ويژگيهاي متمايزکننده قراردادهاي چاپ
عوامل بسياري در توليد و نشر يک کار چاپي دخيل هستند؛ نويسنده، مولف، مترجم، ويراستار، حروفچين، طراح و دستاندرکاران ليتوگرافي، چاپ، صحافي و دهها عامل جانبي ديگر که به فراخور کار و در حد توان، نهايت ذوق و سليقه خود را به کار ميگيرند تا رضايت و نظر سفارشدهنده را جلب کنند. اين عوامل نه تنها با يکديگر در تعاملند، بلکه با هم ارتباط لاينفکي دارند و بين آنها قراردادهايي نيز جاري شده که يکي از آنها حتما «قرارداد چاپ» است؛ اما قراردادهاي چاپ ويژگيهايي دارد که آنها را از ديگر قراردادها متمايز ميکند. در مقاله پيش رو به اين ويژگيها به صورت فهرستوار اشاره شده است.
- برابر عرف موجود در چاپخانهها، طرفين قرارداد به دو دسته تقسيم ميشوند: نخست مشترياني که دائمي و بهطور مستمر با چاپخانه کار ميکنند و از نحوه کار چاپخانه رضايت دارند که در اين مورد، سفارشها شفاهي و بدون قرارداد انجام ميشود و در بدو سفارش، تاريخ تحويل و موضوع پرداخت هزينه مربوطه مورد توافق شفاهي قرار ميگيرد. دوم، مشتريان مقطعي و غيرمستمر که لازم است تمامي موارد اعم از تيراژ، تاريخ تحويل، نحوه پرداخت، نوع کاغذ و مواد اوليه مصرفي در فرم سفارش مکتوب و به امضاي هر دو طرف برسد تا در پايان کار اختلافي رخ ندهد.
- قرارداد موجود در چاپخانهها يکنواخت و مشابه نيست، زيرا هر چاپخانه براساس تجربه و عملکرد گذشته خود، فرم سفارش يا قرارداد تهيه کرده و براساس آن اقدام ميکند. در اين راستا مناسب به نظر ميرسد که اتحاديه چاپخانهداران براساس موارد مندرج در قانون مدني و حقوق تجارت، اقدام به تهيه فرمت يکسان قرارداد چاپ و صحافي کند و آن را در اختيار چاپخانهداران قرار دهد يا اجازه چاپ آن را به چاپخانهها بدهد تا قراردادها در چارچوب موازين قانوني و حقوقي و محکمهپسند تنظيم و مفاد آنها براي سفارشدهنده و سفارشگيرنده لازمالاجرا باشد.
- براساس ماده ۱۸۳ قانون مدني، عقد عبارت است از اينکه يک يا چند نفر در مقابل يک يا چند نفر ديگر تعهد بر امري کنند و آن امر مورد قبول آنها باشد. مواد ۱۸۴ تا ۲۳۰ همين قانون نيز وظايف هريک از متعاملان يا طرفين قرارداد را معين کرده است. با توجه به اين مواد، تنظيم قرارداد چاپ و صحافي براي هر مورد انجام کار، امري ضروري و متضمن انجام تعهد هر يک از طرفين است و در زمان اختلاف امکان حلوفصل موضوع را از طريق داور مرضيالطرفين يا کارشناس اتحاديه چاپخانهداران ميسر ميکند. البته انجام خدمــات کــلان براي ســازمانها، نهادها، وزارتخانهها و شخصيتهاي حقوقي و شرکتها تابع تنظيم قرارداد با توجه به شرايط آنها خواهد بود.
- هنگام تنظيم قراردادها، اخذ مجوز چاپ اعم از دائمي يا موقت از سفارشدهنده و قيد اين جملات که «چاپخانه در رابطه با مطالب متن اثر هيچگونه مسئوليتي ندارد» و «چنانچه اعتراضي از ناحيه اشخاص حقيقي يا حقوقي در رابطه با مورد سفارش پيش آيد، سفارشدهنده مسئول خواهد بود»؛ الزامي است.
- در قراردادها اشاره به مصرف مواد اوليه شامل کاغذ، گلاسه، گالينگور، مرکب چاپ، نوع سلفون، نوع صحافي و غيره، اگر تهيه کاغذ و گلاسه و پليت به عهده چاپخانه باشد، الزامي است.
- در قراردادهاي کلان با تيراژ بالا، اخذ امضا از سفارشگيرنده در مورد نمونه چاپ و تعداد رنگ از نظر استاندارد چاپ و حتي اخذ نمونه چاپشده و پلمپ آن که تمامي شمارگان از نظر کيفيت با نمونه مورد توافق مطابقت داشته باشد، امري ضروري است؛ زيرا مشاهده شده است که گاه در پايان انجام کار و زمان تسويهحساب بين طرفين اختلاف بروز ميکند و موجب ضرر و زيان براي دو طرف و در مرحله اول چاپخانهها ميشود، اما با وجود نمونه مورد توافق و انجام کار برابر آن، موردي براي اعتراض يا غش در معامله باقي نخواهد ماند.
- در قراردادهاي چاپ، قيد تاريخ تحويل به صورت تدريجي يا کلي و ساير جزئيات امري الزامي است.
- چاپ هرگونه سفارش براي اتباع غيرايراني و ديگر کشورها براساس توافق طرفين بهصورت قرارداد مکتوب خواهد بود که در قراردادهاي کلان ترجمه رسمي قرارداد فارسي به زبان مورد سفارش الزامي است.
- در قراردادهاي چاپ پرداخت ديون دولتي مانند ماليات بر ارزش افزوده و لحاظ آن به هزينه سفارشدهنده يا چنانچه قسمتي از قرارداد مربوط به ساخت و توليد موارد خاصي باشد لحاظ هزينه مربوط به بيمه بايد در قرارداد قيد شود تا در رسيدگي به اسناد هر واحد چاپ توسط سازمان امور مالياتي و بيمه، ضرر و زيان ناشي از موارد فوق و جريمه قانوني شامل چاپخانه نشود.
- نگهداري حداقل سه تا پنج جلد از اثر چاپشده براي واحد ليتوگرافي، چاپ، صحافي و آرشيو چاپخانه براي پاسخگويي احتمالي امري الزامي است.
- تنظيم برگ شمارش تيراژ چاپ و صحافي شده با تأييد و امضا و مهر اداره کل ارشاد اسلامي محل قرار گرفتن چاپخانه و اخذ برگ خروج مورد سفارش از چاپخانه به امضاي تحويلگيرنده الزامي است.
- انجام بهموقع قرارداد، رعايت کيفيت و استاندارد و تحويل بههنگام مورد سفارش، تحويل پليت، فرمهاي اضافي و مازاد کاغذ احتمالي موجب آرامشخاطر و جلب اعتماد و اطمينان هرچه بيشتر مشتري و منجر به تداوم و استمرار کار خواهد بود که با توجه به رقابت موجود در بازار، حفظ مشتري يک فن و هنر تلقي ميشود.
- در قبول سفارشهاي چاپ و صحافي نفيس مانند کار چند رنگ روي گلاسه با توجه به متن مورد سفارش از نظر ارزش، نمونهگيري در شروع چاپ و اخذ امضا از مشتري ضرورتي اجتنابناپذير است.
- براي چاپ قرآن کريم، مفاتيحالجنان و نهجالبلاغه يا کتب با متن عربي، تهيه نمونه و ارسال آن براي مشتري براي بررسي و اطلاع از صحت و بدون غلط بودن متن امري لازم است و از هر حيث به نفع و مصلحت طرفين خواهد بود، زيرا در صورت ايراد و اشکال در اين نوع کتب، صدور مجوز نشر از طرف سازمان دارالقرآن کريم و مسئولان ذيربط امکانپذير نخواهد بود.
- در چاپ قرآن کريم لازم است که قبل از شروع به چاپ، نمونه تهيه شده براي بررسي و اطمينان از کار انجام شده به سازمان دارالقرآن کريم ارسال شود و پس از اخذ مجوز از سازمان يادشده، ملاحظه لازم براي اطمينان از تميز بودن پليت براي جلوگيري از ايجاد لکه روي کار چاپي قبل از دوخت و صحافي نسخ تا و ترکيب شده دوباره به سازمان دارالقرآن ارسال و در صورت تأييد، صحافي شود زيرا مشاهده شده است که بعضا قرآن با تيراژ ۵۰۰۰ جلد يا بالاتر چاپ و به دليل عدم رعايت موارد فوق مجوز نشر و توزيع به آن داده نشده و ناشر ناگزير به خمير کردن فرمهاي چاپي شده است که در اين صورت ناشر و چاپخانه دچار زيان و گاه اختلاف ميشوند.
- درباره چاپ پوستر و ساير موارد تبليغاتي، لازم است مجوز ارشاد از سفارشدهنده اخذ شود تا در بازرسيهاي محسوس و نامحسوس و مقطعي، مجوز يا تصوير آن در اختيار بازرسان وزارت ارشاد قرار گيرد.
- در مورد پوسترهاي تبليغاتي در زمان انتخابات مجلــس، شوراي شهــر و ريــاستجمهوري، رعايت دستورالعملهاي وزارت ارشاد و مجوز فرمانداريهاي محل و اخذ آن براي چاپخانهها الزامي است و توصيه ميشود هنگام تحويل اين قبيل خدمات تسويهحساب کامل صورت پذيرد.
انجام امور پيش از چاپ، چاپ و صحافي در يک مجتمع چاپي، از نظر صحت انجام کار، آرامش مشتري و پاسخگويي واحد توليد، نسبت به انجام موردي هر يک از موارد سهگانه داراي اولويت خواهد بود.