکه سربازانش عملا حمله را آغاز کنند، او کلیه اسناد مربوط به فعالیت‎ها و استراتژی ارتش را چاپ می‌کرد. او برای مردم مصر اعلامیه چاپ و توزیع کرد. ۲۰ سال بعد هنگامی که ناپلئون در سال ۱۸۰۱ همراه با ارتش خود مصر را ترک کرد ماشین‌های چاپ را نیز با خود برد. اما بیست سال بعد از خروج فرانسوی‌ها در سال ۱۸۲۰ (۲۰۴ سال پیش) محمدعلی پاشا، والی مصر کار ساخت اولین چاپخانه مصر را که الامیریه به نام داشت، آغاز کرد. این چاپخانه امروز نیز وجود دارد و توسعه فراوانی کرده است.

چاپخانه الامیریه اکنون ۲۵ هزار متر مساحت دارد و سه هزار نفر در آن کار می‌کنند. چاپخانه سالانه ۲۰ هزار تن کاغذ مصرف می‌کند و ظرفیت چاپ ۷۵۰ هزار ورق در ابعاد ۵/۴ ورقی را در سال دارد. این چاپخانه ۵۴ ماشین چاپ افست ورقی در اختیار دارد. اولین روزنامه مصر الوقایع المصریه در سال ۱۹۲۸ منتشر شد، سردبیر روزنامه شیخ محمد عبدو بود.

فدراسیون صنایع مصر که در سال ۱۹۲۲ آغاز به کار کرد، دارای یک اتاق ویژه برای صنایع چاپ بسته‌بندی است. این اتاق در سال ۱۹۶۹ تشکیل شد و در حال حاضر ۴۴۲۵ چاپکار بسته‌بندی و ۲۶۸۷ چاپخانه تجاری عضو آن هستند.

چاپ افست ورقی فرایند غالب در صنعت چاپ مصر است. تقریبا ۶۰ درصد بازار چاپ بازار مصر تحت سلطه افست ورقی است، ۲۰ درصد به چاپ فلکسو، ۱۲ درصد به چاپ گراور و سیلک‌اسکرین و ۸ درصد نیز به چاپ دیجیتال اختصاص دارد.

در مصر سالانه ۸ هزار تن مرکب افست مصرف می‌شود که ۵ هزار تن آن توسط ماشین‌های افست ورقی مصرف می‌شود.

از سوی دیگر سالانه ۷۰۰ میلیون ورق با استفاده از چاپ دیجیتال رنگی چاپ می‌شود. ۵ میلیارد صورتحساب و دیگر کارهای چاپی اداری نیز با استفاده از چاپ دیجیتال سیاه و سفید چاپ می‌شود.

در عین حال سالانه ۱۰ میلیون مترمربع بنر و بیلبورد با استفاده از چاپ دیجیتال تولید و عرضه می‌شود. ولی هنگام انتخابات این رقم تا ۱۳ میلیون مترمربع افزایش پیدا می‌کند.

اولین کسی که آموزش چاپ در مصر را آغاز کرد محمدعلی پاشا بود که دانشکده هنرهای کاربردی را در مصر برای آموزش پرسنل ارتش راه‌اندازی کرد، سپس در سال ۱۹۷۵ این دانشکده به دانشگاه حِلوان ملحق شد. در حال حاضر در دپارتمان بسته‌بندی و چاپ و انتشارات دانشگاه حلوان ۳۳۰ دانشجو تحصیل می‌کند و ۴۲ دانشجو در سطح دکترا ادامه تحصیل می‌دهند.

مصر یکی از معدود کشورهایی در منطقه است که با استفاده از چاپخانه مدرن در بانک مرکزی پول چاپ می‌کند. کار چاپ پول از سال ۱۹۶۷ در مصر آغاز شد و به تازگی فعالیت‌های این چاپخانه با نصب جدیدترین تجهیزات و باز کردن یک شعبه جدید در جیزه و یک شعبه در قاهره تولید خود را افزایش داده است. در مجموع مصر سالانه حدود ۶ میلیارد قطعه اسکناس چاپ می‌کند.

هنگامی که یوسف علام کار خود را در زمینه واردات و فروش کاغذ آغاز کرد، بازار کاغذ عمدتا در انحصار خارجی‌ها بود، چگونه توانستید این انحصار را بشکنید؟

پدرم همواره آرزو داشت انقلابی در صنعت کاغذ در مصر به راه بیندازد. پس از تاسیس شرکت بازرگانی کاغذ در سال ۱۹۴۸، او موفق شد در عرصه تجارت کاغذ در مصر از دیگران پیشی بگیرد. او را در بازار به‌عنوان رویاپرداز تنها می‌شناختند، بازاری که تحت سلطه خارجی‌ها بود. در دهه ۵۰ میلادی ما در بازار بسیار فعال بودیم. جنگ کره باعث کمبود کاغذ در کشور شد ولی ما که ارتباط بسیار خوبی با تامین‌کنندگان کاغذ به‌ویژه در اتریش برقرار کرده بودیم، موفق شدیم کمبود کاغذ را در بازار جبران کنیم. تلاش‌های پدر من باعث شد تا به او لقب “پادشاه کاغذ” بدهند. علیرغم چالش‌ها ما به توسعه و رشد فعالیت‌های خودمان در مصر ادامه دادیم.

در سال ۱۹۶۸ رئیس‌جمهور ما، جمال عبدالناصر از طریق دولت تمام فعالیت‌های تجاری را تحت کنترل خودش در آورد. در آن زمان پدرم تصمیم گرفت یک چاپخانه تاسیس کند. در آن سال‌ها سفر کردن آسان نبود ولی او موفق شد چندین ماشین بزرگ از آلمان شرقی وارد کند، یکی از این ماشین‌ها، ماشین چاپ افست پشت و رو زن بود. قبل از اینکه بتوانیم ماشین را راه‌اندازی کنیم، یک کامیون ارتشی با چندین سرباز به چاپخانه ما آمدند و ماشین را با خود بردند. با وجود این مشکلات در نهایت ما موفق شدیم به تدریج رابطه خوبی با سازندگان غربی ایجاد کنیم و در سال ۱۹۷۰ موفق به اخذ نمایندگی شرکت هایدلبرگ شدیم. علاوه بر ماشین لترپرس، ماشین افست هم می‌فروختیم. ارتش که از اولین ماشین ما استفاده کرده بود، تمایل خود را برای یک ماشین جدید ابراز کرد. ما هم یک ماشین هایدلبرگ مدل ROTASPEED برای آن‌ها فرستادیم.

طی سال‌های بعد ما در زمینه فروش ماشین‌آلات بسیار موفق بودیم و در عین حال تجارت کاغذ خود را نیز گسترش دادیم. در سال ۲۰۱۳ وارد بازار مقوا شدیم و نماینده Uniboard در خاورمیانه و آفریقا شدیم.

من در طول کنفرانس خبری هایدلبرگ در دروپا حضور داشتم. همانگونه که اطلاع دارید در این کنفرانس که در غرفه هایدلبرگ برگزار شد، هایدلبرگ از اولین ماشین دیجیتال جوهرافشان خود که با همکاری کانن ساخته، پرده‌برداری کرد. نظر شما در مورد این ماشین جدید چیست؟

هنگامی که هایدلبرگ در سال ۲۰۰۰ با همکاری شرکت کداک ماشین NexPress را عرضه کرد، ما استقبال کردیم. ماشین بسیار خوبی بود که هایدلبرگ آن را طراحی کرده بود. با این حال رابطه همکاری کداک و هایدلبرگ ادامه پیدا نکرد. هایدلبرگ همچنین ماشین افست DI را که از پلیت‌های پلاستیکی استفاده می‌کرد، در همان زمان وارد بازار کرد که برای ما بسیار موفقیت‌آمیز بود. ما چندین دستگاه DI به کشور لیبی فروختیم. کیفیت چاپ دستگاه بسیار خوب بود، به راحتی رجیستر می‌شد. مشکل اصلی پلیت خاص این دستگاه بود که به راحتی در بازار پیدا نمی‌شد و هایدلبرگ نیز تولید ماشین DI را متوقف کرد. در مورد ماشین جوهرافشان جدید هم باید دید آیا بازار از آن استقبال می‌کند یا نه.

گروه یوسف علام شامل چند گروه تجاری می‌شود. شما چگونه این واحدها را مدیریت می‌کنید؟

ما هشت واحد تجاری داریم که شامل چاپ دیجیتال، چاپ فلکسو، افست، تجهیزات پزشکی، آرشیوسازی، کاغذ و مقوا می‎شود. هر واحد به‌طور مستقل عمل می‌کند و تیم مدیریتی خود را دارد. ولی ساختار همه یکی است. با اینکه مشتریان هر واحد تجاری متفاوت‌اند، شباهت‌های فراوانی بین آن‌ها وجود دارد. در نهایت ما کار تجاری انجام می‌دهیم، ماشین می‌فروشیم و خدمات تعمیر و نگهداری ارائه می‌دهیم.

در بخش چاپ دیجیتال با چه سازندگانی همکاری می‌کنید؟

ما سابقه طولانی در ارائه ماشین‌آلات چاپ جوهرافشان داریم. امروزه دروپا زیر سلطه ماشین‌آلات چاپ جوهرافشان است، ما اولین ماشین چاپ جوهرافشان خودمان را که ساخت ریسو بود در سال ۲۰۰۰ در بازار مصر و آفریقا عرضه کردیم. ما در عرصه چاپ دیجیتال بیش از ۲۴ سال سابقه داریم و دانش خوبی در عرصه چاپ جوهرافشان داریم. در زمینه چاپ ماشین‌آلات چاپ تونری ما نماینده برند ریکو هستیم.

رشد چاپ دیجیتال دو رقمی است، در عین حال رشد چاپ افست ناچیز است. با این حال چاپکاران در منطقه خاورمیانه و مصر هنوز افست را ترجیح می‌دهند، چرا؟

کاهش تقاضا برای چاپ روزنامه و کتاب با افزایش تقاضا برای بسته‌بندی تا حدی در منطقه ما جبران شده است. ماشین‌آلات هایدلبرگ در عرصه چاپ افست بسته‌بندی که شامل لیبل‌های IML نیز می‌شود در مقایسه با دیگر سازندگان از محبوبیت بیشتری برخوردار است و فروش بهتری دارند. در منطقه ما نیز این روندها آشکار است و خیلی‌ها چاپ تجاری را کنار گذاشته و وارد عرصه چاپ بسته‌بندی شده‌اند.

هایدلبرگ به سمت اتوماسیون صددرصد حرکت می‌کند. آیا در خاورمیانه به‌ویژه مصر نیز اتوماسیون صددرصد طرفدار دارد؟

برخی از مشتریان ما از این آپشن‌ها استقبال می‌کنند، ولی در مصر به دلیل کاهش ارزش پول ملی خرید این آپشن‌ها بسیار گران‌قیمت از آب در می‌آید. به همین خاطر بیشتر چاپخانه‌داران سراغ آن نمی‌روند.

یکی از بزرگترین چالش‌ها در عرصه صنعت چاپ، کمبود نیروی ماهر است. آیا در مصر هم شما با چنین معضلی روبه‌رو هستید؟

بله، بسیاری از مشتریان ما رغبتی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین چاپی ندارند، زیرا بیم آن دارند که  اپراتورها و پرسنل آن‌ها نتوانند با این فناوری‌ها کنار بیایند. ما در تلاشیم آن‌ها را متقاعد کنیم که فناوری‌های جدید باعث می‌شود آن‌ها کمتر به نیروی کار انسانی وابسته باشند ولی کاهش ارزش پول باعث شده تا خرید ماشین‌آلات افست که از اتوماسیون بالایی برخوردارند، مقرون‌به‌صرفه نباشد.

هایدلبرگ اکنون علاوه بر ساخت ماشین‌آلات چاپ که به‌طور سنتی نقطه قوت آن شرکت بود سراغ فعالیت‌های دیگر مثل تجهیزات شارژ خودروهای الکتریکی، چاپ مدارها و آنتن‌های چاپی و فعالیت‌های دیگر رفته است. آیا به نظر شما این کار باعث نمی‌شود تا هویت خود را از دست بدهد؟

نه، من قبول ندارم. برند هایدلبرگ در سراسر جهان به‌ویژه مصر، از اعتبار و سابقه خوبی برخوردار است و هویت آن به‌راحتی خدشه‌دار نخواهد شد.