ایمنی و سلامت محصولات آرایشی زیر ذره‌بین
حانیه محبی‌زاده
دکتر رویا مرجانیان
محصولات آرایشی و بهداشتی به همان میزان که در زیبایی موثرند، می‌توانند در صورت رعایت نکردن استانداردهای معتبر و هرگونه اشکال در فرمولاسیون، خطرآفرین و تهدیدی برای سلامت و زیبایی مصرف‌کنندگان باشند. متاسفانه به‌خاطر گرانی برندهای اصلی و سودآور بودن بازار محصولات آرایشی، تقلب و جعل نیز در این بازار، کم نیست. به‌همین خاطر، مراقبت و نظارتی درحد محصولات دارویی روی آن‌ها اعمال می شود و در سازمان غذا و دارو، اداره‌ای خاص محصولات آرایشی دائر شده است. باتوجه به این‌که محصولات تقلبی نیز باید در بسته‌بندی شبیه اصل عرضه شوند، نظارت براین محصولات از نقطه نظر چاپ و بسته‌بندی، بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
اما نظارت سازمان غذا و دارو فقط برای کشف محصولات تقلبی نیست، چون به‌طور معمول جز در مواردی که شکایتی مطرح باشد، گذر بسته‌های تقلبی به این اداره نمی‌افتد. بنابراین آن‌چه در اینجا مطرح است، اعمال استانداردها و نظارت بر رعایت آن‌ها از سوی تولیدکنندگان و واردکنندگان اصلی محصولات آرایشی و بهداشتی است. دکتر رویا مرجانیان، معاون اجرایی اداره کل آرایشی و بهداشتی، پاسخگوی پرسش‌های ماست.
اداره کل امور فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی، یکی، دوبار در اداره کل خوراکی و آشامیدنی ادغام و منفک شد. از دی ماه ۹۶ به دلیل افزایش تنوع فرآورده‌ها، یکبار دیگر مستقل شد. لطفا اطلاعاتی درمورد روند و میزان رشد این صنعت، طی سال‌های اخیر ارائه فرمائید که چند پروانه جدید صادر شده است؟
صنعت آرایشی و بهداشتی، صنعتی پویا و رو به رشد است، بازار پر رونق و گسترده ای دارد و هر روز تقاضای مردم برای این محصولات و محصولات جدید بیشتر می‌شود. از طرفی صنعتی است که انسان از زمان تولد تا مرگ، به محصولات آن احتیاج دارد. می توان گفت هر فرد روزانه از چند محصول آرایشی و بهداشتی استفاده می‌کند و این باعث می شود بدن با مواد مختلف گیاهی و شیمیایی در تماس باشد، پس تمرکز بر ایمنی این محصولات، حائز اهمیت است. بنابراین اداره کل امور فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی با هدف افزایش کیفیت، سلامت و نظارت هرچه بهتر براین محصولات و همچنین افزایش استفاده از پتانسیل‌های این صنعت، در سال۹۶ تاسیس شد.
رسالت اصلی این اداره کل، ارتقای ایمنی و سلامت فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی است. بخشی از ایمنی این محصولات، مربوط به شرایط بسته‌بندی و نگهداری آن‌ها است. آیا این اداره از نظر شرایط بسته‌بندی، نوع مواد جعبه و ظروف و چاپ آن‌ها و نیز چسب و سایر مواد مصرفی مثل انواع لاک و ورنی و همچنین بهداشتی بودن مقوای بازیافتی، نظارتی دارد؟
بسته‌بندی محصولات آرایشی و بهداشتی از اهمیت زیادی برخوردار است از یک طرف بر کیفیت و سلامت محصولات تاثیر می‌گذارد و از طرف دیگر خلاقانه و جذاب بودن، بر فروش آن موثر است. بسته‌بندی، شامل دو بخش است: بسته‌بندی اولیه که در تماس مستقیم با فرآورده است و نگرانی درمورد کیفیت و سلامت آن بیشتر است و بسته‌بندی ثانویه که در تماس مستقیم با فرآورده نیست و عملکرد اصلی آن، محافظت از بسته‌بندی اولیه و جلوگیری از آسیب رسیدن به آن طی حمل و نقل، جابه‌جایی و انبارداری است. بنابراین انتخاب نوع بسته‌بندی، و سازگاری با فرمولاسیون در حفاظت محصول بسیار اهمیت دارد. از طرفی، اطلاعات مندرج بر روی بسته‌بندی از جمله روش مصرف، کاربرد و عملکرد آن، اجزای فرمولاسیون، هشدارها و منع مصرف و سایر موارد طبق ضوابط، جهت آگاهی مصرف کننده مهم است.تحقیقات نشان داده است؛ وضوح و خوانا بودن اطلاعات روی بسته‌بندی از نظر کمک به استفاده درست از محصول و آسیب نرساندن به مصرف‌کننده در اثر استفاده نادرست و انتخاب آگاهانه محصول توسط مصرف‌کننده اهمیت دارد. بنابراین نظارت بر کارخانه‌ها تولیدکننده بسته‌بندی ضروری بوده و کارخانه‌جات ملزم به اخذ مجوزهای بهداشتی هستند. همچنین بازرسی‌های دوره‌ای از کارخانه برای نظارت بر تولید، نمونه‌برداری ادورای و انجام آزمون‌های لازم جهت اطمینان از سلامت بسته‌بندی انجام می‌شود.
چه دستورالعمل‌ها، استانداردها و مقرراتی در زمینه چاپ و بسته‌بندی محصولات آرایشی و بهداشتی اعمال می‌شود؟
باتوجه به تاثیر بسته‌بندی بر سلامت محصول، بایستی از مناسب و ایمن بودن آن‌ها با انجام آزمون‌های مختلف، اطمینان حاصل کرد. هرمحصول آرایشی و بهداشتی شامل چندین ماده شیمیایی و یا گیاهی است که ممکن است منجر به ناسازگاری بین اجزای فرمولاسیون و بسته‌بندی شود، لذا این ناسازگاری‌ها باید پیش‌بینی و شناسایی شوند تا بتوان از آن‌ها جلوگیری کرد. ناسازگاری بین این دو می‌تواند منجر به تغییرات فیزیکی و شیمیایی در فرآورده شود پس باید آزمایش روی فرآورده و بسته‌بندی انجام و تغییرات ارزیابی شود. از جمله تست‌های سازگاری انجام شده می‌توان به قراردادن فرآورده در دماهای مختلف و شبیه‌سازی شرایط حمل و نقل، انبارداری، مصرف و بررسی و ارزیابی فرآورده و بسته‌بندی در زمان‌های تعیین شده اشاره کرد. از آزمون‌های انجام شده برروی فرآورده به اندازه‌گیریph ، ویسکوزیته، بررسی ظاهر فرآورده، رنگ و بو می‌توان اشاره کرد. همچنین میزان مهاجرت، رنگ بسته‌بندی ، افزایش یا کاهش اندازه یا وزن بسته‌بندی و سایر موارد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فرمولاسیون‌های آرایشی و بهداشتی با توجه به اجزاء تشکیل دهنده، قابلیت میکروبی شدن دارند و نگرانی درمورد آلودگی میکروبی فرآورده مخصوصا در بسته‌بندی اولیه وجود دارد. دربیشتر موارد، رعایت اصول GMP در تولید و استفاده از درجه حرارت بالا در فرایند تولید، احتمال آلودگی میکروبی فرآورده را کاهش می‌دهد و بیشترین آلودگی میکروبی طی نگهداری ظروف بسته‌بندی توسط تامین کنندگان و تولیدکنندگان فرآورده رُخ می‌دهد. بنابراین انجام دوره‌ای آزمون‌های میکروبی روی ظرف بسته‌بندی در انبار مهم است. و بایستی ظروف بسته‌بندی در کیسه‌های پلاستیکی تمیز، مستحکم، بدون سوراخ و کاملا بسته و همچنین جعبه‌های تمیز و به‌طور کامل بسته، نگهداری شوند. آزمایشات دیگری از قبیل آزمون‌های نشست‌پذیری، تحمل فشار و یکنواختی ضخامت انجام می‌شود. همچنین باتوجه به این‌که اطلاعات مندرج روی بسته‌بندی، بسیار حائز اهمیت است و مندرجات بایستی از نظر کیفیت چاپ، خوانا بودن، واضح بودن و پخش نشدن رنگ بررسی شوند. همچنین نوشتار درحین جابه‌جایی یا سایش، نباید به‌راحتی پاک شود و مرکب آن نباید به داخل بسته‌بندی نفوذ کند.
عمده ترین موارد آسیب رسانی به ایمنی محصولات آرایشی و بهداشتی به واسطه چاپ و بسته‌بندی کدام موارد بوده‌اند؟
با تشبیه یک فرآورده با بدن انسان می‌توان گفت: محتویات فرآورده، قلب و بسته‌بندی، پوست آن است. بسته‌بندی، از تاثیر عوامل خارجی بر محصول جلوگیری کرده و کیفیت و سلامت محصول را حفظ می‌کند. بنابراین بعد از تولید یک سِری ساخت، از بسته‌بندی نمونه‌برداری انجام و آزمون‌های لازم جهت شناسایی نواقص آن انجام می‌گیرد. برخی از این نواقص، باعث خطر برای سلامت مصرف‌کننده، اشکال دراطلاعات مندرج روی بسته‌بندی، آسیب به وجهه سازنده یا حتی مشکلاتی در خط تولید می‌شوند. نواقص بسته‌بندی متفاوت است و به سه دسته تقسیم می‌شود: نواقص بحرانی، عمده یا شدید و نواقص جزئی تقسیم‌بندی می‌شوند.
نواقص بحرانی در بسته‌بندی، جدی هستند و به دلیل به‌خطر انداختن سلامت مصرف‌کننده، اجازه استفاده ندارند. درمقابل نواقص جزئی در بسته‌بندی ، آسیبی به مصرف‌کننده وارد نکرده و باچشم افراد آموزش دیده قابل رویت هستند و برای مصرف‌کننده قابل مشاهده نیستند. بسته‌بندی‌ها با نقص جزئی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، البته اگر این نواقص، به موقع برطرف نشوند، ممکن است به مشکلات جدی و بحرانی تبدیل شوند.
یکی از وظایف عمده اداره کل، طراحی راهکارهای اجرایی مشارکت در مبارزه با قاچاق و تقلب فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی است؛ با توجه به این که یک پای تقلب در اینگونه محصولات، چاپ و بسته‌بندی آنهاست، در این زمینه چه اقداماتی انجام داده‌اید؟ و چه رویه‌هایی اعمال می‌شود؟
بازار محصولات آرایشی و بهداشتی، بسیار بزرگ و سودآور است و متاسفانه سودجویان تمایل به قاچاق و تقلب این محصولات دارند، لذا باتوجه به اهمیت ایمنی این محصولات برای سلامت مصرف‌کنندگان، نظام رهگیری، ردیابی و کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت محور برمبنای شناسه‌گذاری اختصاصی صورت می‌گیرد. هرمحصول دارای یک شناسه رهگیری اختصاصی و منحصربه‌فرد است که روی محصول درج یا الصاق می‌شود. این شناسه، با لایه‌ای پوشانده شده و پس از خراشیدن و برداشتن توسط مصرف‌کننده آشکار می‌شود و مصرف‌کننده، می‌تواند از طریق استعلام پیامکی یا استعلام از طریق سامانه‌های معرفی‌شده، از اصالت کالای خود مطلع شود.
سایر مسائل قابل طرح در ارتباط چاپ و بسته‌بندی فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی و همچنین برنامه آینده اداره کل چیست؟
طی سال‌های گذشته، تولیدکنندگان به اهمیت بسته‌بندی و طراحی آن، پی‌برده‌اند، بنابراین نیاز به آموزش مداوم و به‌روز و همچنین استفاده از فناوری‌های جدید اهمیت دارد. پلاستیک مقرون به صرفه است و ایده‌های خلاقانه را امکان‌پذیر می‌کند. با این حال، نگرانی برای محیط زیست، به دلیل دورانداختن زباله پلاستیکی روبه‌افزایش است. در نتیجه استفاده از بسته‌بندی زیست‌تخریب‌پذیر و مفهوم بازیافت، به‌طور فزاینده‌ای، افزایش یافته و روبه‌افزایش است.
