چرا صنعت چاپ همپای صنایع دیگر نمی بالد؟
بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی مواد شوینده، پاک‌کننده، بهداشتی، سلولزی و ماشین‌آلات وابسته از ۲۸ تا ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار شد.
۱۷۰ شرکت‌کننده در سالن‌های ۵، ۶، ۷، ۸ و۹ سالن ۲۷ محصولات و خدمات خود را به نمایش گذاشته‌اند که بی‌اغراق یک سر و گردن از نمایشگاه‌های کشورهای منطقه حتی نمایشگاه‌های امارات در شرایط غیرکرونا هم بالاتر بود.
همزمانی این نمایشگاه با نمایشگاه Iran Beauty & Clean و محصولات آرایشی، جلوه خاصی به این رویداد بخشیده بود.
نکته جالب در بیست و هشتمین دوره نمایشگاه مواد شوینده، پاک کننده، بهداشتی سلولزی و ماشین‌آلات وابسته، غرفه‌های بزرگ با غرفه‌سازی‌های زیبا، آمادگی پاسخگویی در سطح قابل قبول و استقبال چشمگیر بازدیدکنندگان بود. اما همین ویژگی آخری، در مواردی موجب ازدحام و بی‌توجهی به پروتکل‌های کرونایی می‌شد!
فضای نمایشگاه حاکی از رونق کسب و کار شرکت‌های فعال در زمینه تولید و تجارت صنایع بهداشتی در کشور بود که علیرغم محدودیت‌های کرونایی از بازاری گرم و پررونق برخوردار بوده‌اند. در همه این غرفه‌ها، ردپای چاپ مشاهده می‌شد.
شماری از چاپخانهها و تأمین‌کنندگان تجهیزات چاپ(اغلب چاپ بارکد) در این نمایشگاه حضور داشتند. البته نه آن شرکت‌ها و چاپخانه‌های بزرگی که اغلب سفارشات چاپ جعبه‌های مقوایی و لیبل‌ها و ظروف مواد شوینده و بهداشتی و آرایشی را انجام می‌دهند.
به بهانه بازدید از این نمایشگاه درصدد طرح مسأله‌ای هستیم. ضمن خشنودی از موفقیت صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی، همچنین صنایع غذایی، جا دارد بپرسیم، چگونه است که صنعت چاپ به‌عنوان پای ثابت همه فرآورده‌های این صنایع، نتواسته‌اند از رشد کافی برخوردار باشد.
واقعیت این است که صنعت چاپ به عنوان یک صنعت بین‌رشته‌ای، ارتباطی تنگاتنگ با همه صنایع و بخش‌های اقتصاد کشور، ازجمله کشاورزی و خدمات دارد. اما اگر بخواهیم از متحدان اصلی و شاخص صنعت چاپ سخن بگوئیم، باید از صنایع غذایی، بهداشتی و آرایشی نام ببریم، زیرا رقابت در میان بازیگران این صنایع بسیار جدی‌تر از فعالیت‌های دیگر است، از طرفی این دو صنعت عمده فرآورده‌های ارزشمندی برای صادرات دارند، به دلیل هر دو عامل گفته شده یعنی رقابت در داخل و حضور در بازار صادراتی، کیفیت چاپ و بسته‌بندی برای محصولات غذایی، شوینده، بهداشتی و آرایشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از حق نگذریم که بخشی از توسعه و پیشرفت صنعت چاپ ایران و نیز استانداردسازی‌ها و اصلاح روش‌های تولید و اعمال مدیریت رنگ و کنترل کیفیت به برکت خواست مدیران موفق صنایع غذایی و بهداشتی و آرایشی تحقق پیدا کرده است.
اگر تقاضای صاحبان این صنایع و انتظار آن‌ها برای چاپ مرغوب و بسته‌بندی صادراتی نبود، چنین عزم واراده‌ای در خانواده چاپ شکل نمی‌گرفت که برای نوسازی ماشین‌آلات سرمایه‌گذاری کنند، برای تربیت نیروی انسانی و به‌کارگیری مواد مصرفی مرغوب هزینه کنند و راهکارهای مدیریتی و گرایش کار خود را بازبینی کنند.
ارتقای کیفیت چاپ طی ۲۰ سال اخیر، قابل انکار نیست. اما اگر به حال و روز دست‌اندرکاران صنعت چاپ بنگرید، می‌بینید که آن‌ها پاداشی متناسب با این کوشش‌ها و هزینه‌ها دریافت نکرده‌اند.
چاپخانهها که باید هر ۵ سال نوسازی و نصب و توسعه‌ای داشته باشند، اغلب از این نظر، ناامیدند و حتی در نگه‌داری وضع موجود(به خاطر بالا رفتن هزینه تعمیرات، هزینه‌های همه اقلام، ازجمله هزینه نیروی انسانی و …) دچار مشکل هستند.
واقعیت ملموسی که بسیاری از مدیران چاپخانهها به آن اشاره کرده‌اند، خودداری سفارش‌دهندگان عمده از پرداخت هزینه‌های واقعی چاپ و مقاومت در برابر افزایش هزینه چاپ متناسب با افزایش تورم طی چندین سال بوده است، رقابت ناسالم و تأسف‌بار تعدادی از مدیران چاپخانه نیز زمینه را برای رفتار یک‌طرفه و تبعیض‌آمیز فراهم ساخته است.
جای تأسف است که مدیران فهیم صنایع غذایی، بهداشتی و آرایشی، صنعت چاپ را به‌عنوان متحد خود نگریسته و دغدغه رشد و توانمندسازی این متحد استراتژیک خود را نداشته‌اند. واقعا اگر صنعت چاپ با روندی که پیش می‌رود، از نوسازی بازماند، این صنایع همین آسوده‌خاطری امروز را خواهند داشت؟
صنایع بهداشتی هم مشکلات خود را دارند
این بحث می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد، بدیهی است صنایع بهداشتی و آرایشی هم در فضای موجود کشور با محدودیت‌های گوناگون ناشی از تحریم‌ها و تأمین منابع و انتقال ارز و غیره کار می‌کنند. اما به قول بختیار علم بیگی رئیس هیأت مدیره انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی ایران تنها ۲۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز آن‌ها باید از خارج تأمین شود و برای ۸۰ درصد بقیه به منابع داخل کشور متکی هستند.(این تناسب در مورد صنعت چاپ دقیقا برعکس است و حداقل ۸۰ درصد مواد مصرفی چاپ، وارداتی هستند.) اما با توجه به حجم تولید و نیز فوریت تأمین تقاضای کالاهای بهداشتی در دوران کرونا، می‌توان حدس زد که چه گرفتاری‌هایی برای تأمین همان ۲۰ درصد مواد اولیه داشته‌اند.
مشکل دیگر این صنایع، تعیین قیمت‌های تعزیراتی برای شماری از محصولات بهداشتی است. این مسأله که گاه جنبه امنیتی هم پیدا می‌کند، دست این صنایع را در تأمین درآمدهای بالا تا حدی می بندد و اساساً کار کردن در صنعتی که محصولات آن با نظارت سازمان حمایت از مصرف‌کننده قیمت‌گذاری می‌شود، آسان نخواهد بود.
تثبیت جایگاه
به گفته رئیس هیأت مدیره انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی ایران تنها ۲۰ درصد یا اندکی کمتر، از مواد اولیه مورد نیاز تولید در این صنعت وارداتی است پیگیری برای تأمین ارز مورد نیاز از جانب آن‌ها به نتیجه می‌رسد. اگر به فهرست مراکزی که ارز ۴۲۰۰ تومانی دریافت کرده‌اند، نگاهی بیاندازید، نام تعدادی از این شرکت‌ها را در کنار شرکت‌های دارویی و شرکت‌های غذایی معتبر خواهید یافت.
این تنها یکی از نشانه‌های تثبیت جایگاه دست‌اندرکاران این صنعت و توجیه مخاطبان در نهادهای تصمیم‌گیری دولت در مورد نقش تأثیرگذار آن‌هاست. البته شرایط کرونا در دو سال اخیر، نیز در بالا رفتن شأن و جایگاه شرکت‌های دارویی و بهداشتی بی‌تأثیر نبوده است. علت دیگر را باید در رفتار سنجیده نهادها و تشکل‌های صنفی صنایع دارویی و بهداشتی دید که به دور از حرکات نمایشی و جنگ‌های داخلی و نیز به اعتبار سوابق حرفه‌ای و تخصصی مدیرانشان، وجهه خوبی در جامعه پیدا کرده‌اند و در ارتباطات خود با سازمان‌های دولتی می‌توانند از این سرمایه به درستی استفاده کنند.
با توجه به این که صنعت چاپ و بسته‌بندی، در هر خط تولیدات محصولات دارویی، بهداشتی و آرایشی، نقشی به‌سزا ایفا می‌کند، واقعا جای این پرسش است که چرا چاپخانه‌داران و مجموعه ارائه‌دهندگان خدمات چاپ و بسته‌بندی نتوانسته‌اند به موازات این سفارش دهندگان بزرگ، از رشد نسبی برخوردار شوند؟
واقعیت این است که صنعت چاپ از جمع‌بندی و بیان وزن خود در اقتصاد کشور ناتوان بوده و روش‌های تعامل با سازمان‌های دولتی و مراکز تصمیم‌گیری آن معمولاً از مجرا‌های غیرحرفه‌ای و با بیان غیر مستند صورت می‌گیرد. آسیب‌شناسی این وضعیت خود موضوعی جدی است.
رشد چشمگیر صنایع بهداشتی و آرایشی
دکتر عبدالعظیم بهفر، مدیرکل فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، در اسفند ۹۹ یادآور رشد صنعت آرایشی و بهداشتی در جهان ۵/۴ درصد است و از پتانسیل این صنعت در ایران خبر داد. اما می‌دانید رشد این صنعت در ایران با هیچ‌جا قابل مقایسه نیست؟ کافی است به رشد ۵ برابری تعداد پروانه‌های صادر شده طی دو سال اخیر در زمینه تولید محصولات َآرایشی توجه کنیم. (این موضوع از جهات مختلف قابل تأمل است.) اگر قرار است این محصولات دارای بسته‌بندی و چاپ مرغوب باشند، پس لازم است صنعت چاپ و بسته‌بندی کشور هم رشدی متوازن داشته باشد اما متأسفانه شاهد هستیم که چاپخانهها به طور عمده از نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات و توسعه امکانات بازمانده‌اند و با روندی که در پیش است، بیم آن می‌رود که تا چندسال دیگر از پاسخگویی به نیاز این صنایع بازمانند. به نظر می‌رسد صاحبان صنایع دارویی، بهداشتی و آرایشی و نیز صنایع غذایی که در جاده پیشرفت می‌رانند و رو به بازارهای صادراتی دارند، باید نگران وضعیت چاپخانهها باشند و نگذارند بازوی چاپ و بسته‌بندی آن‌ها ضعیف و ناتوان شود.
چاپخانه‌های متقلب راضی‌اند!
مسأله تقلب در محصولات بهداشتی و آرایشی امری بسیار جدی است که بارها از سوی مسئولان مطرح شده است و سازمان غذا و دارو تنها در یک سال ۲۰۰ قلم کالای تقلبی موجود در بازار را معرفی و دستور حذف آن‌ها را از قفسه‌ها صادر کرده است.
روشن است که هیچ تقلبی بدون حضور چاپ تقلبی نمی‌تواند مشخص شود. به جرأت می‌توان گفت که کشف کالاهای تقلبی قبل از این که نیاز به شکایت و نامه‌نگاری و ارسال نمونه به آزمایشگاه مرجع داشته باشد، با یک نگاه تخصصی از روی جعبه و کیفیت چاپ آن‌ها قابل شناسایی است.
تأسف از اینجاست که چرا باید در آمد دست‌اندرکاران این صنعت به جیب چاپخانه‌های متقلب برود. چرخه فساد و قاچاق محصولات بهداشتی با معدود چاپخانه‌های خلافکار، مانعی بر سر راه توسعه چاپ است.
خوشبختانه در ماه گذشته، پیگیری اتحادیه چاپخانه‌داران برای مقابله با چاپخانه‌های خلافکار، به نتیجه رسید و شماری از این چاپخانهها به مراجع قانونی معرفی شدند.
راه سبز همکاری چاپ و صنایع بهداشتی و آرایشی
با توجه به موارد گفته شده، کسب و کار صنایع بهداشتی و آرایشی با صنعت چاپ پیوند خورده است و جا دارد با حمایت از یکدیگر راه برای توسعه متوازن هر دو صنعت فراهم شود.
