مديريت نقدينگي و گردش سرمايه عامل اصلي سلامت عملکرد و بقاي فعاليت اقتصادي است
برخي اوقات، چاپخانه‌ها سفارش‌هاي بزرگ و سودآوري را رد مي‌کنند. غالب اين نوع سفارش‌ها از نوعي هستند که در هنگام عرضه آنها به چاپخانه، صحبت از انجام هيچ پيش پرداختي نمي‌شود. سفارش‌دهنده امکان و يا اجازه پرداخت بخشي از هزينه به عنوان پيش پرداخت را ندارد. از نظر مالي، علت رد کردن چنين کارهايي را فقدان نقدينگي چاپخانه توصيف مي‌کنيم. خريد مصالح و پرداخت دستمزدها تا زماني که نخستين پرداخت از سوي سفارش‌دهنده صورت گيرد، غالبا مهمترين مشکل هر توليدکننده‌اي از جمله چاپخانه‌هاست. به همين دليل جريان نقدينگي از مهمترين مباحث مورد بررسي در عملکرد شرکت‌ها و چاپخانه‌هاست. مديريت نقدينگي نيز از بخش‌هاي حياتي عملکرد يک مدير است. در مقاله حاضر، موضوع جريان و مديريت نقدينگي شرکت‌ها توسط دکتر محمد طالبي مورد بررسي قرار گرفته است.
نقدينگي و سودآوري دو موضوع مهمي هستند که مورد توجه خاص انديشمندان و مديران مالي شرکت‌ها قرار دارند. البته بعضي‌ها نقدينگي را واجد اهميت بيشتر مي‌دانند و معتقدند که اگر شرکتي سودآور نباشد مريض است ولي اگر نقدينگي نداشته باشد، در حال مرگ است. به عبارت ديگر احتمال اينکه شرکتي سودآور نباشد و به حيات ادامه دهد، وجود دارد، ولي بدون نقدينگي نمي‌تواند به بقاي خود ادامه دهد مديريت نقدينگي يکي از مباحث اصلي مديريت مالي شرکت‌ها است. نقدينگي،توانايي شرکت در انجام تعهدات کوتاه مدت را نشان مي‌دهد. به عبارت ديگر نقدينگي شرکت رابطه بين وجه نقدي است که در دوره کوتاه‌مدت در اختيار شرکت قرار خواهد گرفت و وجه نقدي که شرکت به آن نياز خواهد داشت. براي بيان مفهوم نقدينگي در قالب واژه‌هاي حسابداري از نمودار شماره ۱ بهره مي‌جوييم.
نمودار شماره ۱ نشان مي‌دهد که نمود اصلي ميزان نقدينگي شرکت دارايي‌هاي جاري است، ولي همواره قوه‌هايي براي کاهش نقدينگي وجود دارد (ميزان بدهي جاري) که در محاسبه ميزان نقدينگي اهميت دارند. جريان خروجي نقدي و جريان ورودي نقدي نيز تعيين کننده سطح دارايي جاري و بدهي جاري شرکت هستند.
مديريت نقدينگي شرکت فرآيندي را شامل مي‌شود که کليه اجزاء نمودار شماره ۱ را به نوعي دربردارد و به دليل اينکه دو جزء اصلي آن دارايي جاري و بدهي جاري است، تحت عنوان مديريت سرمايه در گردش هم شناخته مي‌شود. سرمايه در گردش يک مفهوم کمي و ناخالص دارد که عبارت است از: کل دارايي جاري و يک مفهوم کيفي دارد که به معني دارايي‌هاي جاري منهاي بدهي جاري است. هنگامي که مديريت نقدينگي شرکت مطرح مي‌شود، مفهوم کيفي آن مدنظر است.
به لحاظ واژه‌شناسي نيز سرمايه در گردش در مقابل عبارت انگليسي working capital آورده شده است. لذا در تعبير انگليسي آن نيز مترادف circulated capital قرار دارد، چون آن بخشي از سرمايه شرکت را شامل مي‌شود که نقش خون در رگ‌هاي شرکت را دارد.
سيستم جامع مديريت سرمايه در گردش
هدف اصلي مديريت نقدينگي، کسب نقدينگي مطلوب است؛ يعني شرايطي که شرکت با مازاد نقدينگي يا کمبود نقدينگي غيرطبيعي مواجه نباشد. در يک نگاه کلي براي تحقق نقدينگي دو دسته شرايط و الزامات قابل شناسايي است. دسته اول شرايط و الزاماتي است که به درون شرکت‌ها مربوط است و دسته دوم شرايط و الزاماتي که به عوامل محيطي مرتبط است. در نمودار شماره ۲ شماي کلي از اين دو دسته شرايط و الزامات ارائه شده است که به شرح آن مي‌پردازيم.
دسته اول: شرايط دروني:
حد مطلوب نقدينگي
از آنجا که وجوه کوتاه مدت شرکت در دارايي‌هاي جاري سرمايه‌گذاري مي‌شوند و اين دارايي‌ها از يک طرف کم بازده و از طرف ديگر ضامن حفظ توان نقدينگي شرکت هستند، لذا اولين سوالي که شرکت با آن مواجه است، اين است که حد بهينه و مطلوب اين دارايي‌ها چيست و چگونه تعيين مي‌شود؟ به گونه‌اي که ميزان آن نه بيش از حد نياز باشد که شرکت از راکد ماندن سرمايه متضرر شود و نه کمتر از حد باشد که شرکت مواجه با کمبود نقدينگي شود.
سرمايه‌گذاري و تامين مالي کوتاه‌مدت
به هر حال تعيين حد مطلوب نقدينگي تنها يک مرحله از مديريت نقدينگي است. آنچه که اهميت دارد اين است که شرکت‌ها بتوانند وجود مازاد بر اين حد مطلوب را در زمينه‌هاي کوتاه مدت سرمايه‌گذاري کرده و کمبود وجوه را از طرق مناسب تامين مالي کنند.
مديريت مطالبات و موجودي‌ها
براي اداره نقدينگي شرکت يک شرط لازم ديگر اين است که شرکت بتواند خط‌مشي‌ها و اقدامات مناسبي در مواجه با مطالبات و موجودي کالا اتخاذ کند، از جمله اينکه:
– شرکت داراي سياست اعتباري مشخص باشد و به آن عمل کند. به عبارت ديگر شرکت مشخص کرده باشد که شرايط فروش به مشتريان مختلف چيست و به چه کساني اعتبار مي‌دهد؟
– شرکت داراي سياست‌ها و روش‌هاي مناسبي براي نظارت بر حساب‌هاي دريافتني و وصول مطالبات باشد.
– شرکت در نگهداري موجودي کالا به گونه‌اي عمل کند که هدف سودآوري (بخصوص در شرايط تورمي) که منجر به نگهداري موجودي‌هاي اضافي مي‌شود لطمه‌اي به هدف نقدينگي نزند.
– در زمينه پرداخت صورت حساب‌ها، شرکت داراي سياست و روش معيني است که هم امکان استفاده از فرصت‌هاي مربوط به اين شيوه تامين مالي را فراهم مي‌کند، هم اينکه جنبه اخلاق و انصاف در برخورد با طلبکاران شرکت رعايت مي‌شود.
برنامه‌ريزي نقدينگي
برنامه‌ريزي نقدينگي شرکت به عنوان اصلي‌ترين جزء و پوشش‌دهنده ساير اجزا شناخته مي‌شود که زمينه برخورد فعال در ابعاد فوق را فراهم مي‌کند. به عبارت ديگر اگر شرکت حد مطلوب نقدينگي را تعيين کرده باشد، براي دستيابي به ترکيب بهينه دارايي‌ها و بدهي‌هاي جاري بايد اقدام به برنامه‌ريزي نقدينگي نمايد.
شرايط و الزامات مديريت بهينه سرمايه در گردش
موارد چهارگانه فوق اشاره به چهار عنصر اساسي در مديريت نقدينگي دارد. اين عوامل در کنترل شرکت هستند و شرکت به وسيله آنها مي‌تواند به وضعيت نقدينگي مطلوب دست يابد ولي آنچه در اعمال مديريت نقدينگي مهم است عوامل محيطي و خارج از کنترل شرکت است. فراهم نبودن اين زمينه‌ها مديريت نقدينگي را با نواقص و مشکلاتي مواجه مي‌کند که در بخش بعدي به آن مي‌پردازيم.
دسته دوم: شرايط و الزامات محيطي مديريت نقدينگي
وجود نهادهايي که به شرکت‌ها در تعيين اعتبار مشتريان کمک کنند
با توجه به اينکه بخش مهمي از سرمايه در گردش شرکت در حساب‌هاي دريافتني تبلور پيدا مي‌کند، لذا شرکت‌ها براي جلوگيري از هزينه‌هاي لاوصول يا تاخير در وصول اين مطالبات بايد براساس اعتبارسنجي‌هاي مناسب اقدام به فروش نسيه کنند. انجام مستقيم امر اعتبارسنجي توسط خود شرکت‌ها به دلايل مختلف به صلاح نيست و لذا معمولا نهادهايي جهت اين امر فعاليت مي‌کنند.
وجود فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري کوتاه‌مدت در بازار پولي
همانطور که گفته شد شرکت‌ها در جهت استفاده بهينه از نقدينگي بايد به بازار پولي دسترسي داشته باشند و بتوانند مازاد نقدينگي را در ابزارهاي مالي مناسب سرمايه‌گذاري کنند و يا کسري نقدينگي را بتوانند با شرايط ارزان از بازار پولي تامين مالي کنند.
نمودار شماره۲- شرايط و الزامات مديريت نقدينگي
وجود فرصت‌هاي تامين مالي کوتاه‌مدت در بازار پولي
هرچقدر بازار پولي در تسهيل نقل و انتقال وجوه کوتاه مدت کارسازتر باشد، مديريت نقدينگي شرکت‌ها نيز آسانتر انجام مي‌شود. در غير اين صورت زنجيره مديريت نقدينگي کامل نمي‌شود.
وجود سيستم‌ها و روش‌هاي عرضه خدمات مناسب بانکي و ارتباطي
سيستم‌ها و روش‌هايي که بانک‌ها از طريق آن خدمات بهتري را در وصول مطالبات و يا هر گونه نقل و انتقال وجوه ديگر ارائه دهند و به علاوه ابزارهاي مناسب پست و ارتباطي در اين جهت يکي از ضرورت‌ها است.
مقررات و قوانين
وجود مقررات و قوانيني که بتوانند شرايط اطمينان‌بخش را در بازار پول و سرمايه حاکم کنند براي مديريت نقدينگي بسيار مهم است.
