نقش صنعت چاپ در جنگ‌های جهانی چه بود؟
با پایان سال ۲۰۲۳، صد و ده سال از زمان آغاز جنگ جهانی اول می‌گذرد؛ جنگی که هزاران ماجرای مخفی در دل خود پنهان داشت و پایه‌های جنگ‌های بزرگ‌‌تر و خونین‌‌تر آینده را پی‌ریزی کرد. در این مقاله بر آن شدیم که نقش و تاثیر جنگ جهانی اول و دوم بر صنعت چاپ و متقابلا، چاپ بر جنگ را بررسی کنیم.
تاثیر جنگ بر صنعت چاپ، مانند هر صنعت دیگری مخرب و ویرانگر بود؛ در ماه‌های اولیه شروع جنگ بسیاری از روزنامه‌ها تیراژ خود را کاهش دادند، بسیاری از آن‌ها که در زمینه‌های مد، هنر یا ورزش فعالیت می‌کردند، به پوشش خبرهای جنگ روی آوردند و البته بسیاری از آن‌ها هم تعلیق و تعطیل شدند. چاپ به شکل عمو‌می دچار اختلال شد و تجارت کتاب هم متوقف شد.
تعطیلی چاپخانه‌ها باعث شد که تا پایان آگوست سال ۱۹۱۴، فقط در انگلستان به‌عنوان یکی از بزرگترین مراکز چاپ در دنیا، بالغ بر ۲ هزار نفر بیکار شوند و بیش از ۷ هزار نفر کار خود را به شکل پاره‌وقت ادامه دهند. تا سال ۱۹۱۷، به خاطر اعزام گسترده نیروهای سرباز به میادین جنگ، تعداد کارکنانی که در صنعت چاپ مشغول به کار بودند تا ۵۰ درصد کاهش یافت. کمبود نیروی کار چاپخانه‌ها به شکلی بود که بسیاری از سیستم‌های چاپ به دلیل کمبود اپراتور چاپ خاموش مانده و برای ماه‌های متمادی خاک می‌خوردند. به استناد برخی از منابع، کمی پس از شروع جنگ جهانی اول، ۴۰ درصد از چاپخانه‌ها در کشورهای درگیر جنگ نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و تعطیل شدند. وخامت اوضاع در صنعت چاپ انگلستان به حدی بود که در سال ۱۹۱۶ دولت مساعده و پاداش‌های بزرگی را برای کسب‌وکارهای فعال در این صنعت در نظر گرفت.
بریتانیایی‌ها از چاپ به عنوان عنصری زنده و تاثیرگذار در نتیجه جنگ استفاده می‌کردند و به چاپخانه‌های داوطلب فعال در امور جنگ، «چاپخانه‌های میادین جنگی» لقب دادند.
دولت برخی از چاپخانه‌های بزرگ تجاری را برای خدمت به جنگ به گمارده بود و برخی دیگر هم، سیستم‌های غول‌پیکر چاپ را سوار بر کامیون‌های باری بزرگ می‌کردند و به میادین جنگ می‌فرستادند. از آنجا، سربازان و سرهنگ‌ها و خبرنگارها تازه‌‌ترین اخبار جنگی را برای اطلاع مردم و دولت‌ها چاپ می‌کردند و به شهر می‌فرستادند.
البته کار چاپ در میادین جنگ اصلا ساده نبود. سربازانی که به عنوان اپراتورهای چاپ انتخاب می‌شدند، باید ساعت‌های طولانی پای سیستم‌های چاپ می‌ایستادند و در شرایط محیطی بسیار بد، در گل و لای میادین جنگ، در زیر باران و برف و موشک‌های جنگی کار می‌کردند.
ارتش بریتانیا برای اولین بار در ماه جولای ۱۹۱۵، اولین پایگاه واحد چاپ ارتش را در Le Harvre تاسیس کرد که اخبار جنگ را به شکل رسمی و با مجوز ارتش و دولت پوشش می‌داد. بعد از آن، یعنی در ژانویه ۱۹۱۶، ایستگاه چاپ بعدی در Boulogne و دیگری در سال ۱۹۱۷ در ایتالیا تاسیس شد. در جنگ جهانی دوم از واحدهای چاپ ارتش برای چاپ خبرنامه‌ها، نیازمندی‌های ارتش و اعلامیه‌های مربوط به جنگ استفاده می‌شد.
یکی از مهم‌ترین انتشاراتی که در زمان جنگ جهانی اول فعالیت می‌کرد، انتشارات Wipers Times بود که در سال ۱۹۱۶ شروع به فعالیت کرد. این روزنامه را در یکی از چاپخانه‌های مخروبه شهر که نیمی از دیوارهای آن فروریخته بود راه‌اندازی کردند. اولین شماره از این روزنامه در ۱۰۰ نسخه چاپ شد و هر نسخه، ۲۰ فرانک قیمت داشت. اما کمی بعد از چاپ شماره دوم این روزنامه، یک موشک آلمانی به این چاپخانه برخورد کرد و آسیب‌های جدی به سیستم‌های چاپ آن وارد کرد که قابل‌تعمیر نبودند. بعد از آن، روزنامه Wipers Times به چاپخانه دیگری که در همان حوالی پیدا شده بود منتقل شد و کمی بعد، شعبه‌های دیگری از این روزنامه در جبهه غربی ایجاد شد. این روزنامه تا ماه دسامبر سال ۱۹۱۸ اخبار جنگ را پوشش می‌داد و اخبار مهم پیشروی یا عقب‌نشینی دشمن را به نیروهای حاضر در میادین جنگ می‌رساند.
و اما آن زمان چاپخانه‌ها از چه روشی برای تولید پوسترهای جنگی استفاده می‌کردند؟ اغلب پوسترهای رنگی آن زمان با روشی موسوم به کرومولیتوگرافی «chromolitography» تولید می‌شدند؛ روشی که می‌تواست تصاویری رنگی با رنگ‌های درخشان و طرح‌های ظریف تولید کند. این پوسترها، با پوسترهایی که بعدا با روش افست به شکل ارزان و سریع چاپ می‌شدند، زمین تا آسمان تفاوت داشتند.
لیتوگرافی خودش یک روش چاپی است که با سطوح صاف کار می‌کند. این روش با روش چاپ برجسته (relief printing) و روش اینتاگلیو (intaglio) متفاوت است، چون در این روش کیفیت چاپ نهایی، هم به مواد شیمیایی به کار رفته بستگی دارد و هم به فشار پرس چاپ. در این روش، تصاویر با نوعی قلم‌های سیاه پایه روغنی بر روی سنگ یا پلیت از جنس زینک کشیده می‌شوند و بعد تصاویر با یک لایه چسب و اسید پوشانیده می‌شوند. محلول اسیدی باعث می‌شود رنگ روغنی به سطح پلیت نفوذ کند و قسمت‌های دیگر، خالی و دافع مرکب باقی بمانند. بعد از این، پلیت رطوبت‌رسانی می‌شود، مرکب می‌گیرد و مرکب را بر روی بستر چاپ می‌نشاند.
در روش کرومولیتوگرافی، به همین فرآیند چاپ، رنگ‌های مختلف اضافه می‌شود. این روش چاپی یک روش زمان‌بر و سخت است که به یک هنرمند برای به تصویر کشیدن طرح موردنظر و یک استادکار چاپ برای چاپ طرح نیاز دارد. در این روش، برای چاپ هر رنگ یک پلیت جدا آماده می‌شود و هر طرح بسته به تنوع رنگی آن، باید چندین‌بار از زیر چاپ عبور کند. بنابراین، رجیستری چاپ یا روی هم خوردن دقیق رنگ‌ها روی هم از اهمیت بالایی برخوردار است. نتیجه چاپ به روش کرومولیتوگرافی اگر فرآیند چاپ به درستی انجام بگیرد، چاپی با رنگ‌های درخشان و تصاویر جذاب است که مخصوصا در زمان جنگ، چشم هر بیننده‌ای را به خود جذب می‌کرده است.
