بازار کاغذ در ماه‌هاي مختلف سال به تناسب رخدادها و مناسبت‌هاي متفاوت، با فراز و نشيب‌هاي بسياري همراه بوده است. گاهي با شروع سال تحصيلي به دنبال افزايش تقاضا، عرضه محدود و قيمت‌ها بالا مي‌رود و گاهي اما دلايل ديگري که مانع ورود کاغذ و مقوا به کشور مي‌شود، موجب مي‌شود عرضه اين کالاها در بازار با مشکلاتي و گاهي با قيمت‌هايي عجيب و غريب همراه شود. در اين ميان اما نوسانات قيمت کاغذ بيش از هر چيزي در صنعت نشر خود را نشان مي‌دهد، کتاب‌هايي با قيمت‌هاي بسيار بالا که گاهي قدرت خريد را براي مخاطبان کاهش مي‌دهد. گاهي هم تاثير آن در قيمت نهايي بسته‌بندي‌هايي است که گاهي بر قيمت نهايي يک کالا تاثير شگرف دارد. در اين گزارش مروري کوتاه داريم بر وضعيت کاغذ در بازار کشور و مسائل و چالش‌هايي که در اين زمينه وجود دارد.
کاغذهايي با کيفيت نگران‌کننده
طبق آمارها ساليانه حدود يک و نيم ميليون تن کاغذ به کشور وارد مي‌شود. امسال واردات کاغذ به کشور با مسائل مختلفي همراه بود که برخي از اين مسائل به گراني کاغذ منجر شد و اين افزايش قيمت‌ها بين ۱۰ تا ۴۰ درصد متغير بود. برخي از کارشناسان معتقد هستند گراني کاغذ به دليل جمع‌آوري و انبار کاغذ به دنبال افزايش تقاضا از سوي برخي سودجويان است، آنها با پيش‌بيني چنين موقعيت‌هايي، اين کاغذها را به قيمت‌هاي بالاتر در بازار مي‌فروشند و خريداران به تناسب نياز مجبور به پرداخت اين هزينه‌ها مي‌شوند، هزينه‌هايي که گاهي در مراحل بعدي به صورت پلکاني افزايش پيدا مي‌کند و زماني که کالاي نهايي به‌دست مشتري مي‌رسد با قيمت بالايي همراه است. به سراغ احمد شريفان، نايب رئيس اتحاديه کاغذفروشان مي‌رويم، او با بيان اينکه اغلب کاغذ مصرفي ما در کشور وارداتي و خارجي هستند، مي‌گويد: «کاغذهاي داخلي ما مصرف زيادي ندارد و اغلب آنها براي کارهاي برند استفاده نمي‌شود، ما براي بسياري از کارهاي حساس و مهم از کاغذهاي خارجي و وارداتي استفاده مي‌کنيم و به دليل کيفيتي که کاغذهاي ايراني دارند، نمي‌توانيم از آنها استفاده زيادي کنيم.»
وي با اشاره به برخي از نوسانات قيمت کاغذ در بازار توضيح مي‌دهد: «در مصرف داخلي با نوساناتي روبرو هستيم که اين نوسانات منشا خاصي دارد، به عنوان مثال در ماه گذشته ستاد مبارزه با ارز و قاچاق کالا دستور بازرسي براي بررسي کالاهاي قاچاق داده بود که اين موضوع منجر به افزايش قيمت کاغذ شد، از سوي ديگر موجب شد که جنس در بازار کمتر شود، اما الان وضعيت به حالت عادي برگشته است. در ماه گذشته ۱۰ تا ۱۵ درصد گراني کاغذ داشتيم که علتش اين بود که چاپ تعدادي از کتاب‌هاي درسي به تاخير افتاده بود ولي اکنون کاغذهاي انبار و گمرک همه وارد کشور شده است و فکر مي‌کنم به زودي با کاهش و پس از آن ثبات نرخ روبرو شويم.»
شريفان در بخش ديگر صحبت‌هاي خود با بيان اينکه بخش عمده کاغذهاي وارداتي از شرق آسيا به ايران مي‌آيند، ادامه مي‌دهد: «بيشتر کاغذهاي داخلي از شرق آسيا يعني کشورهاي تايلند، اندونزي، کره، چين و هند به کشور وارد مي‌شوند که البته کيفيت اين کاغذها نسبت به کاغذهاي اروپايي و پرتغالي و هلندي پايين‌تر است، اما از سوي ديگر قيمت مناسب‌تري دارند. کيفيت پايين کاغذهاي هندي و چيني در درازمدت به دستگاه‌هاي چاپ آسيب مي‌رساند و اگرچه به صورت آني و کوتاه‌مدت اثرات آن مشخص نمي‌شود، اما دستگاه‌ها به مرور زمان ايراد پيدا مي‌کنند اما کيفيت کاغذهاي تايلندي و اندونزيايي خوب و مناسب است و کمترين صدمات و آسيب‌ها را به ماشين‌هاي چاپ وارد مي‌کنند.»
وي همچنين درباره اينکه چرا ايران بايد از اين کشورها کاغذ وارد کند، درحالي‌که برخي شرکت‌هاي خصوصي در تعامل با کشورهاي اروپايي، کاغذهاي درجه يک و مناسب براي کالاهاي خود وارد مي‌کنند، مي‌گويد: «تا چند سال قبل اغلب کاغذهاي مورد نياز کشور از کشورهاي اروپايي تامين مي‌شد، چون کاغذ اين کشورها از کيفيت و استانداردهاي بين‌المللي برخوردار بودند، اما اکنون به علت تحريم‌ها، نمي‌توان اين کارها را دنبال کرد، به دليل مراودات دولت و بدهي شرکت‌هاي نفتي کشورهاي آسيايي، ما بايد فقط از همين گزينه‌ها استفاده کنيم.»
مقواهايي با کيفيت متوسط
در حوزه مقوا نيز کمابيش، مشکلاتي که براي کاغذ وجود دارد، ديده مي‌شود. مشکلاتي کوچک و بزرگ که گاهي دست‌اندرکاران اين حوزه را درگير مي‌کند. رامين لاهيجي که طراح حوزه بسته‌بندي و يکي از کارشناسان کاغذ و مقوا است، در اين زمينه مي‌گويد: «کمبودهاي موجود در اين حوزه، به سال‌ها قبل بازمي‌گردد، در گذشته کيفيت مقواهايي که به کشور وارد مي‌شد بسيار خوب بودند اما الان اگرچه کيفيت ديگر مثل سابق نيست، خيلي هم بد نيست. اغلب مقواهايي که در بسته‌بندي به‌کار مي‌رود، مقواي پشت طوسي است که متداول هستند و اغلب از کره و چين مي‌آيند و به دليل ويژگي‌هايي که دارند، براي استفاده در بسته‌بندي استقامت زيادي ندارند، پوشش خوبي ندارد و چاپ خوبي هم روي آنها نمي‌شود انجام داد، از سوي ديگر لايه‌هاي زيرين آن نيز کيفيت مناسبي ندارد.»
وي ادامه مي‌دهد: «۱۸ سال قبل مقواي پشت طوسي ترکيه به ايران مي‌آمد که نسبت به نوع کره‌اي آن بهتر بود، الان ما چند نوع مقوا داريم که بيشتر آنها چيني و کره‌اي هستند و اجناس اروپايي کم شده است. در آن زمان، برخي از مقواهاي پشت سفيد براي بسته‌هاي لوکس استفاده مي‌شدند. اين مقواها کانادايي و اتريشي بودند که ورود آنها به کشور قطع شده است و در مقابل مقواهاي آسيايي مثل مقواي اندونزي به کشور آمد و حتي گاهي شاهد مقواهايي با کيفيت‌هاي پايين هستيم که حتي با بهترين دستگاه‌ها، کيفيت کار اصلا خوب نيست.»
او درباره وضعيت توليد مقوا در کشور، توضيح مي‌دهد: «در بحث توليد مقوا، مقواي پارس بيشتر فعال است و اقداماتي را در اين زمينه ايجاد کرده است، اما مساله اصلي اينجا است که عموماً کيفيت مواد اوليه خوب نيست و مقواهايي هم که در داخل توليد مي‌شود، براي کارتن‌سازي استفاده مي‌شود و نمي‌توان از آنها در بخش‌هاي ديگر و صنايع مختلف يا حتي صنعت نشر استفاده کرد و اين محدوديت‌ها نشان مي‌دهد که ايران نمي‌تواند در بخش توليد مقوا خيلي خوب و قوي باشد.»
کاهش واردات
به سراغ سيدامير حسيني، مدير سايت اطلاع‌رساني صنايع سلولزي ايران مي‌رويم، او با اشاره به وضعيتي که در ماه‌هاي اخير وجود داشته است، مي‌گويد: «در اين ماه‌ها، بعضي از گرماژهاي کاغذهاي چاپ و تحرير در بازار گران شده است که علت‌هاي متفاوتي را مي‌توان براي اين موضوع متصور شد. با وجود هياهوي بعضي از رسانه‌ها که ۴۰ درصد گران شدن قيمت کاغذ چاپ و تحرير را اعلام کرده بودند، اين کاغذ ظرف مدت دو ماه حداکثر ۱۲درصد افزايش قيمت داشته است که در چند روز گذشته به کمتر از ۶ درصد رسيده است. علت اصلي اين افزايش قيمت را فقط مي‌توان در يک فاکتور بررسي کرد و آن هم واردات کمتر از پارسال در شش ماهه اول سال گذشته بوده است.»
وي مي‌افزايد: «در شش ماه نخست سال گذشته ما ۱۴۰ هزار تومان کاغذ چاپ و بسته‌بندي وارد کرده‌ايم و اين در حالي است که امسال در شش ماهه اول سال فقط ۱۰۴ هزار تن واردات کاغذ چاپ و تحرير داشته‌ايم. با توجه به کمبود واردات ۳۶ هزار تني نسبت به سال گذشته اين مقدار کسر واردات خود را به شکل افزايش قيمت در بازار نشان مي‌دهد.»
حسيني با اشاره به اينکه چرا واردات کمتري داشته‌ايم، توضيح مي‌دهد: «تجار مي‌گويند به‌علت اينکه واحد‌هاي کاغذساز داخلي هر روز مي‌خواهند جلوي واردات را با افزايش تعرفه اين کاغذ بگيرند، ما مطمئن نيستيم که واردات اين کاغذها با چه نرخ سود بازرگاني محاسبه خواهد شد و از ضرر و زيان آن ترس داريم. برخي تجار هم بوروکراسي گمرک و معطل شدن بيش از حد کاغذ را در گمرکات علت اصلي گراني کاغذ مي‌دانند. اما هميشه مشخص بوده است که واحد‌هاي کاغذسازي داخلي توان توليد ۳۲۰ هزار تن نياز کشور را نداشته و تنها مقداري از نياز کشور را تامين مي‌کنند.»
او در بخش ديگر سخنان خود، يادآور مي‌شود: «در اين ميان يکي از اتفاقات بسيار خوبي که طي اين چند روز در صنعت کاغذسازي کشور افتاده است، اين است که آقاي دکتر روغني مديرعامل سابق چوب و کاغذ مازندران به هيئت مديره کاغذ پارس اضافه شده‌اند و با اين تغيير مديريتي در کاغذ پارس بايد شاهد افزايش کاغذ چاپ و تحرير داخلي باشيم؛ چون کاغذ پارس محدوديت مواد اوليه نداشته و توان توليد کاغذ چاپ و تحرير را تا ۱۰۰ هزار تن در سال را دارد.»
ساره گودرزي
