فقط تحریم‌ها نیستند که مانع صادرات محصولات ایرانی می‌شوند. تکرار برگشت محصولات کشاورزی ایران از گمرک کشورهای خریدار، نشان میدهد که اگر آن کشورها به جای تحریم، تکریم کالاهای ایرانی را معمول دارند، باز هم این کالاها برگشت داده می‌شوند. زیرا باقیمانده سموم دفع آفات و فلزات سنگین در محصولات کشاورزی، چیزی نیست که خریداران چشم خود را بر آن ببندند. قرار نیست آنها پول بدهند و بیماری بخرند. حتی اگر ارزان بخرند و طمع ورزند، باز هم نهادهای نظارتی مانع می‌شوند.
به گفته محسن عصار مشاور حوزه سلامت محصولات کشاورزی سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی و سازمان غذا و دارو، بارها «محصولات کشاورزی ایران از کشورهای هدف صادراتی» برگشت داده می‌شوند.
اما این محصولات که برمی‌گردند، چه سرنوشتی پیدا می‌کنند؟ توجه داشته باشیم که کالاهای صادراتی از هر جهت مرغوب‌تر و برتر از کالاهایی است که در بازار داخل عرضه می‌شوند.
حالا جای این پرسش باقی است که در بازار داخلی، این محصولات حاوی سموم کشاورزی پشت کدام دروازه متوقف می‌شوند، کی آنها را برگشت می‌زند و چه نهادی پاسخگوی سمومی است که به راحتی به خورد مردم داده می‌شود؟
راستی کدام دشمن چنین کاری با مردم کرده است؟ کدام بمباران شیمیایی به این گستردگی و بدون مقابله، از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشور را هدف قرار میدهد؟ قربانیان بی‌گناه این جنایت، از کی باید شکایت کنند و به کجا؟! صحبت از باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی است که هر روز شبکه مویرگی توزیع آن را سر سفره مردم می‌رساند.
نیم قرن تأخیر
آیین‌نامه اجرایی قانون حفظ نباتات مبنی بر نمونه‌برداری و ممانعت از عرضه محصولات دارای سموم در کشور، پیش از انقلاب و در سال 1346 مطرح و تصویب شده است، اما اجرای این آیین‌نامه تا به امروز به درستی انجام نگرفته است. یعنی بیش از نیم قرن تأخیر!
محسن عصار مشاور حوزه سلامت محصولات کشاورزی سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی با بیان این نکته یادآور می‌شود: «سال 1388 نخستین بحث جدی درباره باقیمانده سموم و فلزات سنگین در محصولات کشاورزی مطرح شد، اما در همان سال به‌دست فراموشی سپرده شد.» وی هیچ توضیحی نمی‌دهد که چرا یکباره به دست فراموشی سپرده شد و سال 88 چه اولویت‌های دیگری برای دولت و ارگان‌های نظارتی، این اقدام ضروری را به فراموشخانه راند و چرا هیچ صدایی از نمایندگان مجلس و اتحادیه‌ها و تشکل‌های صنفی در نیامد؟
به گفته مشاور رییس سازمان حفظ نباتات در حوزه سلامت «سپس در نیمه دوم سال 1393 -توجه کنید، 5 سال بعد- با ادامه گزارشات درباره وجود آلاینده در محصولات کشاورزی، سازمان حفظ نباتات بر حسب وظیفه برنامه پایش محصولات کشاورزی را با نام دستورالعمل پایش باقیمانده سموم آفت‌کش، نیترات، سرب و کادمیوم در محصولات کشاورزی و با همکاری 10 مرکز دانشگاهی در سطح کشور انجام داد و نتایج حاصله را به دستگاه‌های ذی‌ربط منعکس کرد تا برای تدوین برنامه مشترک ارتقای سلامت و کاهش میزان آلاینده‌ها در محصولات پایش شده مورد استفاده قرار گیرد.»
لابد فکر می‌کنید که این بار دیگر همه عزم خود را برای «طرح ارتقای سلامت محصولات کشاورزی» جزم کردند. اما داستان به روال دیگری ادامه یافت. سخنان عصار را دنبال کنیم:
«اجرای این طرح قرار بود از مهرماه سال 1394 آغاز شود، اما به دلیل عدم تأمین اعتبار به سرانجام نرسید.»
سلامت جامعه، لنگ 33 میلیارد تومان!
فکر می‌کنید کل هزینه این طرح که تأخیر در اجرای آن موجب انواع بیماری‌های مادرزادی و بیماری‌های صعب‌العلاج و حتی سرطان شهروندان می‌شود ـ چقدر است؟
به گفته عصار، اجرای طرح پایلوت برای محصول گوجه فرنگی به هشت میلیارد تومان و طرح کلی به حدود 32 تا 33 میلیارد تومان اعتبار نیاز داشت.
اگر نگاهی به روزنامه‌ها بیاندازید، می‌بینید که در همان سال چندین اختلاس کلان صورت گرفته که بعضی از آنها چند برابر مبلغ این اعتبار بوده است! به غیر از اختلاس‌ها، بسیار کسان مبالغ چندهزار میلیارد تومانی از بانک‌ها گرفته‌اند و پس نداده‌اند. به گفته احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، تنها 108 نفر مبلغ 110 هزار میلیارد تومان بدهی و معوقات بانکی دارند.
به هرحال سال 95 وزارت جهاد کشاورزی بار دیگر در چارچوب تفاهم‌نامه‌ای که با وزارت بهداشت، درمان و آموزشی پزشکی امضا کرده بود، بسته کاملی برای ارتقای سلامت 15 محصول پرمصرف کشاورزی طراحی و ارایه کرد. از جمله سیب‌زمینی، پیاز، کاهو، سبزی، هویج، هندوانه و خربزه برای اندازه‌گیری نیترات و 10 محصول سیب، گوجه، خیار، کاهو، سبزی، پرتقال، نارنگی، و انگور برای سموم دفع آفات.
قانون بدون ضمانت اجرایی
سال 96 هم گذشت و اقدام ملموسی در زمینه اجرای طرح ارتقای سلامت محصولات کشاورزی صورت نگرفت.
تا این که در اول مهر 1397 اعلام شد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای تضمین سلامت محصولات کشاورزی مجازات‌هایی را تعیین کرده‌اند. ماده 9 لایحه حفاظت از خاک با هدف حفظ و پایداری حاصل‌خیزی انواع خاک و بهینه‌سازی تولید و مصرف انواع کود، آفت‌کش‌ها، سم و بهبود دهنده‌های رشد گیاه، تکالیفی برای سازمان ملی استاندارد، وزارت بهداشت، سازمان حفاظت محیط‌زیست و غیره تعیین کرد و در تبصره ذیل این ماده تأکید شد که عدم رعایت دستورالعمل‌ها و مقررات این ماده، جرم محسوب می‌شود.
باید از این نمایندگان محترم پرسید آیا زیرساخت‌های لازم برای اجرای چنین قانونی ایجاد شده است؟
باید بپرسیم الآن که سال 98 است، چند مورد از این تخلفات ثبت شده و کدام مسئول به خاطر عدم رعایت دستورالعمل و مقررات این ماده «به جبران خسارت و پرداخت جزای نقدی و جمع‌آوری محصولات با هزینه خود» محکوم شده‌اند؟
مشکل این است که در این قانون شیپور از سرگشاد آن نواخته شده است. چرا که به جای جلوگیری از استفاده از سم به مقدار غیرمجاز و نظارت بر رعایت دوره کارنس و کنترل محصول در مزرعه، می‌خواهند با نمونه‌برداری در بازار، محصول آلوده را شناسایی کنند. در حالی‌که روشن نیست این محصول از کدام مزرعه آمده و مابقی محصول آن مزرعه به چه شهرهای دیگری ارسال شده است.
محمدکاظم‌زاده مدیر نظارت بر مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی معاونت غذا و دارو در همدان در این ارتباط گفت: «مزارع کشورهای پیشرفته مانند کارخانه‌های آنها دارای شناسنامه هستند، تا اگر محصولی تولید شد که براساس استانداردهای موجود نباشد، مشخص شود متعلق به کدام مزرعه و کدام کشاورز است.»
سفر سم، از مزرعه تا سفره
بسیار شنیده می‌شود که غذاهای گیاهی را جایگزین مواد گوشتی کنید و از خواص آنتی‌اکسیدان‌ها در غذاهای گیاهی بی‌نصیب نمانید. اینها همه صحیح است، اما در صورتی که خود گیاه سالم باشد. گیاهانی که گاه با فاضلاب آبیاری می‌شوند یا سرشار از کود شیمیایی و سموم گوناگون‌اند، خود بیماری‌زا و بلای جان انسان‌ها هستند.
اغلب کشاورزان سموم کشاورزی را به درستی استفاده نمی‌کنند و معمولاً فروشندگان سموم، میزان بیشتری را به آنها توصیه می‌کنند. بگذریم که در مواردی سموم غیراستاندارد و مشکل‌زا در بازار عرضه می‌شود. «تنها در استان کرمان در یک سال 30 فروشگاه، عرضه سموم غیرمجاز پلمپ شده است.»
بعد از مصرف سموم هم اغلب به خاطر زودتر فروختن و به درآمد رسیدن، بدون رعایت دوره کارنس، محصولات را روانه بازار می‌کنند، مثلاً خیار را امروز سم می‌زنند و فردا یا پس فردا می‌چینند در حالی که باید چندین روز دوره کارنس را رعایت کنند تا میزان سم، به حد بی‌خطر برسد. از آن‌جا که با صبر کردن، خیارها بزرگ‌تر و ارزان‌تر می‌شوند، ان‌ها را می‌چینند و گاه با همان سمی که رویشان نشسته، روانه دبه‌های خیارشور می‌شوند.
مشکل دیگر در این ارتباط، کمبود آزمایشگاه و لوزام آزمایشگاهی برای پایش سموم در موادغذایی در کشور است.
سازمان استاندارد آمادگی بررسی موادغذایی فله را ندارد و بعد از بسته‌بندی، آنها را برای کنترل و تایید سلامت، تحویل می‌گیرد.
به فرض که همه این مشکلات برطرف شود. اراده‌ای جدی برای امحای محصولات کشاورزی حاوی سموم و فلزات سنگین وجود ندارد و اغلب ترجیح می‌دهند، رودرروی کشاورز قرار نگیرند.
مسأله این است که به قول یکی از کارشناسان در کشورهای پیشرفته، معمول نیست که محصول را پس از توزیع در خرده‌فروشی‌ها کنترل کنند. باید اساساً در مرحله تولید و در مزرعه نظارت اعمال شود.
آلودگی مضاعف
مشکل آلودگی مواد کشاورزی و غذایی به سموم باقیمانده در این محصولات محدود نمی‌شود. چه بسا در مراحل انبارداری و توزیع به انگیزه‌های مختلف محصولات کشاورزی آلوده‌تر می‌شوند.
به گفته کارشناسان گاهی بعد از انجام آزمایشات و تایید سلامت مواد غذایی، هنگام انتقال محصول، دلالان از انواع قارچ‌کش‌‌ها در راه رسیدن محصول به دست مصرف کننده و دور از چشم کشاورز، استفاده می‌کنند.
علاوه بر این آلودگی حین بسته‌بندی نیز جای خود دارد. بعضی آلودگی‌ها مربوط به بسته‌بندی محصول است که شاید در مرحله چاپ هم اتفاق بیفتد. انتخاب مرکب و مقوا یا مواد نامناسب برای بسته‌بندی محصول کشاورزی، می‌تواند مستقیماً آلودگی را به ماده غذایی درون بسته منتقل کند یا موجب فساد آن شود.
با این نگرانی‌ها جا دارد بگوییم، غذای سالم سیری چند؟ و بار دیگر از مسئولان دولتی و تشکل‌های صنفی بخواهیم به فکر ایمنی غذای باشند و مسئولیت خود را در این زمینه انجام دهند و نهادهای مدنی فعال در حوزه سلامت نیز به طریق مقتضی امنیت و ایمنی غذا را برای شهروندان مطالبه کنند.
محصولات ارگانیک، شوخی نکنید!
با توجه به آنچه در بالا گفته شد، ادعای برخی مسئولان جهاد کشاورزی مبنی بر خودکفایی در تولید محصولات ارگانیک، بیشتر به شوخی شبیه است. دبیر انجمن ارگانیک ایران در این باره می‌گوید:
«در ایران سبزی و صیفی ارگانیک وجود ندارد که حالا ما سر قیمت زیادش چانه بزنیم.» وی در ادامه با بیان این که فروش مرغ و تخم و مرغ ارگانیک هم یک دروغ بزرگ است گفت: «در ایران غذای ارگانیک مرغ وجود ندارد که بخواهیم مرغ و تخم مرغ ارگانیک تولید کنیم.»
امنیت غذایی بنا بر تعریف سازمان ملل، دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم می‌باشد و سه عنصر مهم آن؛ موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا می‌باشند.
ایمنی غذایی یعنی اطمینان از اینکه غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند بطور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی یا شیمیایی باشد. بررسی‌های علمی نشان میدهد که در دهه‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت کشها، آنتی‌بیوتیکها و هورمون‌ها در تولید مواد غذایی در کشورهای در حال پیشرفت، اثرات سوء و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها بوجود آمده‌است. این آلودگی‌ها و بیماری شامل بروز انواع ناهنجاری‌های مادرزادی و سرطانها به ویژه در کودکان می‌باشد. براساس آمار، میزان وقوع مسمومیتهای ناشی از آلودگی غذا در کشورهای در حال پیشرفت ۱۳٪ بیشتر از کشورهای صنعتی است.
بابت موادسمی که استفاده می کنیم خیلی از محصولات درمرحله صادرات برگشت می‌خورند
دکتر ظریفی نیا، کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول:
اگر تمام کاهوئی راکه دربازارهست بررسی کنیم وکدوها حتی، ممکن است روزقبل ازبرداشت هم سم پاشی شده باشندکه این یک فاجعه است بابت موادسمی که استفاده می کنیم خیلی از محصولات درمرحله صادرات برگشت می خورند.درکشورعراق فقربیداد می کند ولی سیب زمینی مارا استفاده نمی کنند و محموله را پس می فرستند به دلیل اینکه نیتراتشان بالاست.
بعدازاینکه ازسموم استفاده کردیم دستورالعملی هست که ماچندروز بعد می توانیم برداشت کنیم .وقتی گیاه اسفناج راامروز سم پاشی کردید علیرغم اینکه هیچ سمی راجذب نمی کند ۳۵روز بعداز سم پاشی اجازه برداشت داریم .قارچ کش هاوحشره کش هاراکه استفاده کنیم حداقل ۲۰روزبعدبایدبرداشت کنیم .اگر تمام کاهوئی راکه دربازارهست بررسی کنیم وکدوها حتی ممکن است روزقبل ازبرداشت هم سم پاشی شده باشندکه این یک فاجعه است وخیلی ازبیماریهایی که شایع هستند ناشی ازهمین کارهاهستند.
برای سموم، دوزی معرفی شده. یعنی میزان سمی که می تواندواردبدن من وشمابشودبراساس وزنمان است.مثلا اگروزن یک نفر۵۰کیلوگرم هست درعرض یک هفته یک میلی گرم اگرسم واردبدنش شودمشکلی پیش نمی آیدیک میلیونیوم گرم اگرسم واردبدن یک انسان ۵۰کیلوئی بشود درطول یک هفته مشکلی پیش نمی آیدوصدمه ای وارد نمی شود.امااگرمواد غذایی رامدام سمپاشی بکنیم وبیاریم سرسفره استفاده کنیم مطمئنا روزی ۱۰میلی گرم سم وارد بدن انسان می شود.برای انسانی که ضعیفتراست سریع عکس العمل منفی نشان میدهد.وانسانی که قوی تراست کمی دیرتر.»
گفتنی است که: به طور متوسط هر فرد ایرانی در سال 700 كیلوگرم غذا مصرف می كند.
به نقل از پایگاه خبری بیدار دز