گذرگاه پُر پیچ‌وخم واردات مواد مصرفی و ماشین‌آلات

مشکلات اصلی و عمومی در زمینه تجارت ایران با کشورهای دیگر، این دو مورد را شامل می‌شود:

۱- تحریم‌های مختلف به‌ویژه تحریم بانکی که ارسال ارز را به طور مستقیم از ایران برای طرف‌های خارجی، از سیستم بانکی ناممکن ساخته است.

۲- تغییر پیاپی مقررات و قوانین که شرایط را برای وارد کننده و صادر کننده دشوار می‌سازد.

صف طولانی ثبت سفارش در سامانه و تخصیص ارز و تخصیص کالا، همه بازرگانان را گرفتار کرده و چرخه معمول تجارت را متوقف می‌سازد.

مورد اول یعنی مشکل انتقال ارز به واسطه تحریم بانکی، علی‌رغم دشواری کار و ریسک ترانسفر مالی و تحمیل هزینه، تا حدی قابل‌درک است. اما مورد دوم، یعنی مشکلات ناشی از مقررات دست‌و‌پاگیر و تغییر قوانین می‌توانست با مدیریت بهتر، مرتفع شود. تحمیل تاخیرهای ناشی از این گردش کار بروکراتیک، واقعاً آزاردهنده و دلسرد کننده است.

ثبت سفارش که در بسیاری از کشورها ظرف چند دقیقه صورت می‌گیرد. در کشور ما به خاطر سامانه‌های گوناگون به مسیری پرچالش تبدیل شده است.

طراحی سیستم ثبت سفارش به صورتی است که جایی برای توضیح بعضی مطالب ندارد و در مواردی هیچ یک از گزینه‌های آن مناسب کار شما نیست و نمی‌توانی توضیح . درحالی‌که در روش مراجعه به اداره، می‌توانستی با توضیح بعضی شرایط به مسئول مربوطه راه حل مناسب را پیدا کنی.

به نظر می‌رسد مسئولان مربوطه به عمد این مشکل را پیش پای وارد کنندگان می‌گذارند تا کارها طول بکشد. چون منابع ارزی محدود است و نمی‌توانند همه متقاضیان را پاسخگو باشند مثل بعضی وقت‌ها که ترافیک سنگینی در معابر عمومی ایجاد می‌شود و پلیس راهنمایی، راه اصلی را می‌بندد و رانندگان را به مسیرهای طولانی پیچ در پیچ هدایت می‌کند که با صرف زمان بیشتر دوباره به آن راه اصلی می‌رسند.

جالب است حتی کسانی که نمی‌خواهند ارز از ایران خارج کنند، به هر صورت منابع ارزی در خارج از کشور دارند و می‌خواهند کالایی را با ارز خود خریداری و وارد کنند می‌بایست همان مسیر ثبت سفارش و انتظار چند ماهه برای تخصیص ارز را طی کنند، تنها وقتی نوبت به آنها رسید، می‌توانند اظهار کنند که ارز موردنیاز را خودمان تامین می‌کنیم.

گرچه هرگونه حساب خارج از کشور که مظنون به روابط با ایران باشد، باید آماده ریسک هم باشد. با این حال، خود وزارت صمت و گمرک هم برای چنین کسانی مانع‌تراشی می‌کنند.

فارغ از مشکلات انتقال ارز و دسترسی نداشتن به سیستم بانکی در معاملات بین‌المللی، کالاهای وارداتی به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ کالاهای مجاز و کالاهای ممنوع.

اگر بخواهیم از کالاهای صنعت چاپ صحبت کنیم، بعضی کالا ها مثل مرکب و وارنیش و الکل و اغلب مواد مصرفی معمولی کالاهای مجاز هستند، البته فروش و ارسال مستقیم آنها به ایران معمولاً میسر نیست و تنها معدودی شرکت‌های اروپایی پیدا می‌شوند که مستقیماً کالایی را به مقصد ایران بفرستند.

از سوی دیگر بعضی از نرم‌افزارها، بردها و قطعات الکترونیک ممکن است با تحریم مواجه شوند.

جالب است که برخی کمپانی‌های شناخته شده صنعت چاپ که صدها و هزاران یونیت از برند آنها در چاپخانه‌های ایران در حال کار است نیز به طور کلی معامله با ایران را از ترس تحریم‌های آمریکا، قطع کرده‌اند‌.

دور زدن تحریم‌ها واژه مصطلح در فرهنگ تجارت ایران است.  اما این دور زدن، کلی هزینه روی دست خریدار ایرانی می‌گذرد و کلی تاخیر. اما این تمام ماجرا نیست. چه‌بسا سرمایه خریدار ایرانی به خاطر بازشدن پای واسطه در کشور ثالث، در معرض ریسک قرار گیرد.

دور زدن تحریم‌ها اگر هیچ ریسکی هم نداشته باشد، به خاطر دست‌به‌دست شدن و تغییر اسناد در کشور ثالث (مثل ترکیه یا دبی) مسیر اضافی طی می‌کنند، با تاخیر به ایران می‌رسند و خریدار ایرانی باید ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه اضافی بابت این چرخه متحمل شود.

این مقررات چنان به تولید کشور ضربه می‌زند که سال‌ها نمی‌توان آن را جبران کرد. همه صنایع و کسب‌وکارها از جمله چاپ و بسته‌بندی از این مقررات غیر ضروری آسیب می‌بینند و راه برای قاچاق کالا هموار می‌شود.

واردات از چین به‌ظاهر بلا اشکال است. اما توجه داشته باشید که همان مشکلات عمومی یعنی سامانه ثبت سفارش و تخصیص ارز به جای خود باقی است.

مشکل دیگر در ارتباط با چین، فاصله نسبتاً دور آن کشور است. انتقال کالا با هواپیما که بسیار گران است. با کشتی هم حداقل یک ماه و گاه چند ماه طول می‌کشد و در مواردی هم با تغییر قیمت بسیار بالایی مواجه می‌شود.

به‌هرحال به خاطر تحریم‌ها خیلی از ماشین‌ها و قطعات حساس دستگاه‌ها از چین خریداری می‌شوند اما این قطعات خاص، کارایی و دقت کافی ندارند و در عمل صاحبان صنایع را با مشکل مواجه می‌سازند و اینجا نمایندگی مستقر و فعال ندارند که پاسخگو باشند.

گفتیم که بعضی کمپانی‌های بزرگ و نامدار سازنده ماشین‌آلات چاپ مثل هایدلبرگ، کونیگ ‌اند بائر و بوبست از بیم تحریم‌های آمریکا، تمایلی به معامله با ایران ندارند. اما این تنها مانع بر سر راه ورود ماشین‌های چاپ نو به کشور نیست. دو عامل دیگر را نیز می‌توان برشمرد:

اول، قیمت گران ماشین‌های نو با توجه به کاهش شدید قدرت خرید پول ملی ما در برابر ارزهای خارجی.

دوم اتوماسیون و ساختار شبکه‌ای ماشین‌های جدید چاپ و پس از چاپ که راه‌اندازی آنها نیازمند فعال‌سازی با کد اختصاصی از طریق کارخانه سازنده است و به محض دیدن آی پی ایران ارتباط آن ماشین را با شبکه قطع می‌کنند و ماشین نمی‌تواند کار کند. همچنین نصب و به روز رسانی نرم‌افزارهای و نیز عیب یابی و رفع اشکال آنها از طریق اتصال به شبکه پشتیبانی آن شرکت را انجام می‌گیرد. حتی از دست نمایندگی‌های شرکت‌های اروپایی در این مورد کاری برنمی‌آید.

با توجه به مطالب بالا، سال‌هاست که به جز مواردی انگشت‌شمار، ماشین چاپ افست نو وارد کشور نشده است. جالب است که با توجه به سقوط ارزش پول ملی، خرید ماشین‌های دست دوم نسبتاً روبه‌راه، هم برای بسیاری از چاپخانه‌داران میسر نیست. زیرا ماشین‌های دست‌دوم سالم هم، قیمت بالایی دارند.

دو مشکل عمومی که در آغاز به آن‌ها اشاره شد، در هر حال پابرجا هستند. پرداخت مبلغ ماشین دست‌دوم هم به خاطر نوسان نرخ ارز، گاهی با مشکل جدی مواجه می‌شود. خریداری که ۲۰ درصد مبلغ ماشین را پرداخت کرده، یکباره با افزایش نرخ ارز در موعد دوم، از تأمین ارز موردنیاز، عاجز می‌ماند چراکه نمی‌تواند پانصد، ششصد هزاریورو تأمین کند. به این ترتیب پول آن‌ها از بین می‌رود.

این روندها موجب روی آوردن چاپخانه‌داران ایرانی به ماشین‌های کهن‌تر و ارزان‌تر می‌شود. که متأسفانه در مواردی به اعمالی خلاف، مثل تغییر پلاک ماشین و اقدامات مشابه، همراه می‌شود. دولت هم کم‌وبیش از این مسائل آگاه است.

با توجه به شعارهایی که هر روز از زبان مقامات گفته می‌شود، شاید گمان رود که صادرات کالاها و محصولات چاپی، سخت از سوی دولت حمایت می‌شود، اما واقعیت این است که ما بازار صادراتی خوبی هم نداریم. در خانواده چاپ اغلب مشتریان از کشورهایی مثل عراق، افغانستان و ترکمنستان هستند که آن‌ها هم از طریق واسطه مراجعه می‌کنند و مثل مشتری داخلی، ریالی هزینه‌ها را می‌پردازند و درآمد ارزی نصیب چاپخانه‌دار نمی‌شود. در واقع چاپخانه‌داران مثل کشاورزانی که میوه و محصول خوب تولید می‌کنند و ارزان به واسطه‌ها می‌فروشند، هرچند در بازار با قیمتی بالا به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.

حتی اگر بعضی صادرکنندگان سفارشی در عراق بگیرند، نمی‌توانند با رقیب ترکیه‌‌ای رقابت کنند. چون باید زنجیره تأمین کامل باشد و استانداردهایی رعایت شود. چاپخانه‌دار ترکیه، مقوا را از اروپا بدون تعرفه گمرکی وارد می‌کند، با سرعت چاپ می‌کند و خیلی زود به دست مشتری در عراق می‌رساند. کاری که رقیب ترکیه‌ای در روز انجام می‌دهد، چاپخانه ایرانی شاید در ۱۲۰ روز هم نتواند. بنابراین مشتری عراقی هم می‌بیند که معامله با ترکیه بسیار راحت‌تر است.

چاپخانه‌دار ایرانی در این رقابت وارد می‌شود، می‌بیند که قیمت تمام‌شده او از رقیب ترکیه‌ای، بالاتر تمام می‌شود چون مواد اولیه را ۱۲ -۱۰ درصد گران‌تر می‌خرد، سرانجام از این رقابت خسته می‌شود.

با توجه به درخواست‌های مکرر بعضی از دوستان و چاپخانه‌داران، شرکت راهینو برای دپوی مقادیر کافی از اقلام مصرفی ضروری و نیز تأمین قطعات ماشین‌آلات اروپایی برای چاپخانه‌ها در تهران، تمهیداتی اندیشیده است. به ویژه اقلامی مانند مرکب، وارنیش و چسب و غیره را در انبار فراهم خواهیم آورد.

خبر خوب برای چاپخانه‌ها این است که راهینو قطعات ارجیتال دستگاه‌های بوبست Bobset و مان رولند MAN Roland را در اسرع وقت و با قیمت مناسب تأمین می‌کند.