نشر الکترونيک در سال‌هاي اخير به شکل فزاينده‌اي گسترش يافته است و حتي در برخي از حوزه‌ها به‌عنوان يک رسته و دسته جداگانه با تشکيلات و گروه‌هاي مختلف فعاليت مي‌کند. اين حوزه نشر اما طي دهه‌هاي اخير با ورود کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک از شرکت‌ها و کمپاني‌هاي مختلف تلاش کرده است مانايي خود را حفظ کند و به ديد برخي ناشران به رقيبي جدي براي کتاب‌هاي کاغذي تبديل شوند در حالي که چنين تفکري اشتباه است. اين درحالي است که بسياري از کارشناسان معتقدند که نشر الکترونيک نه تنها به نشر کاغذي صدمه نمي‌زند، بلکه باعث تقويت آن مي‌شود، زيرا هدف اصلي در توسعه نشر الکترونيک، جذب افرادي است که کمتر به مطالعه کتاب کاغذي مي‌پردازند. مروري بر کارکرد نشر الکترونيک، همچنين کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک را مي‌توانيد در اين گزارش مطالعه کنيد.
ترسي به جان ناشران کاغذي
ترس از نشر الکترونيک در ايران زماني آغاز شد که بخش زيادي از کتاب‌هاي ناشران در کتابفروشي‌ها ديگر خريداري نشد و به دليل گسترش فضاي مجازي و استقبال نسل نوجوان و جوان از اين فضا، آمار کتاب‌خواني به شدت کاهش پيدا کرد. در کنار همه اين موضوعات برخي سايت‌هاي اينترنتي نيز در زمينه کتاب‌هاي الکترونيک وارد شدند و فايل PDF کتابها را خيلي کم با اجازه ناشران و اغلب بدون اجازه آنها در صفحات خود بارگذاري کردند. اين موضوع موجب شد که همهمه‌اي جدي بازار نشر کشور را فرا بگيرد و ناشران براي برون‌رفت از اين ماجرا در برابر نشر الکترونيک قد علم کنند. اقدامي که به دليل نبود زيرساخت‌هاي فرهنگي در کشور همچنين عدم آشنايي درست ناشران با مفهوم نشر الکترونيک سرانجامي نداشت. به طوري که اکنون با گذشت بيش از يک دهه از فعاليت حوزه‌هاي مختلف در نشر الکترونيک مشکلات زيربنايي زيادي در اين زمينه وجود دارد.
البته نبايد کاهش شمارگان کتاب در کشور را ناديده بگيريم به طوري که برخي ناشران بر اين باور هستند که کتاب‌هاي چاپي نه تنها منفعتي ندارند بلکه ضررهاي زيادي به همراه دارند به طوري که براي يک کتاب ۲۰۰ يا ۳۰۰ نسخه‌اي نشر الکترونيک شايد بهترين گزينه‌اي باشد که ميتواند به کمک صنعت نشر کشور بيايد. بسياري از ناشران بر اين عقيده هستند که نشر الکترونيک نه تنها ميزان فروش کتاب‌هاي کاغذي را پايين نمي‌آورد، بلکه به تقويت اقتصاد نشر نيز کمک خواهد کرد. البته قيمت نسخه‌هاي الکترونيکي کتابها خيلي پايين‌تر از نسخه کاغذي است و افراد بيشتري به کمک بستر وب و اينترنت مي‌توانند در هر جايي از کشور يا بهتر است بگوييم جهان به اين نسخه‌ها دسترسي داشته باشند. موضوعي که اغلب ناديده مي‌شود و ناشران به گمان اينکه سود کمتري به دست مي‌آورند از ورود به حوزه آن امتناع مي‌ورزند.
کوتاه‌ترين زمان و بهتر مسير
برخلاف همه مخالفت‌ها و نبايدهايي که درباره کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک طرح مي‌شود اما اين دستگاه‌ها امکاني را ايجاد مي‌کنند که مخاطب بدون اينکه لازم باشد زماني را صرف رفتن به کتاب‌فروشي يا کتابخانه بکند و در کوتاه‌ترين زمان کتاب مورد نظر خود را دانلود و مشغول خواندن آن شود. حسن احمدي؛ دبير مجمع ناشران الکترونيک درباره ورود کتاب الکترونيک به حوزه نشر مي‌گويد: «در زماني که مي‌گفتند کتاب‌خوان الکترونيک منظورشان ميکروفيلم و ميکروفيش‌هايي بود که استفاده مي‌کردند. کمي بعد اين فناوري‌ها توسعه پيدا کرد و کتابخانه‌هاي ديجيتال در کنار کتابخانه‌هاي فيزيکي شکل گرفتند، به‌طوري که يک رايانه در اين کتابخانه‌ها قرار داده مي‌شد و از کتاب‌هاي نسخه اسکن مي‌گرفتند و به عنوان کتابخانه ديجيتال استفاده مي‌کردند.»
وي ادامه مي‌دهد: «اما در بحث کتابخانه مجازي موضوع اين است که ديگر بحث فيزيک مطرح نيست و همه چيز در دنياي مجازي انجام مي‌شود و افراد بدون نياز به خروج از منزل و در هر نقطه‌اي از شهر يا جهان مي‌توانند به منبع کتابخانه دسترسي داشته باشند و اثر مورد نياز خود را جستجو و دانلود کرده و بخوانند.»
احمدي درباره بحث کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک نيز توضيح مي‌دهد: «بحث فناوري و تکنولوژي در حوزه نشر هميشه مکمل است و هيچ وقت جايگزين نيست. يعني فردي نمي‌تواند ادعا کند که کتاب الکترونيک يا کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک جايگزين کتاب‌هاي فيزيکي و چاپي شده‌اند. در هيچ دوره‌اي بحث خوانش کتاب صوتي و چاپي از بين نمي‌رود بلکه همه اين فناوري‌ها کمکي براي رشد کتاب‌هاي کاغذي هستند و موجب گسترده شدن آنها مي‌شوند.
احمدي درباره عدم استقبال بيشتر ناشران از کتاب‌هاي الکترونيک مي‌گويد: «دليل اصلي اين موضوع آگاهي نداشتن از ظرفيت‌هاي گسترده نشر الکترونيک باشد. اگر بخواهيم هزينه‌هاي کاغذ، ليتوگرافي و چاپ، صحافي، انبارداري و توزيع و بازاريابي را حذف کنيم شاهد اين موضوع هستيم که مبلغ نسخه‌هاي الکترونيکي کتابها، ميتواند براي ناشران سودبخش باشد. اينکه ناشران سنتي فکر مي‌کنند اين کتاب‌خوان‌ها آمده‌اند که جايگزين کتاب‌هاي کاغذي شوند اشتباه است. هر کتاب کارايي خود را دارد و هيچ وقت لذتي که در ورق زدن کتاب داريد را نمي‌توانيد در حوزه ديجيتال تجربه کنيد.»
دبير مجمع ناشران الکترونيک درباره نوع کارايي هر يک از اين دو حوزه الکترونيک و چاپي، مي‌گويد: «به لحاظ نوع کارايي ممکن است نشر الکترونيک در حوزه کتاب‌خواني مکملي براي صنعت نشر کشور باشد و از اين ديد به موضوع نگاه کنيم که ميتواند در امر کتاب‌خواني توسعه‌دهنده باشند. استفاده از دستگاه‌هاي کتاب‌خوان براي رشد فرهنگ مطالعه موثر هستند اما يادمان باشد که هيچ‌گاه جايگزين آن نمي‌شوند.»
وي درباره رواج دستگاه‌هاي کتاب‌خوان در ايران نيز عنوان مي‌کند: «استفاده از اين دستگاه‌ها در کشور ما محدود است و کمتر به اين دستگاه‌ها مراجعه شده است زيرا سرويس‌هاي مورد نياز به کشور ما عرضه نمي‌شود. به عنوان مثال اگر مخاطب بخواهد از دستگاه کيندل يا آي بوک يا کوبو استفاده کنيد نمي‌توانيد از سرويس آنها در ايران بهره‌مند شويد، به همين دليل بيشتر به سمت بحث کتابخانه‌هاي مجازي رفته‌اند. البته در برخي مواقع دستگاه‌هاي کتاب‌خواني را از چين به کشور وارد کردند که به دنبال بومي‌سازي آن بودند اما اينکار تاکنون عملي نشده است.»
احمدي تاکيد مي‌کند: «معتقدم در زمينه ورود ناشران به عرصه نشر الکترونيک بايد بيشتر پافشاري کنيم و ناشران به شکل جدي‌تر در اين حوزه وارد شوند و نگران نباشند که چون در ايران قانون کپي‌رايت رعايت نمي‌شود يا کمتر رعايت مي‌شود از اين فضا خود را جدا کنيم. اگر ناشران چنين نگاهي را ادامه دهند به مرور از تکنولوژي‌هاي روز عقب مي‌مانند و اتفاقاتي رخ مي‌دهد که برخي افراد به‌صورت زيرزميني نسبت به عرضه کتاب ناشران در قالب الکترونيک وارد مي‌شوند و آنها را در فضاي مجازي منتشر مي‌کنند. تا زماني که ناشران از ورود به اين حوزه ترس داشته باشند مشکلي حل نمي‌شود زيرا معتقدم اگر آنها به اين حوزه وارد نشوند براي کتاب‌هايشان مشکلات جدي‌تر به وجود مي‌آيد. آنها بايد به صورت جدي ورود داشته باشند، خود را به روز کنند و بپذيرند که تکنولوژي و فناوري ميتواند مکمل باشد نه جايگزين».
وي با اشاره به وجود چنين نگاهي در آغاز فعاليت کتاب‌هاي صوتي در کشور نيز مي‌گويد: «در ابتدا نگاه خوب و مثبتي به کتاب‌هاي گويا وجود نداشت اما به مرور اين ديدگاه‌ها عوض شد و در بحث اين آثار غير از اينکه در دنيا توسعه زيادي داشته است در ايران نيز از رشد خوبي برخوردار شده است. حتي در دنيا براي کتاب‌هاي کودکان از آنجايي که بچه‌ها گوشي تلفن همراه يا تبلت دارند ترجيح مي‌دهند به جاي اينکه کتاب قصه بخوانند آنها را در قالب يک فايل صوتي گوش بدهند و اين موضوع نشان مي‌دهد که تکنولوژي هميشه هم بد نيست.»
به گفته وي، از سوي ديگر گراني کاغذ و بازي‌هاي سياسي که در اين زمينه انجام مي‌شود همه آنها ضرر و زيان زيادي براي صنعت نشر کشور ما دارند و کتاب‌خوان‌ها يا کتابخانه‌هاي مجازي در قالب سايت اينترنتي يا اپليکيشن موبايل مي‌توانند کمک خوبي براي برون رفت از برخي بحران‌هاي پيش روي ناشران باشند.
مزاياي کتاب‌خوان الکترونيک
يکي از موضوعاتي که درباره کتاب‌خوان‌هاي الکترونيک مطرح مي‌شود مزيت‌ها و معايب اين دستگاه‌ها هسـتنـد. در کـتابـخوان الکـترونيـکي از
نمايشگر E-Ink براي نمايش متن و تصوير استفاده مي‌شود که با استفاده از جوهر تصوير را نمايش مي‌دهند. با استفاده از اين تکنولوژي نمايشگر دستگاه هيچ نوري توليد نمي‌کند و در نتيجه تصويري کاملا شبيه به کاغذ، بدون بازتاب نور و قابل مطالعه در نور مستقيم توليد مي‌کند. اين نوع نمايشگر دقيقا مثل کاغذ در تاريکي ديده نمي‌شود و به همين دليل در بيشتر مدل‌ها چراغ مطالعه داخل دستگاه تعبيه شده تا در صورت نياز نور آن را به اندازه دلخواهتان تنظيم کنيد.
از سوي ديگر يکي از ويژگي‌هاي اين دستگاه‌ها اين است که لازم نيست هميشه شارژر در کنار شما باشد و يک بار شارژ اين دستگاه‌ها براي چندين هفته استفاده کافي است، همچنين کتاب‌خوان‌هاي الکترونيکي از بيشتر کتاب‌هاي چاپ شده سبکتر هستند و نگه داشتن آنها با يک دست براي زمان‌هاي طولاني مطالعه بسيار راحت است. همچنين با کتاب‌خوان الکترونيکي همه کتاب‌هايي که دوست داريد را در حافظه کتاب‌خوان خود نگه داريد و هميشه با خودتان داشته باشيد.
۵ کتاب‌خوان الکترونيک برتر
کتاب‌هاي الکترونيک در دنيا رشد زيادي داشتند به طوري که فروش از ۳۰ ميليارد دلار در سال ۲۰۰۷ به ۱۷۰ ميليارد در سال ۲۰۱۵ در سايت آمازون رسيده اسـت. کـتابـخـوان Kindle Amazon را مي‌توان يکي از جذاب‌ترين کتاب خوان‌هاي دنيا معرفي کرد که با صفحه نمايش ۶ اينچ و ۹ اينچ در بازار موجود است و با استفاده از اينترنت سيم کارت نيز مي‌توانيد به اينترنت متصل شويد.
کتاب‌خوان دوم نوک است. کتاب‌خوان‌هاي نوک در دو مدل ۶ اينچي و ۷ اينچي با سيستم عامل اندرويد و در بازار موجود هستند.
نوع سوم اين کتاب‌خوان‌ها آيپدها هستند. البته آيپدها تبلت هستند نه کتاب خوان الکترونيکي، ولي مي‌توان از آن به‌عنوان کتاب‌خوان‌هم استفاده کرد.
کوبو نيز محصول ديگري از کتاب‌خوان‌ها است که اگرچه در ايران نيست اما يک کتاب خوان ۶ اينچي با عمر باتري بالا است که از Wi-Fi پشتيباني مي‌کند ولي ۳G ندارد.
و اما کتاب‌خوان‌هاي سوني نيز از مدل‌هاي پر‌طرفدار اين برند است که قابليت اتصال به اينترنت، دانلود مجلات، مقالات و کتاب‌هاي موجود در E-Store سوني را دارد.
