مطالعات فرصت، پیش امکان سنجی و امکان‌سنجی
هدف اصلی مطالعه فرصت، شناسایی فرصت‌های سرمایه گذاری و ترویج پروژه های سرمایه گذاری در یک حوزه خاص از فعالیت یا منطقه است.
هر پروژه سرمایه گذاری دارای اهداف مالی است و در نهایت قصد دارد سرمایه ثابتی برای خود ایجاد کند. مقدمات لازم برای دستیابی پروژه های سرمایه گذاری به اهداف مالی خود، عبارتند از: ارزیابی وضعیت موجود و پتانسیل سازمان برای کسب حداکثر منفعت از پروژه،کارآیی اقتصادی، مشخص بودن هدف و بررسی امکان‌پذیری اجرای پروژه. امروزه موضوعات دیگری نیز در این رابطه مطرح می‌شوند، مانند مطالعات فرصت، مطالعات پیش امکان‌سنجی، مطالعات امکان‌سنجی، مطالعات صلاحیت پروژه و طرح کسب و کار.
توسعه یک پروژه با استفاده از مشاوره‌های مختلف و بر اساس مستندات مربوطه، موجب تسهیل سرمایه‌گذاری و بهبود امر تصمیم گیری در مورد پروژه و اجرای آن می‌شود و تصویر شفافی از تمامی سطوح پروژه ارائه می‌دهد. قبل از توسعه پروژه باید به جمع‌آوری داده‌ها (انجام مطالعه بخش، مطالعات منطقه‌ای، مطالعات بازار و بررسی پروژه‌های فردی) و سپس به انجام مطالعه فرصت و مطالعه پیش امکان‌سنجی پرداخت. در ادامه این دو نوع مطالعه را توضیح خواهیم داد.
مطالعه امکان سنجی ابزاری است که می تواند مبنای فنی، اقتصادی و مالی را برای تصمیم‌گیری درباره سرمایه گذاری یک پروژه ارائه دهد.
مطالعات فرصت
هدف مطالعه فرصت به آسانی قابل تشخیص است. هدف اصلی مطالعه فرصت، شناسایی فرصت‌های سرمایه گذاری و ترویج پروژه های سرمایه گذاری در یک حوزه خاص از فعالیت یا منطقه است.
ابزار اصلی مورد استفاده برای تعیین و اندازه گیری پارامترها، اطلاعات و داده های مورد نیاز برای تبدیل ایده یک پروژه، به یک کسب و کار، مطالعه فرصت نامیده می‌شود، که جنبه‌های زیر را تحلیل می‌کند:
– منابع طبیعی موجود در یک منطقه مشخص که امکان مورد استفاده از آنها میسر باشد.
– تقاضای فعلی و بالقوه برای کالاهای مصرفی یا خدمات مصرفی خاص و پتانسیل افزایش جمعیت یا قدرت خرید
– وضعیت واردات و صادرات در سطح یک منطقه یا فعالیت خاص
– تاثیر محیط زیست
– بخش‌های تولیدی که در سایر مناطق با سطح توسعه، سرمایه، نیروی کار و منابع طبیعی و شرایط اقتصادی مشابه، موفق بوده‌اند.
– امکانات و جایگزین‌هایی برای گسترش خطوط تولید موجود یا افزایش تنوع آنها
– جوّ سرمایه‌گذاری عمومی و سیاست‌های صنعتی
– هزینه راه‌اندازی و هزینه تولید
مطالعه فرصت قبل از مطالعه پیش امکان‌سنجی انجام می شود و شامل کشف فرصت ها، تدوین ایده پروژه، تهیه و جمع آوری اطلاعات و پایگاه داده لازم و تأیید اطلاعات و ارزیابی اولیه داده ها و اطلاعات است. مطالعه پیش امکان‌سنجی، بعد از انجام مطالعه فرصت انجام می شود.
مزایای مطالعه فرصت
مطالعه فرصت در طراحی یک پروژه سرمایه‌گذاری بسیار ارزشمند است. درصد نسبتا بالایی از پروژه‌ها به دلیل عدم انطباق زیاد، عدم امکان توسعه یک پروژه خاص و یا کمبود منابع، در این مرحله متوقف می‌شوند. اگر این مطالعه انجام شود، ممکن است پروژه اجرا شود و مهم‌تر از همه، منابع قابل توجهی را مصرف کند، اما پس از مطالعه پیش امکان سنجی و امکان سنجی نهایی، چنانچه عدم انطباق با اهداف تعیین شده، مشخص شود، می‌توان پروژه را اجرا کرد.
تفاوت مطالعه پیش امکان‌سنجی و امکان‌سنجی(feasibility study)
ایده ارائه شده در پروژه اولیه، باید در یک مطالعه دقیق‌تر مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد، اما انجام یک مطالعه امکان سنجی که امکان تصمیم گیری قطعی در مورد پروژه مربوطه را فراهم می کند، نیازمند مقدار زیادی وقت و منابع مالی است. بنابراین، قبل از تخصیص بودجه زیاد به چنین مطالعاتی، یک ارزیابی پروژه باید از طریق مطالعه پیش امکان‌سنجی انجام شود، هدف اصلی مطالعه پیش امکان‌سنجی عبارتست از:
آیا تمام گزینه های ممکن پروژه مورد بررسی قرار گرفته است یا خیر؟
آیا طراحی پروژه، تجزیه و تحلیل دقیق انجام شده توسط مطالعه امکان سنجی را توجیه می کند یا خیر؟
کدام جنبه های منفی پروژه می تواند به طور جدی بر امکان پذیر بودن و درستی آن تأثیر بگذارد؟
آیا پروژه اولیه، براساس اطلاعات موجود، برای یک سرمایه‌گذار خاص، گروهی از سرمایه‌گذاران یا موسسه مالی جذاب است یا خیر؟
اجرای مطالعه پیش امکان‌سنجی ممکن است توسط ارائه دهنده ایده پروژه یا یک متخصص خارجی انجام شود، که موضوع اصلی، بررسی کلی طرح از دیدگاه فنی و ارزیابی ابزارهای کاربردی است. بر این اساس، پروژه به صورت یک برنامه تعریف می شود و منابع مالی احتمالی آن نیز شناسایی شود. تفاوت‌های قابل توجهی بین مطالعات پیش امکان‌سنجی و امکان‌سنجی وجود دارد که مربوط به درجه جزئیات و کثرت اطلاعات و جایگزین‌های موجودی است. مطالعات پیش امکان‌سنجی به تصمیم در مورد ادامه دادن پروژه و تهیه سایر اسناد مانند طرح توجیهی و طرح کسب و کار یا تصمیم در خصوص بازنگری مجدد فرصت پروژه در یک بخش یا منطقه، تصمیم‌گیری درباره توقف فعالیت‌های علمی که به معنی ناموفق بودن پروژه است، کمک می‌کند. اما فرق قائل شدن بین مطالعات امکان‌سنجی و مطالعات پیش امکان‌سنجی، کار آسانی نیست و معمولاً افراد در استفاده از این اصطلاحات، دقت کافی به خرج نمی‌دهند.
مطالعه امکان سنجی ابزاری است که می‌تواند مبنای فنی، اقتصادی و مالی را برای تصمیم‌گیری درباره سرمایه گذاری هر پروژه ارائه دهد. یک مطالعه امکان سنجی، با توجه به عدم قطعیت و ریسک‌های موجود، به تحلیل و ارزیابی ماهیت و هدف پروژه برای سرمایه‌گذاری در یک زمان معین می پردازد. نتیجه تجزیه و تحلیل، باید منابع مالی مورد نیاز برای پوشش نیازهای عملیاتی پروژه و تولید کالا و یا خدمات و انجام تمام تعهدات مالی (مانند عوارض گمرکی) را نشان دهد. هدف از مطالعه امکان‌سنجی، تاییدکیفیت ابزارهای اقتصادی و فنی شرکت و تایید پایداری و بقای کسب و کار است. از دیدگاهی گسترده‌تر، هدف آن تسهیل عملکرد شرکت، بر اساس اصول و مکانیزم‌های خاص اقتصاد رقابتی است.
حوزه مطالعه امکان‌سنجی به ماهیت آن بستگی دارد. بنابراین، مطالعات امکان سنجی برای پروژه ها و برای شرکت‌ها متفاوت است. در اولین مورد، میزان سرمایه متحمل شده، تجزیه و تحلیل مالی استاتیک و پویا، پیش بینی‌های فنی و اقتصادی با هدف ارتقا، تعیین حاشیه‌های خطر برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری خاص، انجام می شود. اما در مورد دوم، از طریق تحقیقات، تجزیه و تحلیل و پیش بینی ها، به تعیین مختصات فنی و اقتصادی و نتیجه استراتژی هایی از قبیل توسعه، تهدید، تقسیم و فروش پرداخته می شود. مطالعه امکان سنجی، می تواند برای تصمیم گیری درباره توسعه یک سازمان در یک بخش یا یک فعالیت خاص، جذب تامین مالی خارجی، اصلاح و بهبود کیفیت و عملکرد رقابتی، تعریف یک استراتژی بلندمدت یا میان مدت و غیره نیز مورد استفاده قرار گیرد. بر اساس این اهداف، انواع مختلفی از مطالعات امکان‌سنجی وجود دارد که عبارتند از: مطالعات برای اهداف جدید؛ مطالعات برای توسعه شرکت‌های موجود با ویژگی‌های مشخص و بدون سود و یا سود کم، مطالعات برای تحلیل پایداری اقتصادی عملیات خصوصی سازی، انحلال، جداسازی یا ادغام دو یا چند نهاد جداگانه.
نتیجه گیری
همان طور که گفته شد، لازمه اجرای یک پروژه، انجام مطالعات است. البته انواع مختلفی از مطالعات وجود دارد که باید انجام شود: مانند مطالعه فرصت، پیش امکان‌سنجی و امکان‌سنجی. مطالعه فرصت قبل از مطالعه پیش‌امکان‌سنجی انجام می شود و شامل کشف فرصت‌ها، تدوین ایده پروژه، تهیه و جمع آوری اطلاعات و پایگاه داده لازم و تأیید اطلاعات و ارزیابی اولیه داده‌ها و اطلاعات است. مطالعه پیش‌امکان‌سنجی، بعد از انجام مطالعه فرصت انجام می‌شود. هیچ یک از این مطالعات جایگزین یکدیگر نیستند و هر یک به منظور خاصی استفاده می‌شوند.
