اينکه گلداني که در آپارتمان خود نگهداري مي‌کنيد از راه دور به شما اطلاع دهد تشنه است و به آب احتياج دارد و شما به دستگاهي دستور دهيد مقداري آب به آن دهد و دستگاهي هم غذاي شما را از يخچال بيرون آورده و گرم کند، حالا ديگر مثل دستور دادن به تلويزيون که برنامه دلخواهي را براي شما ضبط کند چندان هيجان‌آور نيست. به سرعت به‌طرف اين حد از ديجيتالي و اينترنتي شدن در زندگي خود جلو مي‌رويم. فاز تازه اين فناوري‌ها، برقراري ارتباط اينترنتي بين اشياء است. منتظر روزي باشيد که ماشين چاپ خودش به ليفتراک دستور آوردن کاغذ بدهد، دستگاه صحافي از ماشين‌چاپ بپرسد خودش را براي چه ساعتي و با چه مشخصاتي آماده کند، و… خيلي دور نيست، همان‌قدر که فاصله ليتوگرافي و چاپخانه کم شد، به صفر رساندن فاصله آنها نيز واقعا دور نيست.
اريک فيسچر، متخصص باتجربه آمريکايي در زمينه دانش و فناوري، به تحليل قابليت جديد يعني اينترنت اشياء
«Internet Of Things»پرداخته که نتايج آن توسط مرکز تحقيقات کنگره آمريکا منتشر شده است. وي در توضيح اينترنت اشياء (IoT) به شبکه‌‌اي از اشياء اشاره مي‌کند که مي‌توانند (با کمک کامپيوتر و از طريق ارتباط اينترنتي) با ساير اشياء ارتباط برقرار کنند. “اشياء” مي‌تواند شامل هر “چيزي” باشد که قابليت جمع آوري داده‌‌ها، کنترل شدن و يا ارتباط از راه دور را داشته باشد. به عنوان نمونه خودروها، اسباب و وسايل مختلف خانگي، ابزارآلات‌پزشکي، شبکه‌هاي‌الکتريکي، ابزارآلات‌مختلف صنعتي و ساختماني و … مثال‌‌هايي از اين “اشياء” هستند. به عبارت ديگر، “اينترنت اشياء” در برگيرنده تعداد زيادي از اشياء به هم وابسته است. در حقيقت، اين پديده به عنوان مرحله اصلي در سير تکامل فضاي مجازي شناخته شده است. در ادامه بخشي از اين گزارش که چگونگي عملکرد و تاثير اين فناوري جديد را توضيح مي‌دهد، آمده است: دو ويژگي اصلي مي‌تواند “اشياء” مختلف را به عنوان بخشي از “اينترنت اشياء” قرار دهد. مشخصه هويتي و ارتباط اينترنتي. هر کدام از اين اشياء هوشمند، يک آدرس پروتکل اينترنتي (IP) مختص به خود را خواهند داشت تا ابزاري که به ارسال يا دريافت اطلاعات مي‌‌پردازد، قابل تشخيص شود. اين اشياء هوشمند، قادر خواهند بود سيستم‌هايي را تشکيل دهند که توانايي ارتباط با يکديگر را داشته باشند. چنين سيستم‌هايي توانايي‌هاي بالقوة زيادي در ايجاد تغييرات اساسي در خانه‌‌ها، محل‌‌هاي اجتماع، شرکت‌ها و حتي شهرها و بخشهاي مختلف اقتصادي در سطوح داخلي و بين‌المللي براي هر کشور دارند. اگرچه، تمامي جزييات در مورد اثرات طبيعي و پيش‌بيني شده در مورد “اينترنت اشياء”، با عدم قطعيت همراه است، اما تحليل‌‌گران اقتصادي، پيش‌بيني کرده‌اند که اين فناوري، سهم قابل توجهي را در رشد اقتصادي دهه آينده خواهد داشت. بخش‌هايي که در آينده، خواه‌‌ناخواه متاثر از اين فناوري خواهند بود، عبارت‌اند از: کشاورزي، انرژي، مديريت دولتي، بهداشت و درمان، توليد و صنعت و حمل و نقل. اين فناوري، در ابرساختارهاي بزرگ‌تري نيز مي‌تواند مورد بهرهبرداري قرار گيرد، به طور خاص در “شهرهاي هوشمند” که در آن پيشرفت‌‌هاي شتاباني در زمينه‌‌هايي همچون حمل و نقل و ساير خدمات شهري هويدا خواهد بود.
اينترنت اشيا در خدمت کاربردهاي نظامي
عرصه نظامي يکي ديگر از عرصه‌هايي است که اينترنت اشيا بر آن تاثير فراواني خواهد داشت. با وجود آن که اين فناوري در حال حاضر به صورت کامل محقق نشده و در آستانه ظهور قرار دارد، تحقيقات گسترده‌اي در زمينه کاربردهاي نظامي آن صورت گرفته است. واقعيت آن است که تحقيقاتي از اين دست همواره بيش از هر‌جاي ديگر در عرصه نظامي پيگيري شده است. درست مانند خود اينترنت که ابتدا پيشرفت و ابداعي نظامي بود و سپس با تجاري شدن بازارهاي ديگر عرضه شد. در گزارشي از مرکز مطالعات استراتژيک و بين‌الملل تحت عنوان «استفاده از اينترنت اشياء به عنوان اهرمي براي افزايش بهرهوري و اثربخشي نيروهاي نظامي» به کاربردهاي نظامي اين فناوري و چگونگي بهرهبرداري بهتر از آن در اين راستا، اشاره شده است. اين مرکز که در واشنگتن مستقر است، طبق تعريف خود، در طول ۵۰ سال گذشته بر ارائه راه‌حل براي مسايل مهم سياسي جهان تمرکز داشته است. در حال حاضر دانش پژوهان اين مرکز به ارائه ديدگاه‌‌هاي استراتژيک خود به منظور کمک و حمايت فکري از تصميم‌گيران و تصميم‌سازان اصلي کشور، مي‌پردازند. در اين گزارش نشان داده شده که در چندين دهه گذشته، وزارت دفاع آمريکا ، نقش اساسي را در پيشبرد فناوريهاي مبتني بر سنسورها، شبکههاي کامپيوتري و تکنولوژيهاي ارتباطي بر عهده داشته است و از اين ميان، تکنولوژيهاي ارتباطي، پايه اساسي فناوري “اينترنت اشياء” را شکل داده‌اند. «در اواخر دهه ۱۹۹۰، وزارت دفاع آمريکا، يک ميدان نبرد «شبکه‌مرکز» را تشريح کرد تا به کمک آن اشتراک‌گذاري اطلاعات و همکاري را بهبود ببخشد. اين ميدان به سه حوزه فيزيکي، اطلاعاتي و شناختي تقسيم مي‌شد و در واقع، تعريف کردن اين ميدان، نيرومحرکه دگرگوني‌هاي اخير در حوزههاي نظامي و دفاعي و در نهايت پذيرش و به کارگيري فناوريهاي مبتني بر “اينترنت اشياء” شده است. اکنون، ارتش آمريکا به دنبال تجهيز نيروهاي نظامي و نيروهاي کار خود با تلفن‌‌هاي هوشمند تجاري است و اگرچه وزارت دفاع آمريکا همچنان خلاقيت و نوآوري را در تکنولوژيهاي مختلفي همچون سنسورهاي پيشرفته و سيستمهاي کنترلي به پيش مي‌‌برد، به نظر مي‌‌آيد که در موضوع استفاده از فناوري‌‌هايي همچون “اينترنت اشياء” براي فعاليت‌‌هاي عادي و روزمره، به منظور افزايش بهرهوري، اثربخشي و صرفه‌‌جويي در مصرف؛ اندکي عقب مانده است.» برخي از فناوريهاي مرتبط با حوزه فناوري اينترنت اشياء در حوزههاي غيررزمي نيز مورد استفاده قرار گرفته‌اند که موجب افزايش بهرهوري و اثربخشي فرايندهاي زيربنايي شده است. به عنوان نمونه، از اين فناوري براي تمرين‌‌ها و شبيه‌‌سازهاي نظامي استفاده شده است تا با کمک سنسورها و دريافت کننده‌‌هاي مختلف، شرايط واقعي صحنه نبرد به درستي شبيه‌سازي شود. وزارت دفاع، همچنين، بر موضوعاتي همچون فناوريهاي موبايلي سرمايه‌گذاري کرده است. عليرغم وجود چالش‌‌هايي در پذيرش و بهرهبرداري فراگير از فناوري “اينترنت اشياء”، پتانسيل بسيار زيادي پيش روي اين فناوري وجود دارد تا تحولي نو در ادوات نظامي مدرن ايجاد کنند تا با کاهش هزينهها و افزايش اثربخشي، نيروهاي نظامي را کارآمدتر و مقاوم‌تر در برابر تهديدهاي مختلف قرار دهد. اگرچه استفاده گسترده‌تر از اين فناوري در سطوح مختلف نيروهاي نظامي زمان‌بر خواهد بود، اما هماکنون نيز ميتوان با کاربري‌‌هاي در دسترس‌‌تر و دقيق، منجر به کاهش هزينهها و افزايش بهرهوري شد.
اينترنت اشيا و چالش حريم خصوصي
موضوع امنيت و حريم خصوصي، به عنوان يک مشکل اساسي بر سر راه “اينترنت اشياء” به شمار مي‌رود. به عنوان نمونه، احتمال حمله اينترنتي به اطلاعات شخصي افراد و هک کردن آن، يکي از اين چالش‌ها است. نکته‌اي که در اين زمينه جالب به‌نظر مي‌رسد، توجه کنگره آمريکا به مباحث حقوقي و مقررات در رابطه با اين فناوري جديد، آن هم در زماني که استفاده از آن هنوز فراگير نشده است. به نظر مي‌رسد مشکلات و اخبار مربوط به جاسوسي و ورود به حريم خصوصي کاربران در شبکههاي اجتماعي، موتورهاي جستجو و… موجب آن شده تا کنگره گام‌هاي نخستين خود در رابطه با اين فناوري جديد را مطمئن‌تر بردارد. به عنوان نمونه در گزارش مرکز تحقيقات کنگره آمريکا، به صدور برخي قطعنامه‌‌ها توسط کنگره در اين خصوص اشاره شده است:
– استراتژي دولت آمريکا در مورد توسعه اينترنت اشياء، بهبود رفاه اجتماعي است و در اين زمينه، راه براي نوآوري باز خواهد بود اما اجازه سوء‌استفاده داده نخواهد شد.
– به رسميت شناختن اهميت رضايت عمومي و نقش تجارت و شرکتهاي فعال در پيشرفت اين موضوع
– التزام دولت فدرال در استفاده بهينه از اينترنت اشياء
– التزام در زمينه توسعه تکنولوژيهاي جديد و مشخص کردن راه‌کارهايي براي فائق آمدن بر مشکلات اجتماعي ذکر اين نکته نيز ضروري است که تاکنون در خصوص بسياري از ابزارها و فناوريهاي اطلاعاتي ارتباطي، عليرغم پيش‌بيني قوانين و مقرراتي از اين دست، گزارشات متعددي از رسوايي و تعدي به حريم خصوصي کاربران منتشر شده و نگراني‌هاي مربوط به امنيت در خصوص اينترنت اشيا هم چنان پابرجاست.
اينترنت اشيا و چالش فرهنگي
بنا بر گزارش مرکز تحقيقات کنگره آمريکا، تاکنون هيچ آژانس فدرالي مسئوليت کلي اين فناوري را بر عهده نگرفته است و سازمان‌هاي مختلف، از کاربري‌‌هاي اين فناوري براي دستيابي به اهداف و ماموريت‌‌هاي خود بهره‌برده‌اند و هرکدام از اين دستگاهها، مسئوليت استفاده خود از اين فناوري را بر عهده داشته‌اند. همچنين گزارشاتي مبني بر ورود و سرمايه‌گذاري شرکتهاي بزرگ اقتصادي بر پروژه‌هاي متعدد مبتني بر اين فناوري وجود دارد. بر اين اساس، آن چه در اين رابطه قطعي به نظر مي‌رسد، ظهور و فراگير شدن اين فناوري در آينده‌اي نه چندان دور است که لزوم آمادگي و برنامه‌ريزي از پيش انجام شده در رابطه با چگونگي مواجهه با آن را روشن مي‌سازد تا بتوان از مزاياي آن استفاده و از اثرات منفي آن کاست. دور از ذهن نيست که اين تکنولوژي جديد که به عنوان مرحله‌‌اي اصلي در تکامل فضاي مجازي محسوب مي‌شود، بر جنبه‌هاي گوناگون زندگي بشر تاثيرگذار خواهد بود و پيامدهاي بسياري بر عرصه‌هاي مختلف خواهد داشت و به همين دليل نيازمند تحقيقات و مطالعات فراواني است. به عنوان نمونه ميتوان به چالش‌هاي فرهنگي احتمالي اين فناوري نوين اشاره کرد که بدون شک در آينده بسياري از کشورها، درگير آن خواهند شد. امروزه تقريبا ابزارها و تجهيزات مختلف در هر خانهاي را ميتوان هوشمندسازي کرده و همگي را به يک پردازشگر مرکزي متصل نمود. براي روشن‌تر شدن و ساده سازي اين فناوري جديد، نمونه‌اي از کاربري اينترنت اشياء در محيط خانگي (مطالعه موردي خانه هوشمند) آمده است: ابزارهاي متصل به يکديگر، در تمامي سطح خانه‌‌ها گستره وسيعي از شبکههاي مرتبط با هم را تشکيل مي‌دهند. استفاده از اين ابزارها و امکانات، موجب بهبود راندمان بهرهبرداري از انرژي، بالا رفتن امنيت خانه و در نهايت تسهيل کارهاي روزمرة زندگي خواهد شد. امروزه تقريبا ابزارها و تجهيزات مختلف در هر خانهاي را ميتوان هوشمندسازي کرده و همگي را به يک پردازشگر مرکزي متصل نمود. از جمله اين سيستم‌‌ها، ميتوان به سيستمهاي امنيتي خانگي، نور و تهويه هواي خانه، تلويزيون‌‌ها و ابزارهاي بازي و سرگرمي و حتي يخچال و فريزرها و ماشين لباس‌شويي و غيره اشاره کرد. با اين اوصاف در آينده نزديک بسياري از وسايل خانه در حريم خصوصي قابليت جذب اطلاعات را دارند، که چالشي خواهد بود که از هماکنون بايد مسئولان ذيربط فرهنگي و فناوري به فکر مديريت آن باشند تا با کنترل تبعات منفي اينترنت اشيا، جامعه از مزاياي اين فناوري بهره‌مند شود.
اينترنت اشياء در ايران
اخبار منتشر شده گوياي آن است که در دنيا رقمي حدود يک چهارم سرمايه‌گذاري بخش IT به حوزه اينترنت اشياء اختصاص مي‌يابد. با اين وجود وضعيت اينترنت اشياء در ايران و سرمايه‌گذاري‌هايي که بايد در اين بخش صورت گيرد، با اما و اگرهايي همراه است. به گزارش ايسنا، بر اساس آخرين نسخه گزارش ودافون، بيشترين توجه دنيا در حوزه ICTبه سمت مقوله جديدي با عنوان اينترنت اشياء جذب شده به گونه‌اي که بودجه صرف شده براي اين بخش به رقمي معادل ۲۴ درصد کل بودجهIT رسيده است. بر اين اساس بخش قابل توجهي از مسئولان شرکتهاي فعال در اين بخش معتقدند اينترنت اشياء يا همان IoT براي هميشه سبک زندگي افراد را تغيير خواهد داد و ظرف دو سال آينده بحث‌هايي مانند هوش شبکه اهميتي بسيار خواهد يافت. بدين ترتيب به استناد گفته‌هاي فعالان اين عرصه، سال ۲۰۱۶ ميلادي را ميتوان سال ورود اينترنت اشياء به رودخانه مواجIT دانست. در حوزه پيشرفت اينترنت اشياء در ايران طي اين مدت کارگروهي تشکيل شده تا به بررسي زمينه‌هاي رشد و گسترش اينترنت اشياء در ايران بپردازد.
دبير فروم اينترنت اشياء در ايران
وي اشاره به اينکه از سال ۱۳۹۴ اين فروم شکل گرفته و با حدود ۲۰ شرکت فعال در حوزههاي مربوطه ارتباطاتي را برقرار کرده، به ايسنا توضيح دهد : نکته قابل توجه آنکه علاوه بر شرکتهاي فعال در حوزهICT بخشهاي متنوع ديگري نيز هستند که مي‌توانند فناوريIoT را مورد استفاده قرار دهند.به عنوان مثال اکنون در مجموعه‌هايي مانند شرکت ملي گاز يا شرکت ملي نفت اين مسئله در دست پيگيري قرار دارد و تلاش‌هايي براي ارائه کنتورهاي هوشمند در جريان است. او همچنين اظهار مي‌کند: در همين حوزه کنترهاي هوشمند اگر عملکرد موفقي وجود داشته باشد و کنتورهاي آب، برق و گاز هوشمند شوند، ميتوان بازاري با ارزش حدود ۱۰ هزار ميليارد تومان را مدنظر داشت. البته بايد توجه داشت که اين طرح‌ها مربوط به يک حوزه مي‌شود و اينترنت اشياء اين قابليت را دارد که در بخش‌هايي به مراتب گسترده‌تر مورد بهرهبرداري قرار گيرد. وي در عين حال اظهار کرد اکنون بر اساس برآوردهاي صورت گرفته پيش‌بيني ما آن است که طي ۵ سال آينده در حوزه بازار، سهم اينترنت اشياء در ايران حدود ۴۰ ميليارد دلار باشد. دبير فروم اينترنت اشياء همچنين بر لزوم همکاري دستگاه‌هاي مختلف در زمينه گسترشIoT تاکيد کرده و مي‌افزايد: به عنوان مثال در مورد حادثه‌اي که در پلاسکو اتفاق افتاد بسياري افراد اين گونه عنوان کردند که با بهره‌گيري از اينترنت اشياء اين امکان وجود داشت که عملکرد بهتري در اين خصوص صورت گيرد. به عنوان مثال اين شرايط امکان‌پذير بود که به واسطه دستبندهاي خاصي که به آتش‌نشان‌ها داده مي‌شد پس از حادثه امکان رديابي مکان آنها موجود باشد. به هر صورت معمولا در مواجهه با تکنولوژيهاي جديد کمي کندي وجود دارد و حتي همين حالا در حوزه دولت الکترونيک برخي دستگاهها همکاري‌هاي لازم را نداشته‌اند و طبيعي است در اين شرايط بحث پرداخت اينترنت اشياء دشواري‌هاي خاص خود را خواهد داشت. او در ادامه صحبت‌هاي خود به ذکر توضيحاتي درباره سرمايه‌گذاري‌هاي صورت گرفته در اين بخش پرداخته و مي‌گويد: اگر بازاري ۴۰ ميليارد دلاري براي اينترنت اشياء متصور شويم لازم است حداقل به اندازه يک‌چهارم اين مبلغ سرمايه‌گذاري صورت گرفته باشد، اما تاکنون رقم سرمايه‌گذاري‌شده در اين حوزه رقمي بسيار پايين بوده و آنچه در اين خصوص دنبال مي‌شود در حد طرح‌هاي آزمايشي است.اکنون يکي از مشکلات پيشرفت اين پروژه بحث بودجه است البته همان‌طور که اشاره شد دلايل ديگري مانند فقدان درک صحيح مديران از مزايايIoT از عواملي است که در تاخير به وجود آمده در اين بخش نقشي پررنگ‌تر دارد. نکته ديگر آنکه بايد هماهنگي‌هاي لازم در اين زمينه وجود داشته باشد تا دستگاهها بتوانند برنامه زمان‌بندي بهتري را ارائه کنند اما اکنون از سوي يک دستگاهي در اين حوزه برنامه‌اي ارائه نشده تا زمان‌بندي مشخصي وجود داشته باشد. طبق برخي آمارهاي ارائه شده از شوراي شهر تهران اين گونه عنوان شده که براي برخي پروژه‌هاي هوشمندسازي شهر تهران بودجه‌اي معادل ۳۰۰۰ ميليارد تومان در نظر گرفته شده و قرار بر آن است که اين سرمايه‌گذاري طي مدت زماني حدود سه تا پنج سال انجام شود اما هنوز اين طرح در ابتداي راه است و تا زمان اجرايي شدن آن ممکن است اتفاقات متعددي رخ دهد.
