در سالهای اخیر نام شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران را در کنار کارت هوشمند ملی زیاد شنیدهایم. چاپخانهای نسبتاً سنتی با بیش از یک قرن سابقه، که گام به گام به چاپخانهای پیشرفته در زمینه چاپ امنیتی قدم برداشته است. به برکت این پیشرفتها امروزه کشورمان از نظر چاپ اسناد و اوراق بهادار به جایگاه نسبتا خوبی رسیده است. داستان این تحول را محمد اسحاقی، معاون فنی چاپخانه و عضو هیئت عامل در گفتگو با ماهنامه صنعت چاپ بازگو میکند:
با قدمت اما به روزیم
با توجه به پیشینه و قدمتی که چاپخانه دولتی دارد، از اسحاقی میخواهیم توضیحاتی در این زمینه ارائه دهد.
«شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران که متولی چاپ اسناد و اوراق بهادار کشور است و زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی فعالیت میکند، سابقهای بیش از ۱۰۰ سال دارد. اسنادی وجود دارد که نشان میدهند چاپخانه دولتی ایران از سال ۱۲۸۵ فعالیت خود را شروع کرده است همچنین سندی رسمی از این چاپخانه در دست است که نشان میدهد در سال ۱۳۰۰ با نام “مطبعه” به محل جدید خود در مجلس شورای ملی انتقال یافته است. با گذشت زمان، با توجه به فعالیتهایی که در این چاپخانه صورت میگرفته، نامش به شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران تغییر یافته و زیر نظر دولت، کارهای حاکمیتی دولت و مجلس را تولید میکرده و تا به امروز در انجام این مأموریت پابرجاست. این شرکت در طول این صد و چند سال در هر دوره تلاش کرده تا بتواند نیاز جامعه را در زمینه چاپ اسناد و اوراق بهادار دولتی و چاپ امنیتی مرتفع سازد.
شرکت سهامی چاپخانه دولتی ایران تولید کننده اوراق و اسناد بهادارکشوراست. براساس قانون، هرسندی تحت عنوان اوراق بهادار رسمی کشور در این چاپخانه چاپ میشود و وظیفه ماست که آن را تولید نمائیم. علاوه بر آن چاپ اوراقی که تحت کنترل دولت است نیز بر عهده چاپخانه گذارده شده است. ما به کارهایی که معمولاً در چاپخانههای خصوصی به چاپ میرسد، ورود نمیکنیم مگر این که نیازی به کمک ما احساس شود و یا موضوع حاکمیتی باشد که به ما ارجاع شود.»
اصول پیشرفت را میدانیم
«چاپخانه دولتی ایران سطح معین و مشخصی از مواد و تکنیکهای چاپ امنیتی را برای تولید اوراق بهادار به کار میگرفت تا زمانیکه احساس شد باید از این دوره گذر کرد و برای ورود به بازارهای جدید باید تغییر کرد. لذا با ورود به این فضا، تغییرات چاپخانه در تولید اوراق بهادار کشور شروع گردید. نتیجه آن تغییرات را در تولیدات امروز اوراق بهادار کشور (اسناد مالکیت و ثبتی، چکهای صیادی، سفته، کارت هوشمند ملی و …) به راحتی میتوان مشاهده نمود. چرا که سطح فناوری پیشرفته High – Tech در تولیدات امروز از نظر شناخت مواد، المانهای امنیتی حساس و قابلیتهای دیجیتال با کارهای قبلی قابل مقایسه نیست. چاپخانه دولتی به سرعت خود را از هر جهت برای این کار مهیا ساخت و از این رهگذر ضمن کسب دانش فنی، به ارتقای کارکنان و قابلیتهای فنی و مدیریتی چشمگیری دست پیدا کرد.»
تبدیل چاپخانهای سنتی به چاپخانهای توانمند که پروژههای مهم تولید اوراق بهادار کشور و یا تولید کارت ملی کشور را عهدهدار شود، مسلما امری نبوده که یک شبه صورت گرفته باشد. اسحاقی با تاکید بر تاثیر آموزش و ارتقای نیروی انسانی در پیشرفت مراکز تولیدکننده، تحولات چاپخانه را اینگونه توضیح میدهد:
«تولیدکنندگان در دنیا طرحهای توسعهای متنوعی را جهت پیشرفت و پیشبرد اهدافشان تعریف و اجرا میکنند. صنعت چاپ و نشر نیز از این قاعده مستثنا نیست. ما هم درزمینه تولید و روند کاری و تحقیقاتی، برنامههای توسعهای داشتهایم و سعیمان بر آن بوده که چاپخانهای را که به صورت سنتی بوده و به طریق سنتی- دولتی اداره میشده، به چاپخانهای پیشرفته تبدیل کنیم. بهتر است این پیشرفتها را در نمود بیرونی و تولیدات این شرکت بررسی کرد تا به درک درستی از میزان توسعه و پیشرفت این مجموعه رسید. تجهیز ماشینآلات تنها یکی از عوامل پیشرفت چاپخانهها است، علاوه بر آن موارد دیگری نیز وجود دارد که در کنار یکدیگر زمینه پیشرفت را فراهم میکند. یکی از این موارد نیروی انسانی است که عاملی به شدت تاثیرگذار بر پیشرفت مجموعههای تولیدی است.»
اسحاقی با تأکید و شمرده میگوید: «اولین و مهمترین سرمایه چاپخانه دولتی، نیروی انسانی آن است که برای آن طرحهای زیادی اجرا کردهایم. در کنار آموزش تخصصی به مسایل رفاهی پرسنل نیز توجه فراوان داریم، حتی طرحهایی در ارتباط با خانوادهها اجرا شده، بدون شک آرامش در خانواده، در راندمان کاری نیروی انسانی موثر است.
کوشیدهایم با ارتقای سطح علمی پرسنل، بستری فراهم شود که ما را به اهدافمان نزدیک کند. یکی از این موارد برگزاری دورههای آموزشی تخصصی است. علاوه بر آن فرصتهایی در اختیار پرسنل قرار دادهایم تا بتوانند سطح علمی خودشان را افزایش دهند. در حال حاضر میتوان گفت که سطح علمی پرسنل ما در بیشتر موارد کارشناسی، کارشناسی ارشد و رو به رشد در حد دکتراست و ما در زمینههای مختلف مثل مدیریت صنعتی، اجرایی، بازرگانی و یا رشتههای حوزه چاپ و نشر از توان و دانش آنها بهره میبریم. فرصتی ایجاد کردیم که پرسنل رشد کنند که به تبع آن مساله رشد مجموعه را در پی دارد. به این صورت توانستیم علم را از دانشگاه وارد کار کرده و علم و عمل را در کنارهم قرار دهیم. علاوه بر آن ارتباطات خوبی با دانشگاهها و مراکز علمی- صنعتی فعال در این حوزه، برقرار کردهایم.»
در منطقه جایگاه بالایی داریم
اسحاقی در ادامه به برتری قابلیتهای چاپ امنیتی در ایران نسبت به کشورهای منطقه اشارهای گذرا دارد:
«عنصر دیگر برای پیشرفت یک مجموعه در کنار تجهیزات و نیروی انسانی، فناوری و علم و دانشی است که مورد استفاده قرار میگیرد. چاپخانه امنیتی در مقایسه با چاپخانه عادی ساختارهای متفاوتی دارد. یک چاپخانه امنیتی علاوه بر ایجاد اصول یک چاپخانه معمولی، میبایست اصول ایمنی ویژه چاپخانههای امنیتی را برای تولید اوراق بهادار رعایت کند این اصل از شروع جذب نیروی متخصص آغاز میگردد. آموزشهای ویژه، بازرسیهای خاص برای تردد، کنترل و مدیریت امنیتی فرآیندهای تولید از جمله مواردی است که رعایت میگردد. نظارت شدید ارگانها، سازمانها و واحدهای مستقل حاکمیتی بر چاپخانه امنیتی تضمین
تولید اوراق بهادار را در پی دارد. خروجی چاپخانه امنیتی اوراقی است که ضرایب و ساختارهای امنیتی آن باید با آنچه که دردنیا مورد استفاده قرار میگیرد، مطابقت داشته باشد. ما چه در زمینه فناوری و دانش و چه در زمینه نیروی انسانی از سطوح علمی روز دنیا استفاده میکنیم به همین خاطر خروجی چاپخانه دولتی در سطح مناسبی در کشور قرار دارد. فناوری مورد استفاده در چاپخانه دولتی چیزی از آخرین فناوری روز دنیا کم ندارد و این مساله در زمینه تولید اوراق بهادار برای دولت و حاکمیت بسیار کمک کننده است. به عنوان مثال ما یکی از بهروزترین نرمافزارهای طراحی امنیتی دنیا را در اختیار داریم که می توان از آن به عنوان یک شاخص نام برد. خوشبختانه به برکت همین فناوریها و ارتقای سطح علمی و رفاهی کارکنان توانستهایم طرحهای توسعه خود را به اجرا در آوریم و پیشرفتی قابل قبول داشته باشیم.»
پله به پله پیش رفتهایم
از اسحاقی میخواهیم نمونهای از محصولات این چاپخانه را که مردم با آن سر و کار دارند، نام ببرد و ویژگیهای امنیتی آن را بازگو کند. او به چکهای سیستم بانکی کشور اشاره میکند:
«چاپخانه دولتی عهدهدار تولید و تأمین چک کلیه بانکهای کشور است. پروژههای مختلفی را در تولید چکهای سیستم بانکی اجرا کردهایم. آخرین پروژه تولید چکهای صیادی است. در اواخر سال ۱۳۹۵ پس از تأیید طرح یکسانسازی چکهای سیستم بانکی کشور تولید انبوه چک صیاد در چاپخانه آغاز شد. ضرایب، مشخصهها و مؤلفههای امنیتی بر روی چکهای صیاد پیادهسازی گردید که برای اطلاعرسانی مؤلفههای سطح یک و دو بروشور مربوطه در اختیار مردم و بانکها قرار گرفت.»
«امروزه شخصیسازی و درج اطلاعات متغیر روی اوراق از مولفههای تکمیلی امنیتی محسوب میشود که توسط دستگاههای مخصوص این حوزه چاپ میشوند. ما هم خوشبختانه پیشرفت خیلی خوبی در زمینه علم و دانش و نیز ماشینآلات و فناوریهای این گروه داشتهایم. در گذشته اطلاعات متقاضی توسط تحویلدار بانک اخذ میشد و چک در اختیار متقاضی قرار میگرفت اکنون با توجه به طرح یکسانسازی چکها اطلاعات متقاضی از طریق سامانه بانکی به بانک مرکزی ارسال و پس از اعتبارسنجی فرد با اضافه کردن کدهای خاص (برای بانکهایی که شخصیسازی دسته چکهای خود را بر عهده چاپخانه دولتی قرار دادهاند) به صورت متمرکز برای چاپخانه دولتی ارسال میگردد. در این چاپخانه اطلاعات فوق را به کمک نرم افزارهای توسعه داده شده توسط متخصصان شرکت، با اضافه کردن کدهای یونیک بر روی چکهای صیاد به گونهای شخصیسازی و چاپ میشود که حتی پرسنل در حین تولید این اطلاعات را نمیتوانند ببینند و به صورت محرمانه از انتشار اطلاعات افراد نیز جلوگیری میشود. برای چاپ دادههای متغیر و استفاده از فرایندهای شخصیسازی بر روی اوراق، مجهز شدن به ماشینهای چاپ دیجیتال یک ضرورت بود. بخش دیگر به زیرساختهای مربوطه برمیگردد که در دهه اخیر پیشرفتها در این زمینه چشمگیر بوده است. ما هر روز در حال توسعه در زمینههای آی تی، سرور رومها و زیرساختهای فناوری اطلاعات هستیم. تجهیز ماشینآلات، کاری بوده که در هر دوره بهصورت پله به پله صورت گرفته و اکنون میتوانیم بگوییم به کمک آنها، تولیداتمان، نیاز کشور را مرتفع مینماید.»
محصولات ما بهادارند
شاید برای عدهای سوال باشد که منظور از اوراق بهادار چیست؟! شامل چه اوراقی میشود؟! مهندس اسحاقی در زمینه تولیداتشان بیشتر توضیح میدهد:
«تولیدات ما کلیه اوراق و اسناد بهادار کشور را شامل میشود. هربرگی که در زمره اوراق بهادار باشد ارزش مادی یا معنوی دارد و در این شرکت تولید میگردد که در سالهای گذشته شاهد تغییر و تحولاتی در آنها بودهایم. اوراقی مثل سند مالکیت، چک و سفته بانکی اوراقی دیگر همچون بارنامهها، تمبرها از جمله تمبرهای دولتی، دادگستری، مالیاتی و غیره، بارنامهها و صورت وضعیتهایی که برای حمل و نقل استفاده میشود مثل صورت وضعیت مینیبوس، اتوبوس، اسناد هویتی، انواع اوراق ثبتی و اوراقی از این قبیل، تولیدشان برعهده ماست.»
به نظر میرسد در چند سال اخیر، سر و وضع اوراق و اسناد رسمی تغییر کردهاند. از اسحاقی میخواهیم در این باره برایمان توضیح دهد.
«یکی از طرحهای چاپخانه دولتی که از چند سال پیش آغاز کردهایم، تبدیل تمام اوراق بهادار کشور به اوراقی دارای ضرایب امنیتی بالا و فناوری بهروز است. به همین علت با کمک پیشرفتهترین نرمافزار طراحی امنیتی بهروز کردن یک به یک اسناد را آغاز کردهایم. به عنوان مثال اسناد مالکیت که قبلا سندهای دفترچهای منگولهدار بودند، امروزه به سندهای تک برگی تبدیل شده است که درهر بار نقل و انتقال زمین و ملک، از نو صادر میشوند. سالیان سال از اسناد مالکیت ۱۶ و ۲۴ و ۳۲ صفحهای استفاده میشد و هنوز هم اسنادی که نقل و انتقال نداشتهاند، همین گونهاند. اما سند تک برگی با فناوری روز تولید شده و دارای المانهای امنیتی پیشرفته است. همچنین تولید سفتههای جدید در سیستم بانکی کشور را از امسال شروع کردهایم که به تدریج وارد بازار خواهد شد. پیش از این دولت برای اموال خود از سند تک برگی استفاده میکرد ولی از چند ماه قبل سندی با عنوان سند دولتی طرحریزی و تولید شده است. اگر سند ازدواج دو سال پیش را با سند ازدواج کنونی مقایسه کنید، متوجه تفاوتها خواهید شد. طرح یکسانسازی چک و یا همان سامانه چکهای صیاد که بانک مرکزی در سال ۹۵ پیادهسازی کرد نیز از طرحهای موفق ما بوده است. اکنون در سال ۹۸ ما بر روی ورژن بعدی چک صیاد کار میکنیم تا پله بعدی ارتقای چکها صورت پذیرد. در گذشته شاید ۱۰ تا ۱۵ سال یک سند با یک ضریب و با یک طرح و یک فرایند تولید میشد، ولی امروزه مدام در حال بهروزرسانی اسناد تولیدی هستیم. هر یک از اوراق، ضرایب امنیتی معینی دارد و پس از آن با ضرایب امنیتی بالاتر جایگزین میشوند. به عنوان مثال نمیتوانیم یک ضریب امنیتی را برای بیست سال استفاده کنیم. این شرکت اوراق بهادار کشور را به مرور بازنگری کرده و افزایش ضرایب امنیتی آنها را در دستور کار خود دارد.»
ضرایب امنیتی ما بالاست
حالا که صحبت به اینجا کشید، از مدیر فنی چاپخانه دولتی میخواهیم کمی بیشتر درباره ضرایب امنیتی در چاپ برای ما توضیح دهد.
«در دنیا سه سطح مصرف اوراق امنیتی وجود دارد: سطح اول برخی المانهای ابتدایی را شامل میشود که بعضی سازمانها برای اوراق یا محصولشان خواستارند. سطح دوم: بیشتر برای مصارف تجاری است که از مولفههای امنیتی بر روی کالا و محصول استفاده میشود. اما در سطح سوم که بحث اسناد و اوراق بهادار و اوراق حاکمیتی کشور مطرح است، ضرایب و مولفههای امنیتی زیادی به نسبت اهمیت امنیت هر یک از اوراق یا اسناد در نظر گرفته میشود. ممکن است روی یکی از اوراق پنج مولفه امنیتی ایجاد شود ولی اوراق دیگر ده ضریب امنیتی داشته باشد. این موضوع بستگی به عوامل متعددی دارد از جمله: اهمیت امنیت اوراق و اسناد و ارزش مادی و معنوی آن، نوع مصرف و کاربرد اوراق و اسناد، مدت زمان عمر اسناد و میزان استفاده از آنها برای درج ضرایب امنیتی. در طرحریزی یک محصول به نکاتی همچون کارآیی، روش تولید، موارد مصرف و غیره توجه میکنیم. برخی ضرایب امنیتی در طراحی، بخشی در متریال و بخش دیگر در فرایند چاپ و تولید و یا حتی در عملیات تکمیلی ایجاد میشوند. به این صورت اگر ضریبی مخدوش شد، ضرایب دیگر کمک کننده برای تشخیص اصالت آن هستند. طبق آمارهای پلیس و بانک مرکزی میزان جعل سند و چک کاهش چشمگیری داشته است.»
بسیاری از اقلام مصرفی تولید داخلاند
اسحاقی در پاسخ به پرسشی درباره تولید مواد اولیه مورد استفاده در چاپخانه دولتی میگوید:
«با توجه به نوع اوراق و ضرایب امنیتی از کاغذهای واترمارک و امنیتی متفاوت استفاده میکنیم که برخی از آنها در داخل تولید میشوند و بعضاً از خارج تأمین میگردند. خوشبختانه کشورمان سالهاست که به سطح تولید کاغذ امنیتی رسیده است. شاید بتوان گفت ۹۰ درصد کاغذهای امنیتی تولید داخل می باشند.
مرکبهای امنیتی تولید داخل هم داریم. درچند سال اخیر تولید کنندههای داخلی مرکب امنیتی، فعالیت خود را اغاز کردند. شاید یکی از دلایلش تشدید تحریمها و تاکید بر تولید داخل باشد. اما از طرف دیگر، در بحث چاپ امنیتی بومی سازی این فناوری مهم است. بخش تحقیق و توسعه (R&D) چاپخانه دولتی به شدت روی این مسایل کار میکند. در طرحهای توسعه، مراکزی ایجاد کردیم تا در این زمینه تحقیقات جدی صورت گیرد و بتوانیم اوراق بهادار را بهصورت کاملا بومی تولید کنیم. همچون سایر کشورهای پیشرفته روی ترکیب این ضرایب امنیتی تحقیق میکنیم تا مشخصه خاصی که کاملا بومی باشد، تولید شود. ما به دانش افرادی که اینجا کار میکنند، تکیه کردهایم، که برای ما بسیار تاثیرگذار بوده است.»
بد قولی نکردهایم
چندی پیش سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور تاخیر در تحویل کارتهای هوشمند ملی را به بد قولی چاپخانه
دولتی نسبت داد. معاون فنی چاپخانه دولتی در این زمینه حرفهایی برای گفتن دارد:
«زمان زیادی از ورود ما به پروژه کارت ملی نمیگذرد. بر اساس مصوبه مربوطه، این وظیفه به چاپخانه دولتی محول شد. ابتدا تحقیقات اولیه انجام شد سپس با دانش و فناوری موجود، کارت ملی به صورت بومیسازی شده طراحی و تولید گردید. تولید بدنه کارت ملی در چاپخانه دولتی صورت میگیرد و سپس برای مراحل بعدی همچون چیپگذاری به سازمان ثبت احوال تحویل داده میشود. ناظرهایی همچون هئیت نظارت بر اوراق بهادار کشور نه تنها در زمینه کارت هوشمند ملی بلکه بر روی کلیه تولیدات این شرکت نظارت دقیق دارند و چاپخانه نمیتواند از مسیری که برایش مشخص شده خارج شود. روند تولید کارت هوشمند ملی به دلیل تعویضها، المثنیها و ولادتها ادامهدار است. البته به این مساله هم باید توجه داشت که به هنگام تولید یک محصول جدید به دلیل تحقیقات اولیهای که باید صورت بگیرد، خصوصاً در طرحریزی یک محصول، پروژه با سرعت کمتری پیش میرود اما با به تولید انبوه رسیدن، سرعت کار افزایش مییابد. از زمانی که کار به چاپخانه دولتی سپرده شد، تحقیق، طرحریزی و تولید نمونه آغاز گردید و در این مسیر با استفاده از ظرفیتهای داخلی و خارجی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی گامهای بزرگ و مؤثری برداشته شد. دلایل تأخیر تحویل کارت به مردم را باید با در نظر گرفتن زمان قطع خرید خارجی، نحوه تولید و تأمین ملزومات جستجو نمود. در واقع تولید کارت هوشمند ملی یک فرآیند بین دستگاهی است که در تحقق آن از مرحله اول تا تحویل به کاربر، به چهار تا پنج مرحله اصلی و چندین زیر مرحله و همکاری پنج دستگاه حاکمیتی و استفاده از ظرفیتهای داخلی نیاز است.
قطعاً حفظ سرعت تولید و انجام خدمات برای هر دستگاه و هر مرحله و تنظیم آن با میزان خروجی، تأمین ملزومات بصورت به وقت، مداوم و با کیفیت و تأمین منابع مالی مورد نیاز از چالشهای جدی اجرای این طرح بوده است.
در حال حاضر این فرآیندها از حالت تولید آزمایشگاهی خارج گردیده و تولید کارت وارد مرحله تولید انبوه گردیده است اما همچنان سرعت در حد مطلوب نیست مطابق برنامههای تنظیم شده تمام بخشها و دستگاهها در حال یکسان نمودن سرعت ارائه خدمات با هدفگذاری انجام گرفته برای انجام تعهدات تولید تا انتهای سال جاری میباشند که امید است طرح مطابق برنامهریزی پیشرفت داشته باشد.»
تأمین سود اولویت ما نیست
میپرسیم آیا انجام دادن مجموعهی کارهای آمادهسازی، چاپ و تکمیل کارت ملی در داخل کشور به صرفه بوده یا خیر؟! اسحاقی با تاکید بر این مطلب که در چاپ امنیتی مسایل اقتصادی موضوعیتی ندارند، میگوید:
«در چاپخانهای که زیر نظر دولت، اوراق حاکمیتی تولید میکند، بحث اقتصادی مطرح نیست. این ارزش اوراق است که در اولویت امر قرار میگیرد.
من پیشرفتهای چاپخانه دولتی را ذکر کردم، روشن است که در این حرکت، اصلاح سیستمهای مالی و اقتصادی شرکت از جایگاه ویژهای برای ما برخوردار است. محصولات تولید شده این شرکت به لحاظ میزان سودی که تولید آنها ایجاد میکند مورد توجه قرار نمیگیرند بلکه ارزش افزودهای که این اوراق برای دولت و امنیت اجتماعی ایجاد مینمایند، دلیل تولید آنان است و از آنجایی که ما یک شرکت دولتی هستیم نقش کاهش هزینههای تولیدی در کنار افزایش کیفیت و کمیت در جهت کاهش قیمت تمام شده و ارائه قیمتهای منطقیتر به مشتریان و مردم از فعالیتهای مورد توجه ماست. حتی در بخشی از موارد به دلیل محدودیتهای قوانین دولتی در قیمتگذاری برای برخی از مشتریان ما، قیمت تمام شده از قیمت فروش بالاتر میباشد. در واقع برای شرکت، تأمین سود اولویت نیست بلکه کاهش قیمت ارائه خدمات به مشتریان و حفظ ارزش کیفی و کمی محصولات و خدمات اولویت ما میباشد.
دست به دست هم برای ساختن کشور
«نگاه ما، نگاه صرفا دولتی نیست. اینطور نیست که تولیدکننده انحصاری باشیم و تنها از امکانات دولتی استفاده کنیم. ما از تولید داخل حمایت میکنیم و تلاشمان بر آن است که همه ظرفیتهای کشور را به کار گیریم. به عنوان مثال هر تولیدکنندهای بتواند مواد اولیه مناسبی تولید کند و یا هر شخص حقیقی یا حقوقی که توانمندیهایی در حوزه کار ما داشته باشد، از او استقبال میکنیم. ظرفیتهای بخش خصوصی، مراکز صنعتی و نیز دانشگاهها برای ما حائز اهمیت هستند. تاکنون هم طرحهای زیادی را به دانشگاهها، اساتید و دانشجویان سپردهایم. برای نمونه پروژهای برای اصلاح آلایندگی محیط کارگاههای تولیدی با همکاری یکی از دانشگاهها صورت گرفت، یا درزمینه طرحهای آزمایشگاهی همکاریهایی با آزمایشگاههای صنعتی و دانشگاهها داشتهایم. از این دست پروژهها فراوان اجرا شده است. اعتقاد داریم که با استفاده از تمامی ظرفیتهای داخلی میتوانیم به اهدافمان نزدیک شویم. در تولید داخلی کارت هوشمند ملی نیز چند مجموعه دست به دست هم دادند تا به سرانجام برسد. اکنون نمیگوییم که چاپخانه دولتی در نقطه ایدهآل خود قرار دارد اما به سمت بهبودی و پیشرفت در حرکت است. شاید ۹۰درصد عدد بزرگی باشد ولی میتوانم بگویم حداقل ۷۰ درصد از پیشرفتهای مدنظرمان تأمین شده و اگرهمینطورادامه دهیم، به ایدهآلها نزدیکتر میشویم.»