کسب و کار ما در فردای کرونا

با پایان گرفتن کرونا، عصری نوین آغاز می‌شود

مرتضی اوجی

ظرف کمتراز یک ماه بعد از شیوع کرونا، منظره زندگی و کار در تمام جهان، تغییری چشمگیر پیدا کرد. حالا به لطف حضور کرونا کشورهای فقیر و غنی کم و بیش با مشکلات، تهدیدها و همچنین واکنش‌ها و راه‌حل‌های مشابهی روبرو شده‌اند؛ اگر تفاوتی هست، در منابع مالی و اقتصادی و پاره ای روش‌های مدیریتی است. تأثیر دورانساز کرونا بر آینده جهان و کسب و کارها انکار ناپذیر است. در فردای کرونا باید منتظر کدام تحولات باشیم؟ اگر از دست کرونا جان سالم به در بریم، این روندها در چشم‌انداز زندگی و کسب و کار دربرابر ماخواهد بود.

فقیر و غنی درگیر چالشی مشترک
از ایران تا اروپا و تا آمریکا و استرالیا، همه جا، در خانه ماندن و دور کاری معمول شده و بسیاری از مشاغل خود را با این سبک جدید سازگار می‌کنند. بنابراین گسترش فناوری ارتباطات و شبکه‌های انلاین اولین چیزی است که می‌توان انتظار داشت. فضای مجازی که تا دیروز برای بسیاری از مردم فقط جنبه تفنن و سرگرمی داشت، حالا به «زندگی مجازی» تبدیل می‌شود. تا نظریه «مجاز همان واقعیت است»، تحقق یابد.
دورکاری فراگیر و کارآمد
ارتباط پزشک و بیمار که معمولاً معاینه حضوری و مراجعه به مطب و درمانگاه را الزامی می‌کرد، در تشخیص و درمان و پایش بیماران مشکوک به کرونا، متحول شد و چندی است که از طریق ایجاد سامانه‌های مختلف از راه دور به اجرا در می‌آید. وقتی ارتباط غیر حضوری در حرفه‌ای به این درجه از اهمیت، آن هم بدون ایجاد زیر ساخت‌های قوی برای پزشکی از راه دور، کارایی خود را نشان دهد، دیگر تکلیف سایر مشاغل روشن است.
بسیاری از مشاغل یکباره و بدون برنامه‌ریزی قبلی ناچار به اجرا یا دست کم تمرین دورکاری شدند، آن مشاغلی که هنوز به صورت حضوری کار می‌کننند یا موقتاً تعطیل شده‌اند نیز ناگزیر به این شیوه می‌گرایند و دست کم بخشی از فرایند تولید یا خدمات خود را از راه دور به انجام خواهند رساند. انتخاب سبک کار جدید، نه تنها به اجبار خانه ماندن، بلکه به دلیل منفعتی است که از دورکاری خواهند برد و بازاری که در فضای مجازی شکل می‌گیرد.
مشاغلی که آب می‌روند، آنها که می‌بالند
در فردای کرونا جهان و ایران با تغییر مدل کسب و کارهای مختلف روبرو خواهند شد. کسب و کارهایی از گردونه خارج می‌شوند و شماری دیگر، رونق می‌گیرند؛ به اجمال می‌توان گفت حرفه IT گسترش شتابان خواهد یافت؛ جای بخشی از واحدهای بزرگ صنعتی و تولیدی در همه رشته‌ها را، واحدهای خانگی و انفرادی خواهند گرفت. مشاغل هر چه کوچکتر و شخصی‌تر می‌شوند؛ کسب و کارهای جدید استارات آپی شکل می‌گیرند؛ نوعی از حمل و نقل که ملازم دورکاری است، تقاضای بیشتری پیدا می‌کند؛ انرژی‌های تجدیدپذیر و صنایع سبز توسعه می‌یابند.
-دگر دیسی نظام آموزشی
نظام آموزشی (به‌ویژه آموزش متوسطه و عالی) هر چه بیشتر به آموزش از راه دور سوق پیدا می‌کند. این وضع به کاهش شمار کارکنان آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها می‌انجامدو می‌تواند به تخصیص نیروی بیشتری در امور تحقیقاتی به جای اموزشی یا فعالیت‌های دیگر بیانجامد.
کوچک شدن بخش مسکن و صنعت اتومبیل
دورکاری یک کلمه است که صد پیامد را به دنبال دارد؛ از جمله نیاز کمتر به فضا و مکان اداری و خدماتی و نیز کاهش چشمگیر سفرهای کاری و تردد و حمل و نقل شهری و بین شهری و کاهش تقاضا برای سفر جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی. البته شاید رفاه احتمالی و گسترس توریسم این بخش را تا حدی جبران کند.
تأثیر این دو ویژگی بر ارزش ملک تجاری و اداری و نیز صنعت اتومبیل و ساختمان، آثار عظیمی بر کل اقتصاد کشورها می‌گذارد که شاید شک‌آور باشد.
تغییر سبک زندگی
دورکاری نه تنها موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌های حمل و نقل می‌شود، بلکه به کاهش مصرف گرایی نیز می‌انجامد. کسانی که در خانه کار می‌کنند، در مقایسه با زمانی که در محل اداره و شرکت حاضر می‌شدند، کمتر به لباس و کفش و کیف و لوازم آرایش و مد نیاز دارند.
حتی مصرف مواد غذایی آن‌ها با حذف یا کاهش سفارش فست فود و غذای بیرون، کمتر می‌شود. تغییر سبک زندگی ناشی از دور کاری، به کاهش مصرف و درنتیجه موجب حفظ بیشتر منابع طبیعی، کاهش مصرف سوخت برای واحدهای تولیدی و خدماتی، کاهش حمل و نقل و در نتیجه کاهش آلودگی هوا می‌شود.
همین تجربه یکی دو ماهه، مزایای این سبک زندگی جدید را به ویژه از نقطه نظر محیط‌زیستی به همگان نشان داده است.
حفاظت از محیط‌زیست
مشارکت مردم سراسر جهان و رعایت دستورالعمل‌های رعایت بهداشت انفرادی و جمعی در خانه و محل کار و نیز پذیرش شرایط قرنطینه در بسیاری از شهرهای جهان، به دانگیزه حفظ جان و صیانت از سلامت و بقای خود و خانواده و جامعه است. همین انگیزه می‌تواند به کمک محیط‌زیست و حفاظت از کره زمین و کاهش یا توقف روند گرمایش زمین، از طریق کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای ‌شود. ( در پی تعطیلی واحدهای صنعتی در چین، انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور ۲۵ درصد کاهش یافته است.کاهش چشمگیر تولید گازهای گلخانه ای در همه کشورها باعث شده دوباره زمین نفسی تازه کند. )
طی دو، سه ماهی که از اعلام بروز کرونا در چین و برقراری قرنطینه و کاهش تولیدات صنعتی و حمل و نقل و در نتیجه کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی می‌گذرد، تولید گاز‌های گلخانه ای چندین میلیون متر مکعب نسبت به روند معمول سال‌های گذشته، کاهش یافته است؛ بسیاری از کارخانه‌های عظیم خود روسازی در امریکا و اروپا به جای اتومبیل، دارند ونتیلاتور(دستگاه تنفس مصنوعی) می‌سازند؛ هوا پاک تر شده است، مردم شهرهای آلوده از ترس کرونا خانه نشین شده‌اند، اما در عوض از دهها بیماری مرگ زا-از جمله مرگ ومیر ناشی از آلودگی هوا- رهایی یافته‌اند.
این تجربه شیرین برای زمین و برای ساکنان شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی باید درس خوبی باشد برای اصلاح رویه‌ها؛ تغییر فرایندها و فرآورده‌های صنعتی و نیز تغییر سبک زندگی مصرفی به زندگی سبز، در یک کلام تغییر دیدگاه و رفتار در همه زمینه‌ها از گرایش غلبه بر طبیعت، به دوستی با طبیعت. تنها در این صورت است که کرونا و ویروس‌ها و بلاهای دیگر، دست از سرمان برمی‌دارند.
انرژی تجدید پذیر به جای نفت
مجموعه روندهای فوق‌الذکر، به کاهش تقاضای نفت و ارزان شدن آن خواهد انجامید (هر چند ممکن است تاچند ماه پس از شروع بازگشایی کارخانجات تقاضا و قیمت نفت بالا برود.) در عوض سرمایه‌گذاری برای تولید انرژی‌های خورشیدی و بادی و تولید موتورهای برقی برای صنعت اتومبیل سرعت خواهد گرفت.
نفوذ نهادهای مدنی
هم دولت و هم مردم با تجربه کردن قرنطینه کرونا و تأمل درباره یک خطر طبیعی و راه‌حل‌های جامع بین‌المللی و پذیرش مسئولیت اجتماعی، آمادگی بهتری برای رعایت توافقات اجلاس پاریس پیدا کرده‌اند. حالا بهتر از پیش در می‌یابند که آب شدن یخچال‌های قطبی و زیر آب رفتن دهها کشور و خشکسالی و انقراض گونه‌های زیستی و غیرقابل سکونت شدن زمین ـ تنها زیستگاه انسان ـ یعنی چه.
مردم و نهادهای مدنی با استفاده از تجربه دو ماهه، برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و جلوگیری از تولید گازهای گلخانه‌ای خواهند جنگید و سیاست‌مدارانی چون ترامپ دیگر به آسانی نخواهند توانست زیر توافقات اجلاس پاریس بزنند.
اقبال گرایش‌های چپ و سوسیالیستی
با توجه به ناکارآمدی نسبی بسیاری از سیستم‌های اروپایی و امریکایی در مقابله با بحران کرونا و ضرورت دخالت دولت در مقابله با بیماری کووید ۱۹ و ضرورت اقدامات جبرانی برای اقشار آسیب‌پذیر در این کشورها، می‌توان انتظار داشت که گرایش‌های چپ و سوسیالیستی در فردای کرونا، از اقبال بیشتری برخوردار شود، چرا که کرونا نشان داد بهداشت و پیشگیری مقدم بر درمان است و سوداگری در عرصه درمان ـ حتی با وجود پرداخت کمک یک هزار دلاری به هر آمریکایی ـ باید جای خود را به بیمه‌های مطمئن همگانی بدهد.
از طرفی بهره‌برداری حداکثر از طبیعت و دامن زدن به مصرف‌گرایی باید جای خود را به دوستی بیشتر با طبیعت و حفاظت از محیط‌زیست بدهد و دفاع از استخراج و مصرف زغال سنگ و صنایع آلاینده به خاطر جلب رای دهندگان، پذیرفتنی نیست. انتظار می‌رود شاهد فصلی تازه از روی کارآمدن سوسیالیست‌ها در برخی کشورهای اروپا و امریکا باشیم.
تغییرابر قدرت جهان چین بالاتراز امریکا
چین برای صدرنشینی در رتبه‌بندی قوی‌ترین اقتصادهای جهان، آماده می‌شود. این روند سال‌هاست شروع شده وبسیاری از تنش‌ها در جهان نیز ناشی از حرکت چین برای پیشی گرفتن از ایالات متحده است. چین علاوه بر تولید ناخالصی داخلی و سطح فناوری و موفقیت در صنایع فضایی و نظامی و فاکتورهای جمعیتی و انعطاف‌پذیری در بازاریابی و فروش نیز فراتر از ذخایر ارزی و سرمایه چشمگیر انباشته شده‌اش، به خاطر مدیریت بیماری کرونا در پر جمعیت‌ترین کشور جهان و قابلیت‌هایی مانند ساخت بیمارستان مجهز برای بیماران کرونایی ظرف یک هفته ونیز تلاش‌هایی که برای تولید واکسن و داروهای کرونا صورت داده است، قابلیت‌های خود را برای ابر قدرت شدن وپیشی گرفتن از آمریکا به نمایش گذاشت.
در فردای کرونا، باید منتظر اتفاق‌های بزرگی باشیم، حتی بالا دست آمریکا قرار گرفتن چین.
فرصت‌های صنعت چاپ
دست‌اندر کاران صنعت چاپ و بسته‌بندی که سایر مشاغل کم و بیش به خدمات آن‌ها وابسته‌اند، نیز باید نگران تغییرات پس از کرونا باشند.
*با توجه به رواج دورکاری و صرفه‌جویی در وقت ایاب و ذهاب، مردم فرصت بیشتری برای مطالعه پیدا می‌کنند که بخشی از آن به سوی کتاب‌های کاغذی متمایل می‌شود. به دلایلی چند، علیرغم رواج کتاب‌های الکترونیک، چاپ کتاب نیز رونق خواهد گرفت. (مقاله اخیر فرانک رومانو که قبل از شیوع کرونا منتشر شده، گویای این امر است)
*نوع خاصی از بسته‌بندی، به ویژه کارتن‌های متنوع برای ارسال خرده فروشی نیز رونق می‌گیرد.
*تابلو ها و بیلبوردهای تبلیغاتی کم اثر تر و ارزانتر خواهد شد چراکه تردد و جابجایی و سفرهای درون شهری به شدت کاهش می‌یابد و این تابلو‌ها را افراد کمتر و در مدت زمان کمتری خواهند دید. به جای آن تبلیغات انلاین و ساخت موشن گرافیک و تبلیغات در فضای مجازی اوج خواهد گرفت.
*چاپ سه بعدی رواج بیشتری می‌یابد. زیرا در بسیاری موارد تولید یک محصول به این روش آسان تر و به صرفه تر از ارسال و دریافت آن است.
شما چه تغییراتی را در صنعت چاپ پیش‌بینی می‌کنید؟